دکتر سعید افشار

چه دوست داشته باشیم چه نداشته باشیم بحران برق در کشور ما شروع شده و همان مشکلی که اقتصاددانان و مدیران ارشد صنعتی ظرف سه چهار سال گذشته هشدار می‌دادند سرانجام صورت‌عملی به خود گرفت. قطع برق زیان‌های غیرقابل جبرانی به تمام بخش‌های اقتصادی کشور وارد می‌کند. این در حالی است که طبق گزارش منابع داخلی و آمارهای بانک جهانی، ایران تا سال گذشته بزرگ‌ترین تولیدکننده برق در خاورمیانه بوده است. با توجه به اینکه اکثر نیروگاه‌ها حرارتی بوده و با سوخت‌های فسیلی راه‌اندازی می‌شوند لذا خشکسالی امسال که معمولا هر ۸-۷ سال یک بار سراغ مناطق خاورمیانه از جمله کشور ما می‌آید، نباید تاثیری تا این حد در پدیده خاموشی بگذارد. پس موضوع چیست؟نگارنده معتقد است که برای درمان یک بیماری باید علت درد را یافت و سپس راه درمان پیش گرفت؛ به عبارتی با شناخت علل مشکلات، نصف راه‌حل را پیدا کرده‌ایم. پس علل چندگانه را با راه‌حل آن به شرح ذیل می‌آوریم. بدیهی است که مدیران و متخصصان امر می‌توانند این راه‌حل‌ها را تکمیل کنند:۱- طبق گزارشات موثق و مورد تایید منابع رسمی جهانی، ایران بزرگ‌ترین هدردهنده برق است. براساس این آمار تلفات توان شبکه سراسری برق در ساعات پیک بار حدود ۳۰درصد است. در برخی مناطق جنوبی مثلا استان خوزستان و در برخی نقاط آن، میزان تلفات انرژی به بیش از ۷۰درصد می‌رسد. به طور مثال در یک شهر ۱۵۰هزار نفری در خوزستان که تعداد اشتراک مجاز برق ۳۰هزار و غیرمجاز هم ۳۰هزار بوده تفاوت میزان انرژی تحویلی در یکسال برای آن شهر با میزان فروخته شده نسبت ۴-۱ داشته است یعنی فقط پول یک‌چهارم انرژی تحویلی به صندوق وزارت نیرو می‌رود و بقیه کاملا مجانی استفاده می‌شود. ظاهرا در برخی استان‌ها استفاده از برق از پشت کنتور و حتی بدون کنتور به صورت فرهنگ درآمده است یا در شهرک‌های اطراف تهران و حاشیه‌نشین‌های سمت جاده خاوران، انتهای تهرانپارس، شهرک‌های اطراف کرج و... انشعاب‌های غیرمجاز غیرقابل شمارش است. این مساله در اطراف و حاشیه‌نشین‌های اغلب شهرهای بزرگ کشور به چشم می‌خورد. راه حل مساله این است که در یک برنامه مشخص و تعریف شده۳-۲ ساله نسبت به شناسایی مشترکان غیرمجاز اقدام و با اصلاح شبکه و نصب کنتور تا حدود ۳۰-۲۰درصد از تلفات جلوگیری کرد. بدیهی است که این کار به همین سادگی عملی نخواهد شد و نیاز به همکاری همه سازمان‌های اداری، فنی، انتظامی، بازرگانی و حتی فرهنگی و تبلیغاتی دارد.۲- لوازم اندازه‌گیری مصرف برق (کنتور) موجود در منازل که عمر برخی از آنها بالای ۳۰ سال است یکی از منابع هدردهی انرژی برق است. این نوع کنتور به دلیل تکنولوژی قدیمی آن قابل دستکاری است. پیشنهاد می‌شود در یک زمان‌بندی ۵-۳ ساله کلیه کنتورهای تهران و مراکز استان‌ها و سپس حاشیه شهرها و روستاها تعویض و از کنتورهای دیجیتال و قابل کنترل از راه دور استفاده ‌شود. به عنوان مثال نصب سه میلیون کنتور دیجیتال سه فاز و تک‌فاز اگر منجر به کاهش تلفات ۲۵درصدی شود در عرض سه سال رقمی در حدود ۶میلیارد یورو ذخیره خواهد شد که می‌تواند صرف سرمایه‌گذاری‌های جدید در تولید انرژی برق شود. سیستم برق‌رسانی کشور کانادا می‌تواند در این رابطه الگوی مناسبی باشد.۳- قیمت برق در ایران به دلیل تزریق بی‌حساب و کتاب سوبسید به این بخش ارزان است. تزریق سوبسید به واحدهای تولیدی دولتی مانند نیروگاه‌ها، پتروشیمی و کارخانجات بزرگ دولتی متاسفانه آدرس اشتباه در رابطه قیمت تمام‌شده به مدیران می‌دهد و به همین دلیل قیمت تمام شده اعلام شده به هیچ وجه درست نیست و تزریق سوبسیدها به صنایع مادر که همه‌شان دولتی هستند در حال حاضر مشکل‌آفرین شده است. فراموش نکرده‌ایم که مسوولان مجلس هفتم در اواخر خدمت دولت هشتم با افتخار تمام و در مقابل دوربین‌های تلویزیونی از ثابت نگاه داشتن قیمت ۹ قلم کالای اساسی از جمله برق و بنزین یاد می‌کردند. در همان زمان کارشناسان اقتصادی در همین روزنامه دنیای اقتصاد هشدارهای لازم را دادند. یک راه‌حل برای فرهنگ شدن مصرف کم و منطقی توسط مردم آزاد کردن قیمت برق است. مردم باید بهای واقعی هر کار را بپردازند تا قدر آن را بدانند. در هر حال آزاد کردن بهای برق و سایر اقلام انرژی گامی مهم است. برای گروهی نیز ثابت شد که تثبیت قیمت حامل‌های انرژی هیچ ربطی به تورم و گرانی ندارد و آن مشکل در جایی و به طریقی دیگر باید حل شود و موضوع بحث این مقاله نیست. ۴- تجربه کشورهای دیگر نشان می‌دهد که به دلیل بالا رفتن قیمت سوخت فسیلی باید به فکر پیدا کردن منابع جایگزین بود تا انرژی برق مورد نیاز تامین شود. استفاده از انرژی‌های نو مانند خورشیدی (سولار) توربین‌های بادی و دمای زمین از آن نوع است. در حال حاضر به دلیل بالا بودن قیمت سوخت، جایگزین کردن طرح‌های جدید در مبحث تولید برق و استفاده از سلول‌های خورشیدی (سولار) مانند سابق گران تمام نمی‌شود، چون به جای استفاده از صفحات گران‌قیمت سلیکن، از صفحات مسی و جوهر سلیکن استفاده می‌شود که به مراتب مقرون به صرفه‌تر است. در حال حاضر در برخی کشورهای اروپایی و آمریکایی در منازل با نصب صفحات انرژی خورشیدی برق و گرمای مورد نیاز خود را تامین می‌کنند و اضافه تولید برق توسط مردم به شهرداری فروخته می‌شود. در رابطه با انرژی باد که در مناطق متناسب کشور ما مانند استان‌های گیلان، آذربایجان، سیستان و بلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد قابل اجرا است می‌توان به تاسیس کشتزارهای توربین‌های بادی اقدام کرد به عنوان مثال می‌توان با نصب حدود ۱۰۰۰توربین بادی در هر کشتزار حدود ۵۰۰۰مگاوات انرژی برق تولید کرد.در رابطه با استفاده از دمای زمین که پدیده جدیدی است نیز می‌توان اقداماتی را به عمل آورد. نگارنده در سال ۲۰۰۷ در سمیناری در آلمان شاهد رونمایی از این طرح بود که با استفاده از لوله‌کشی‌های ویژه در عمق ۴۰-۳۰متری زمین می‌توان آب گرم به منازل هدایت کرد و در فصل سرما منازل را در درجه حرارت منطقی نگه داشت. به جز این سه مورد تولید برق از زباله را هم می‌توان به موارد بالا اضافه کرد که به دلیل فنی بودن بحث در مقاطع دیگر قابل ارائه است. برای حل مشکلات مردم در رابطه با قطع برق که طبق شواهد موجود تا یکی، دو سال آینده ادامه خواهد داشت- چرا که حل این مساله، سرمایه‌گذاری، مدیریت و زمان می‌خواهد- مشکل این مانند دیگر مشکلات اقتصادی در مقطع کنونی نیازمند تعامل با جهان، سرمایه‌گذاری مداوم، مدیریت کلان‌نگر علمی و منطقی، دست به دست هم دادن همه ملت، علاقه جدی به پیشرفت ایران نه در کلام بلکه در عمل، است. در این پدیده هم مانند دیگر موارد در حل مشکلات به صورت ریشه‌ای نه به دنبال رضایت عام، بلکه باید به دنبال مطلوبیت بود.