بهزاد خاکی‌نژاد

بیش از ۶۰ اثر نمایشی به نمایندگی از دانشکده‌های تئاتری سراسر کشور در بازبینی نهایی دهمین جشنواره تئاتر تجربه شرکت داشتند که از این میان ۲۳ نمایش به فهرست اجراهای قطعی جشنواره راه یافتند... اما باز هم داوری‌ها به حاشیه رفت! آن هنگام که دو تن از هنرمندان و استادان کارکشته دانشکده هنرهای زیبا و دانشکده‌ هنر و معماری به عنوان داوران این گزینش برگزیده شدند، دانشجویان نمایش با خیالی آسوده از پیشینه این دو، از ناحیه دیافراگم نفسی عمیق کشیده و به پاسداری از حق و رعایت عدالت پایمال شده در برخی جشنواره‌ها، امیدوار شدند. ایشان امیدوار شدند که دیگر دسترنج چندماهه‌شان قربانی رابطه‌بازی و حاشیه‌نگاری و گروکشی‌های رایج میان برخی داوران نخواهد شد. حال که چندی از آن روز می‌گذرد و فهرست آثار برگزیده داوران بازبینی منتشر شده است، نگاه بسیاری از دانشجویان پرشمار تئاتر به اعتبار داوری این همایش هنری خدشه‌دار جلوه کرده و آثار کم‌ارزش منتخب را با انگشت‌نمایی به حاشیه‌نگاری رانده است. آنچه از فهرست آثار برگزیده بازبینی نهایی دهمین جشنواره تئاتر تجربه برمی‌آید، گواه بر بی‌عدالتی و انتخاب‌های ناشی از عوامل غیرحرفه‌ای است. از آنجایی که معمولا دانشجویان و گروه‌های نمایشی به تماشای آثار دیگر گروه‌ها در یک هفته بازبینی نشسته‌اند، کم و بیش با کیفیت آثار برگزیده آشنایی داشته و نمایش‌ها را با معیارهای آموزش‌دیده خود مقایسه کرده‌اند. گویا داوران محترم فراموش کرده‌اند که موارد بدیهی انتخاب اثر نمایشی خوب را (از جمله متن، میزانسن، بازی، موسیقی، نور، ریتم، هماهنگی و...) پیش از این به دانشجویانشان آموزش داده‌‌اند و حالا پایه داوری حتی برای آنها نیز آسان گشته است؟!

با بررسی همین معیارهایی که گاه‌گاه از سوی استادان سر کلاس یادآوری می‌شود، به سادگی می‌توان به بنیه آثار انتخاب شده ایشان در دهمین جشنواره تئاتر تجربه دست یافت... و با بررسی همین معیارها است که گاه ضعیف‌ترین اثر نمایشی روزهای بازبینی در فهرست اجراها دیده شده و گاه اجراهای بهتر را از گردونه رقابت بازمانده دیده‌اند. میان آثار منتخب، عنوان نمایش‌هایی دیده می‌شود که در روزهای بازبینی نهایی در ابراز شیوه‌های نوین و تجربی خود حتی همگام با نمایش‌های دانش‌آموزی هم نبوده و در فاصله بی‌نهایتی از مدیوم نمایش‌های دانشجویی (به ویژه دانشجویان تخصصی تئاتر) قرار گرفته‌اند. جالب‌تر از همه آنکه برخی از آثار پذیرفته شده در این همایش جزو آثار مشروط بازبینی اول هستند و برخی نمایش‌های قطعی بازبینی اول در فهرست آثار پذیرفته شده، دیده نمی‌شود.

هنوز هم معیارهای گزینش آثار هنری بر همگان پوشیده است! هنوز هم سلیقه و معیارهای شخصی در داوری‌های فرهنگی نقش پررنگی بازی می‌کند و هنوز هم ارزش و مقام داوری که به مثابه قاضی بر مسند انتخاب برتر نشسته، برای بسیاری ناشناخته مانده است. وقتی دسترنج چند ماهه دانشجویان تئاتری به همین سادگی قربانی کج سلیقگی‌ها و رفتارهای رابطه‌مند می‌شود، چگونه می‌توان به آینده درخشان بازار کار حرفه‌ای ایشان دل بست؟!

اگر تئاتر حرفه‌ای ما همواره پر از حاشیه و دغدغه و اختلاف عقیده و تنگ‌نظری است، یکی از ریشه‌های مهم آن را می‌توان در پرورش بیراهه آموزش دانشگاهی دریافت؛ روشی که از برخی آموزش‌دهنده‌های رابطه‌مند خود فرا گرفته‌اند.

آنچه مسلم است اگر بخش عمده‌ای از نمایش‌های حاضر در جشنواره تجربه دانشجویی دانشگاه تهران فاقد کوچک‌ترین خلاقیت و نوگرایی خالی از مصالح اولیه لازم در تولید یک اثر نمایشی است، بی‌شک حضور این آثار وابسته به قوه تمیز و تجربه و بینش داوران بازبینی است. داور است که کوله‌بار اندوخته‌های خود را بر تک‌تک آثار راه یافته به جشنواره پیوند می‌زند و آبرو گرو می‌گذارد.

سخن کوتاه اینکه داوری و قضاوت برتر بر عهده دانشجویان و تماشاگران دهمین جشنواره تئاتر تجربه خواهد بود که از ۴ تا ۱۰خرداد ماه سال‌جاری به تماشای آثار برگزیده دانشکده‌های تئاتری سراسر کشور (یا بهتر است بگوییم چهار دانشکده تئاتری تهران!) خواهند نشست.