بیانیه سینمایی در ستایش محیط‌زیست

رهام وزیری

منوچ نایت شیامالان یا همان ام‌نایت شیامالان هم‌اکنون با نهمین اثر خود در مقام کارگردان توانسته توجه منتقدان سینمایی و مخاطبان را بار دیگر به خود جلب کند. فیلم The Happening در حقیقت ادامه‌ای بر آثار شیامالان است. از این رو باید آن را در تحلیل داستان و تکنیک از یکدیگر جدا کرد.

داستان فیلم«رویداد» پیچیدگی چندانی ندارد. ماجرا در زمان حال و در نیویورک می‌گذرد. مردم ناگهان در پارک مرکزی شهر دچار حالات غیرطبیعی شده و گرفتار سرگیجه و اختلالات گفتاری می‌شوند و در نهایت زنی در پارک دست به خودکشی می‌زند. در ابتدا بسیاری از مردم با هدایت رسانه‌های دیداری و شنیداری بر این عقیده‌اند که پای حملات تروریستی در میان است و چند سال بعد از حادثه یازده سپتامبر و تخریب برج‌های دوقلو بار دیگر این شهر که نمادی از ایالات متحده است در معرض حمله تروریستی دیگری قرار گرفته است.

این حالات باز هم تکرار می‌شوند و در نهایت به مانند یک بیماری واگیردار تسری پیدا می‌کنند. الیوت مور قهرمان داستان که یک معلم زیست‌شناسی است پیش از همه پی می‌برد که این حوادث نه حاصل انتشار یک گاز سمی و حمله تروریستی، بلکه ماحصل انتشار گازی پریشان‌کننده روان آدمی از درختان و گیاهان است. درنهایت با گذشت زمان از شدت اثر این پدیده کاسته شده و سرانجام پایان می‌یابد، اما در جایی دیگر مجددا ظهور می‌کند.

شیامالان در بحبوحه بحث‌های زیست‌محیطی و موضوع تغییرات آب و هوایی کره زمین بر اثر انتشار بیش از اندازه کربن در اتمسفر زمین به سراغ فیلم رویداد با سوژه حمایت از محیط زیست رفته است. داستان فیلم موضوع انتقام طبیعت از انسان‌ها را روایت می‌کند. انسان‌های ناسپاسی که بدون هیچ رحمی محیط زندگی خود را آلوده کرده و نفس کشیدن را برای درختان و گیاهان دشوار ساخته‌اند. شیامالان در رویداد مرگ را عاقبت این رفتار می‌داند و جزای مرگ را سزاوار کسانی می‌داند که محیط زیست را خودآگاه یا ناخودآگاه آلوده ساخته‌اند. فیلم رویداد که در ایران پیشامد نیز گفته می‌شود می‌توانست یک بیانیه زیست‌محیطی صرف باشد، اگر شیامالان آن را کارگردانی نمی‌کرد.

اما شیامالان با همان سبک خود بار دیگر الگوهای تجربه شده هالیوود را به کار گرفته است. اگرچه در استفاده از این الگوها فیلم رویداد میان دو فیلم دهکده و بانویی در آب، دو ساخته پیشین این سینماگر قرار می‌گیرد. شیامالان اگرچه اولین فیلم خود را در سال ۱۹۹۲ و زمانی که تنها ۲۲ سال سن داشت کارگردانی کرد، اما عملا در سال ۱۹۹۹ میلادی و با فیلم حس ششم شناخته شد. او را کارگردانی می‌شناسیم که دو عنصر تعلیق و ماورالطبیعه را در کارهای خود استفاده می‌کند. شیامالان در رویداد نیز به عنصر تعلیق وفادار مانده است. از سوی دیگر تعبیر ابتدایی فیلم در مورد حوادث تروریستی دوباره در نیویورک کلیدی است که بیشتر برای مردم آمریکا جاذبه دارد. مردمی که هفت سال پیوسته با احتمال حوادث تروریستی مرگبار از سوی دولتمردان خود ترسانده شده‌اند. شیامالان با این تعبیر پیامی روشن برای دولتمردان کشورش و دیگر سران کشورهای صنعتی می‌فرستد با این بیان که خطر آلوده‌سازی محیط زیست بسیار بیشتر و نزدیک‌تر از خطر حوادث تروریستی است. فیلم رویداد اگرچه از نظر قاب‌بندی تصاویر و حرکت دوربین فوق‌العاده ظاهر شده است، اما شیامالان در این فیلم در بسط و سپس جمع کردن قصه نتوانسته با تسلط کارهای قبلی‌اش ظاهر شود. از سوی دیگر خطی بودن قصه و نداشتن قصه‌های فرعی موجب شده است تا داستان گروهی از مخاطبان را در نیمه راه رها کند. به بیان دیگر پس از باز شدن گره اصلی قصه تمامی دست کارگردان برای بیننده فیلم رو می‌شود. از اینجا به بعد تنها این سرنوشت قهرمان قصه است که می‌تواند بهانه‌ای برای ادامه تماشای فیلم رویداد باشد. آن هم قهرمانانی که کارکردهای سنتی قهرمان فیلم‌های هالیوود را ندارند و خود تسلیم‌شدگانی در برابر انتقام طبیعت هستند. با این همه مجموعه تعلیق و فیلمبرداری استادانه از رویداد یک فیلم قابل تامل ساخته‌اند که ارزش دست‌کم یک بار دیدن را دارد.