روح‌ا... ابراهیم‌نژاد*

در تیر ماه جاری، به همت دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام و با مدیریت جناب آقای پروفسور مجید جمالی افوسی، جلسه ویدئو کنفرانس با پروفسور پورتر برقرار شد. در ابتدای جلسه جناب آقای پروفسور جمالی «استاد برجسته مدیریت استراتژیک»، مطالب ارزنده خود را در خصوص تحولات و تغییرات عظیم اقتصادی در سال‌های اخیر که ایشان از آن به زلزله اقتصادی تعبیر کرد، عنوان کردند. ایشان با بر شمردن ۵ نیروی تاثیرگذار به شرح :

۱ - فروپاشی کمونیسم، ۲- دوره جدید در منحنی عمر صنعت و تغییرات بنیادی آن،۳ - جمعیت بالای جهان و ترکیب جمعیت در نقاط مختلف جهان ۴- سرعت بالای جهانی شدن صنایع، ۵ - عدم وجود یک قطب اقتصادی قانون گذار در سطح جهان و تاثیر‌پذیری آن از پدیده‌های اقتصادی، مسیر توسعه را برای کشورها بسیار سخت دانسته و عبور از آن را نیازمند داشتن یک استراتژی ملی منسجم دانست. ایشان با تاکید بر اینکه توسعه یافتگی یک مقوله ذهنی است، توسعه کشور را تابع توسعه ذهنی افراد داخلی خواند و سپس به بیان دیدگاه‌های مایکل پورتر، استاد مطرح مدیریت استراتژیک در دانشگاه‌ هاروارد پرداخته و با توجه به همکاری نزدیک با ایشان، چارچوب نظری تحلیل‌های استراتژیک پورتر را برای حاضرین توضیح داد.

پس از آن، سخنرانی پروفسور مایکل پورتر از دانشکده مدیریت و کسب وکار دانشگاه هاروارد انجام شد. پورتر همچون همیشه سخنرانی خود را با نگاهی متمایز به تحلیل مقوله رقابت‌پذیری در سطح ملی ومنطقه‌ای آغاز نمود. شاید ارتباط دادن مقوله بهره‌وری با رقابت‌پذیری، به عنوان یکی از دیدگاه‌های متمایز پورتر در سطح ملی نسبت به سایر استراتژیست‌های بین‌المللی است. اگر استراتژی در سطح ملی را تابعی از دو پارادایم رقابت (Competition) یا تعارض (Conflict) فرض کنیم، برعکس سیاسیون، پورتر قدرت اقتصادی یک کشور را در گرو قدرت رقابت‌پذیری کشور در سطح جهانی می‌داند.

پورتر در ابتدای سخنرانی پایین بودن بهره‌وری نیروی کار در ایران را از چالش‌های رقابت پذیری کشور دانست. او در ادامه با تاکید بر لزوم تغییر اقتصاد منابع محور به اقتصاد دانش محور، بر لزوم ایجاد یک محیط رقابتی در ایران برای صنعت و بنگاه‌های صنعتی پرداخت و بهره‌وری را تابعی از رقابتی شدن محیط برای صنایع دانست. پورتر رقابت‌پذیری در سطح ملی را تابعی از کیفیت هر دو محیط اقتصادی کلان و خرد می‌داند. ایشان با بیان اینکه امروز اقتصاد کشورها بر اساس قدرت رقابت‌پذیری آنها در جامعه جهانی بنا شده است، خودکفایی را مورد نقد قرار دادند. پورتر با تاکید بر لزوم نگاه مدیران ایران به مقوله خودکفایی به عنوان یک پدیده اقتصادی و نه سیاسی، هزینه خودکفایی در جامعه امروز جهانی را نسبت به دوره ۳۰ سال گذشته بسیار بالا دانست. پورتر با تحلیلی استراتژیک از نقاط قوت و قابلیت‌های ایران، نقاط قوت و ضعف محیط اقتصادی ایران را به شرح زیر عنوان نمود:

نقاط قوت

-منابع اولیه بسیار مناسب در کشور

-جمعیت بالای تحصیل کرده و متخصص

-موقعیت مناسب در منطقه

نقاط ضعف

- قوانین و مقررات

- بهره‌وری پایین

- عدم شفافیت

- زیرساخت‌های اقتصادی

پورتر تاکید نمود که نکات او از دیدگاه سیاسی نیست، و او فقط به موقعیت استراتژیک اقتصادی ایران بر رقابت‌پذیری بنگاه‌ها تاکید دارد.

از نظر او ایران توانایی تبدیل شدن یک مرکز ثقل منطقه‌ای را دارد. او پیشنهادهایی در خصوص استفاده از مزیت های ایران در حوزه محصولات کشاورزی و در حوزه توریسم در جهت توسعه اقتصادی را ارائه داد.

پورتر بسیاری از مشکلات اقتصادی ایران نظیر تورم، بهره وری پایین، عدم شفافیت، فقر اقتصادی ودر کل ناکارآمدی را معلول عدم وجود رقابت در اقتصاد ایران دانست. او سرمایه‌گذاری ملی ایرانیان در بخش مسکن به صورت غیر مولد را به دلیل عدم وجود رقابت در محیط کلان و بهره‌ور نبودن سایر حوزه‌های اقتصادی دانست. اما شاید، مهم‌ترین توصیه این استاد برجسته دانشگاه هاروارد را که در بسیاری از کشورهای منطقه از جمله امارات، عربستان سعودی، ارمنستان و روسیه چنین تجربیاتی را داشته است، در این جمله دانست که مدیران ایرانی باید انتخاب کنند. باید تصمیم بگیرند که آیا می‌خواهند یک اقتصاد رقابتی داشته باشند یا نه؟ او بالا رفتن سطح رفاه افراد، کم شدن فقر و بالا رفتن استانداردهای زندگی را تابعی از این موضوع دانست که ما باید انتخاب کنیم، که آیا می‌خواهیم اقتصادی مبتنی بر رقابت و بهره‌وری داشته باشیم یا نه؟ او نتیجه شرایط فعلی اقتصادی را در آینده افت بهره‌وری، افزایش تورم و کاهش اشتغال دانست.

شاید این مهم‌ترین سوالی باشد که امروز باید از خود بپرسیم. آیا سیاست‌های کلان اقتصادی، در این راستا است؟ آیا انسجام سیاست‌ها و استراتژی‌های اقتصادی در کشور بر مبنای افزایش رقابت‌پذیری بنگاه‌ها و به تبع آن رقابت‌پذیری ملی است؟ پورتر در نوشته‌ها و سخنرانی های خود همواره، چنین عنوان می‌کند که در محیط‌های موفق، علت هر اقدامی، پدیده ای است به نام استراتژی. شاید زمان آن باشد که نگاه متمایز این استاد برجسته را بیش از پیش مورد بررسی قرار بدهیم و بدانیم که نیل به سمت چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور جز با همسویی تمامی سیاست‌های کلان اقتصادی،‌ اجتماعی، سیاسی و تکنولوژی عملی نخواهد شد. برگزاری چنین نشستی که با حضور برخی از مدیران تراز اول کشور برگزار شد، موجب خرسندی است.‌ جای بسی امیدواری است که در این سطح،‌ مدیران کشور به بررسی نقطه نظرات می‌پردازند و شاید بتوان امیدوار بود که در راستای چشم‌انداز ملی،‌ عزم راسخ‌‌تری در همه ارکان تصمیم‌گیری کشور در توسعه ایران عزیز به وجود آید.

*مدیر دپارتمان مدیریت و کسب و کار مجتمع فنی تهران، management@mftmail.com