دام مشاوران برای ترامپ

دنیای اقتصاد: گزینه‌های پیش‌‌روی مخالفان برجام آنها را به سوی تله‌ای هولناک هدایت می‌کند. نشریه فارن پالیسی در تحلیلی ضمن برشمردن این گزینه‌ها هشدار داده است مشاورانی که ترامپ را به لغو فوری برجام ترغیب می‌کنند، اغلب پیامدهای ناشی از آن را نادیده می‌گیرند. همپیمانان آمریکا تمایلی به لغو برجام ندارند و به سادگی با تحریم‌های تازه آمریکا همراه نخواهند شد. چنین تصمیمی آمریکا را در شرایط پیچیده‌ای گرفتار خواهد کرد که در این مقاله به آن‌ پرداخته شده است.

کمتر توافق‌نامه‌ بین‌المللی وجود دارد که به اندازه برجام برای امنیت ملی آمریکا اهمیت داشته باشد. این توافق، فعالیت هسته‌ای ایران را محدود و امکان بازرسی‌های گسترده‌ای را فراهم کرده است که حکایت از پایبندی ایران به برجام خواهد داشت. برجام هم احتمال تولید سلاح اتمی را برای ۱۰ سال آینده منتفی کرده و هم از وقوع رقابتی بزرگ پیشگیری کرده است که می‌توانست بر سر این موضوع در خاورمیانه به راه افتد. ترامپ علنا با این توافق مخالفت کرده و تلاش‌های بسیاری در جریان است که دولت آمریکا بتواند با منطق، برجام را ملغی کند. برخی مخالفان توافق، پیشنهاد کرده‌اند که ترامپ نباید پایبندی ایران را بار دیگر تایید کند، اما نباید بلافاصله تحریم‌های هسته‌ای را نیز علیه ایران اعمال کند. درعوض حداکثر فشار را از طریق تحریم‌های غیرهسته‌ای بر کلیت نظام اقتصادی ایران وارد آورد. این مخالفان ظاهرا به‌دنبال اجرای برجام هستند و درعین حال می‌خواهند در برابر اقدامات ایران واکنش اقتدارگرایانه‌ای نشان دهند. اما در حقیقت هدفی جز لغو برجام یا ترغیب ایران به برهم زدن آن ندارند. برخی دیگر، مقاصد خود را آشکارتر بیان می‌کنند. به تازگی جان بولتون، سفیر سابق آمریکا در سازمان ملل متحد، متن برنامه پیشنهادی به‌ رئیس‌جمهور را منتشر کرده که با خروج استیو بنن از کاخ سفید هرگز به ترامپ ارائه نشد. در این پیشنهاد چارچوب زمانی دقیقی برای از بین بردن اجماع جهانی درخصوص برجام ذکر شده است. مسلما از دید برخی، این توافق کاستی‌هایی دارد. اما در صورتی که آمریکا برجام را برهم زند برای مذاکره درخصوص توافق جایگزین در موضع ضعف قرار خواهد گرفت. همچنین احتمال می‌رود که در طول زمان این تصمیم منجر به تجهیز ایران به سلاح هسته‌ای یا رویارویی نظامی بین آمریکا و ایران بشود.

مخالفان برجام پشت درهای کاخ سفید

خبر خوش آن است که بسیاری از مخالفان سرسخت ایران و برجام از جمله درک هاروی، عضو سابق شورای امنیت ملی، ازرا کوهن، سرپرست سابق برنامه‌های اطلاعاتی شورای امنیت ملی و مهم‌تر از همه استیو بَنن، استراتژیست سابق کاخ سفید، به تازگی کاخ سفید را ترک کرده‌اند اما یکی از سرسخت‌ترین مخالفان توافق همچنان در کاخ سفید حضور دارد. او کسی نیست جز شخص ترامپ. او در ماه اکتبر با تصمیم‌گیری درخصوص پایبندی ایران به برجام، نقطه عطفی در روابط آمریکا با جهان رقم خواهد زد. در میان تمامی گزینه‌های موجود برای لغو برجام، ‌روایت جان بولتون از بقیه تازه‌تر است: فقدان یک صدای واحد در برخورد با تصمیم ترک برجام و همکاری نکردن سایر کشورها در مواجهه با عواقب آن به درستی شناسایی شده است. البته بولتون به جای پرداختن به نتایج لغو برجام، بر شروع ماجرا متمرکز شده است: «رهبری آمریکا در این موضوع حیاتی است. در عرصه دیپلماتیک و همچنین از منظر افکار عمومی باید تصمیم به تایید نکردن پایبندی ایران و ترک برجام را توجیه کنیم. مانند هر کمپین دیگری باید مجدانه و دقیق عمل کرد.» او به‌طور ضمنی تایید می‌کند که آمریکا در مسیر برهم زدن برجام، به‌دلیل مخالفت سایرین، با شرایط سختی روبه‌رو خواهد بود. آمریکا تلاش می‌کند این تصمیم را منطقی و اجتناب‌‌ناپذیر جلوه دهد. به همین دلیل بولتون در گام نخست پیشنهاد می‌کند به سایر هم‌پیمانان اعلام شود که «به‌دلیل عدم پایبندی و سایر اقدامات ایران تصمیم به لغو برجام گرفته‌ایم.» و تنها پس از اعلام این تصمیم، نظر دیگران را جویا شود. بولتون، ‌همچون دیگر ناظران، به‌خوبی آگاه است که در صورت نظرخواهی پیش از اعلام تصمیم، همگان بر حفظ برجام تاکید خواهند کرد و از آمریکا خواهند خواست که از ماجراجویی بپرهیزد. پیشنهاد بولتون بر این ادعا استوار است که با ترسیم تصویر دقیقی از لغو برجام به‌عنوان اقدامی مسجل، سایرین نیز مرعوب قدرت بلامنازع آمریکا خواهند شد و حتی در صورت مخالفت دولت‌ها با این تصمیم، لااقل شرکت‌ها بار دیگر در صف تحریم‌کنندگان ایران در کنار آمریکا قرار خواهند گرفت. این تحریم‌ها، که بناست پس از لغو برجام اعمال شود، تمامی همکاری‌های اقتصادی با ایران را تا حصول توافقی دیگر ناممکن می‌سازد. این در حالی است که بولتون تصریح می‌کند: «در صورت لغو برجام، بعید است ایران برای حصول توافق جدید حاضر به مذاکره‌ شود.»

چین، اژدهای ناراضی

درصورتی که ترامپ برجام را لغو کند، خواهد دید دوره‌ای که با اشاره آمریکا کشورها حاضر به همکاری می‌شدند، سپری شده است. احتمال می‌رود ژاپن و کره‌جنوبی به منظور حفظ حمایت آمریکا در برابر تهدیدات کره‌شمالی با او همراه شوند. برخی شرکت‌ها نیز در جهت حفظ منافعشان در آمریکا، به تحریم‌های ثانویه گردن می‌نهند، اما در مورد چین نمی‌توان با قطعیت سخن گفت. چین یکی از خریداران عمده نفت ایران است و شرکت‌های چینی منافع قابل توجهی در ایران دارند. در جریان تحریم‌های پیش ‌از برجام نیز، چین تنها با توافقات پشت پرده و گرفتن امتیازات متعدد حاضر به همراهی با دولت اوباما شد. حتی در آن شرایط هم تحریم‌ها را به شیوه خاص خودش اجرا کرد. امروز شرایط پیچیده‌تر شده است. با اعمال تعرفه‌های گمرکی و اعلان جنگ اقتصادی ترامپ علیه چین، همکاری‌اش در اعمال تحریم‌ها بسیار بعید به نظر می‌رسد. در بهترین حالت، آمریکا می‌تواند در چارچوب دیپلماسی تراکنشی، چین را متقاعد به همکاری کند. ایالات‌متحده با اعطای چه امتیازی می‌تواند همصدایی چین را در اعمال تحریم علیه ایران بخرد؟

هزینه‌های لغو برجام برای اروپا

تحریم‌ها تنها زمانی اثرگذاری خواهد داشت که اروپا به‌صورت یکپارچه، دوشادوش آمریکا بایستد و عدم همکاری اروپا که بسیار محتمل است، تحریم‌های تازه را بی‌اثر خواهد ساخت. ترامپ در افکار عمومی اروپا چهره‌ای منفور است و سیاستمداران دموکرات اروپایی برای کسب محبوبیت بیشتر مرتبا به شیوه حکومت و اقدامات او می‌تازند. در چنین شرایطی، همراهی با ماجراجویی تازه آمریکا، برای رهبران اروپایی هزینه‌های گزافی در پی خواهد داشت. همچنین باید در نظر داشت که افکار عمومی اروپا برجام را توافقی موثر و مطلوب می‌دانند. آیا اروپایی‌ها فشار افکار عمومی و تضییع منافع شرکت‌هایشان را خواهند پذیرفت؟ در بهترین شرایط، بخشی از اروپا با این تحریم‌ها همگام خواهند شد. اما در این صورت ایران نیز به برجام متعهد باقی نمی‌ماند. دکتر صالحی، سرپرست برنامه هسته‌ای ایران، اعلام کرده است در صورت پایبندی اروپا، حتی پس از خروج آمریکا برجام را به رسمیت خواهد شناخت. اما با اعمال تحریم‌های ثانویه از سوی آمریکا، نظام اقتصادی ایران تحت فشار قرار خواهد گرفت، فشار تندروهای مخالف بر مدافعان برجام فزونی خواهد یافت و در نهایت تعامل با نیمی از اروپا و چین منافع اقتصادی ایران را تامین نخواهد کرد. به این ترتیب زمینه خروج ایران از برجام به سرعت فراهم خواهد شد. بولتون چنین وضعیتی را پیش‌بینی کرده و گزینه‌ای را پیشنهاد می‌کند که سابقه‌ای طولانی در دفاع از آن دارد: رویارویی نظامی.

سیاست‌ورزی کار عقلاست

بنا به عقیده فارن پالیسی، حتی در نظر گرفتن احتمال خروج از برجام هم نشان‌دهنده اوج بی‌مسوولیتی دولت ترامپ خواهد بود، آن هم در شرایطی که موشک‌های کره‌شمالی برفراز خاک متحدان آمریکا شلیک می‌شوند و انبوهی از معضلات امنیت ملی آمریکا لاینحل باقی‌مانده‌اند. ترک برجام، به ادعای مخالفانش، در جهت حل مشکلات است. اما چنین اقدامی ازسوی آمریکا، یا اعمال فشار به نحوی که منجر به لغو آن از سوی ایران شود، بر مشکلات آمریکا خواهد افزود. ایالات‌متحده در خاورمیانه و خارج از آن با شرایط دشوارتری روبه‌رو خواهد شد. اما درخصوص فعالیت‌های مخالفان برجام چندان جای نگرانی نیست. آنها در برابر عقل سلیم و سیاست‌ورزی شایسته مقاومت می‌کنند و انتظار می‌رود کاخ سفید یک بار دیگر به آرای عقلایش رجوع کند.