ایران در قبال بدعهدی‌های آمریکا دست‌بسته نیست

حمید بعیدی‌نژاد
سفیر ایران در لندن

در دومین سالگرد حصول توافق برجام در وین هستیم، توافقی که دولت‌های جهان و دیگر اعضای جامعه بین‌المللی آن را به‌عنوان بزرگ‌ترین دستاورد دیپلماسی در دهه‌های اخیر می‌شناسند. برجام توافقی بین‌المللی است و به یکی از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین بحران‌های اخیر بین‌المللی پایان داد. در کنار دستاوردهای برجام برای حفظ و تقویت صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی، برجام برای ایران نیز دستاوردهای درخشانی به همراه داشته است.

علاوه بر تثبیت حقوق هسته‌ای کشورمان، برجام بسیاری از موانع رشد و توسعه اقتصادی کشور را که وضع تحریم‌ها برای کشورمان ایجاد کرده بود از سر راه برداشت که برای اهل انصاف نمونه‌های آن روشن است. برجام به تحمیل تحریم‌ها علیه ایران در حوزه‌های انرژی شامل نفت و گاز و پتروشیمی و همچنین حمل‌ونقل چون کشتیرانی بازرگانی و کشتیرانی نفتکش و هواپیمایی و بسیاری از حوزه‌های مشابه پایان داد و آنها را لغو کرد، تحریم‌هایی که آثار عینی مخرب آن در اقتصاد ایران بسیار محسوس بودند. امید است که این روند مثبت به‌رغم همه حسادت‌ها و فشارها از سوی دشمنان به لطف الهی ادامه یابد. با در نظر گرفتن موقعیت ویژه ایران در سطح منطقه، برجام فرصتی استثنایی برای کشورمان جهت ایجاد روابطی راهبردی با همسایگان به‌ویژه عراق فراهم کرده است. طلیعه شکست داعش در عراق و سوریه، بار دیگر به خوبی ثابت کرد که قدرت ایران نه ابزاری برای اعمال سلطه بر دیگر ملت‌ها بلکه عاملی برای ایجاد و تثبیت صلح و امنیت در منطقه است. اگر امروز در آستانه دومین سال حصول برجام، این توافق کماکان محور توجه در سطح جهانی و منطقه‌ای است، این به دلیل محکم بودن مبانی و اصول بنیادین این تفاهم است. حتی دولت آمریکا که با روی کار آمدن ترامپ با قاطعیت اعلام می‌کرد که به محض روی کار آمدن این توافق را پاره خواهد کرد، کماکان از اقدام علیه برجام ناتوان بوده است و به‌رغم تمامی لفاظی‌ها و بدعهدی‌ها درمجموع مجبور بوده است به تعهدات اساسی خود در برجام عمل کرده و رسما هم اعلام کند که تا رسیدن به یک ارزیابی دقیق به اجرای تعهدات خود ادامه خواهد داد و این در شرایطی است که دولت آمریکا با وجود تمامی مخالفت‌ها، ابایی از نقض برخی از تفاهم‌های دوجانبه و چندجانبه مهم نداشته و ندارد. آمریکا با وجود مخالفت‌ها احداث دیوار مرزی با مکزیک را آغاز کرد، توافق پیشین اوباما با دولت کوبا را که توافقی تاریخی خوانده شد، یکجانبه نقض کرد و شدیدتر از همه به‌طور یکجانبه از توافق تغییر آب و هوایی پاریس خارج شد.

رئیس دولت جدید آمریکا از زمان آغاز مبارزات انتخاباتی خود شدیدترین حملات را علیه برجام آغاز کرده بود. وی برجام را بدترین تفاهم طول تاریخ خوانده و قول داده بود که آن را اجرا نخواهد کرد. اما برخلاف این لفاظی‌ها دولت آمریکا در چند مرحله حساس که باید تصمیماتی بسیار کلیدی برای ادامه حیات برجام می‌گرفت، به تعهدات خود پایبند ماند. اولین مرحله ضرورت صدور دستور دولت برای ادامه توقف اجرای آن تحریم‌هایی بود که باید راس چهار ماه در صورت عدم صدور دستور جدید دوباره به اجرا درمی‌آمد و این بی‌شک نقض بارز برجام بود. این مقطع، مرحله‌ای بسیار حساس بود. کافی بود فقط رئیس‌جمهوری آمریکا با تمدید دوباره توقف اجرای تحریم‌ها موافقت نمی‌کرد، اما توافق کرد و اجرای تحریم‌ها دوباره متوقف شد. مرحله دوم زمانی بود که براساس مصوبه قبلی کنگره آمریکا، دولت ‌باید طی ارسال گزارشی به کنگره پایبندی یا عدم پایبندی ایران به اجرای تعهدات خود در برجام را اعلام می‌کرد. دولت آمریکا در این مرحله نیز رسما پایبندی ایران به برجام را به کنگره اعلام کرد. مرحله سوم تصمیم به همراهی یا عدم همراهی با توافق جهانی در تایید اجرای اقدامات ایران درخصوص پولشویی یا حداقل تعلیق اقدامات محدود‌کننده بانکی بین‌المللی علیه نظام بانکی ایران بود. این اقدام با آنکه اقدامی مستقیم در رابطه با اجرای برجام نبود، ولی می‌توانست اجرای برجام در صحنه عمل را با چالشی بسیار بزرگ مواجه کند. در اجلاس اخیر گروه ویژه ترتیبات مالی که با هدف اجرای موثر مقررات مقابله پولشویی و تامین مالی تروریسم در والنسیا اسپانیا تشکیل شد، دولت آمریکا نهایتا با توافق جمعی اعضا برای تعلیق اقدامات مقابله‌جویانه با ایران همراهی کرد. این تصمیمات دولت آمریکا با توجه به مواضعی که رئیس‌جمهوری این کشور در دفعات متعدد علیه برجام اتخاذ کرده از مشکل‌ترین تصمیمات دولت بوده است. اما مهم‌ترین دلیل همراهی آمریکا با جامعه جهانی یکپارچگی مواضع تمام متحدان آمریکا به‌ویژه اروپا و اعضای دائم شورای امنیت در ضرورت حفظ برجام به‌عنوان مهم‌ترین دستاورد دیپلماسی است و این خود ما را به این امر رهنمون می‌سازد که برجام بر پایه‌های محکمی استوار است که خود این مبانی ضامن تداوم اجرای آن است. اما بی‌شک اجرای برجام با چالش‌های مهمی هم روبه‌رو است. با وجود آنکه دولت آمریکا به‌طور مشخص تا این لحظه خلاف صریح تعهدات بنیادین خود اقدام نکرده است اما تداوم سیاست‌های خصمانه آمریکا درخصوص برجام به نوعی حزم و احتیاط در جامعه اقتصادی و شرکت‌های بزرگ تجاری و بانک‌های بین‌المللی برای ورود به کار اقتصادی و مالی با طرف‌های ایرانی انجامیده است.

این وضعیت در تعارض آشکار با تعهدات دولت‌ها براساس برجام است، چراکه برجام آنها را به اقدامات موثر با هدف عادی ساختن روابط اقتصادی با ایران متعهد کرده است. در همین چارچوب تصویب لایحه سنای آمریکا اگر به تصویب مجلس نمایندگان و امضای رئیس‌جمهوری آمریکا برسد، اقدامی است که فارغ از مفاد آن‌که تعارض یا عدم تعارض آن با برجام نیاز به بررسی دقیق‌تر دارد، بی‌شک باعث ایجاد فضایی در تعاملات اقتصادی و تجاری با ایران می‌شود که به هر روی مانع از بهره‌مندی کامل ایران از منفعت‌های برجام می‌شود. دولت آمریکا و دیگر اعضای موثر برجام باید به هر صورتی که شده جلوی این اقدامات را بگیرند. آنها بهتر از همه می‌دانند که ایران برای اتخاذ اقدامات متقابل دست بسته نیست. در نهایت اینکه برجام توافقی بین‌المللی و چندجانبه است و همان‌طور که هیچ کشوری نمی‌تواند به‌صورت یکجانبه نسبت به آن تصمیم بگیرد، حفظ آن نیز به تعهدی از سوی تمامی اعضا نیاز دارد.