دنیای اقتصاد- رفیعه هراتی: «موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک» یک اتاق فکر آمریکایی است که بر سیاست خارجی ایالات‌متحده در خاورمیانه تمرکز دارد. این موسسه مقاله‌ای را به قلم جیمز جفری، سفیر سابق آمریکا در عراق و ترکیه و مشاور امنیت ملی آمریکا در زمان جورج دبلیو بوش، درباره ایران منتشر کرده است. در این مقاله آمده است:

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، در دیدار خود با رهبران عرب در ریاض به برنامه عقب‌راندن ایران از منطقه متعهد شد. بیانیه‌ آمریکایی-عربی درباره مهار تهدیدهای ایران مساله جدیدی نیست، باراک اوباما، رئیس‌‌جمهوری سابق آمریکا، نیز پس از توافق هسته‌ای ایران دو بیانیه با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس امضا کرد، اما به نظر نمی‌رسد که به مفاد آن باور داشته است. اما زمان عوض شده است. دولت ترامپ موضعی تهاجمی‌تر نسبت به ایران در پیش گرفته است و دیگر تهدید اصلی منطقه یعنی گروه تروریستی داعش دست‌کم در زمینه نیروهای نظامی رو به افول است. گرچه ترامپ در زمانی که کاندیدای ریاست‌جمهوری آمریکا بود بر گروه داعش و توافق هسته‌ای تمرکز کرده بود، اما به نظر می‌رسد به‌عنوان رئیس‌جمهوری با توصیه مشاوران ارشد نظامی‌اش در برابر تهران موضعی سختگیرانه‌تر اتخاذ می‌کند.

به اعتقاد جیمز جفری، نویسنده این مقاله، تهران به نوبه خود پس از توافق هسته‌ای و در پی مداخله روسیه در جنگ سوریه، جسورتر شده است. فعالیت‌های اخیر ایران، واکنش نظامی آمریکا در سوریه و یمن را به‌دنبال داشته است. در ظاهر، بیانیه‌هایی که پس از اجلاس ریاض صادر شد بدون ابهام هستند. ایران با اتهام «مداخله» و فعالیت‌های تروریستی مواجه شد و امضاکنندگان این بیانیه‌ها متعهد شدند علیه تهران دست به اقدام جمعی بزنند. ترامپ در دیدار با سران رژیم صهیونیستی و رهبران ترکیه نیز همین پیام را دریافت کرد. اما خط مشی جدی آمریکا برای کنترل ایران، همانند کمپین مبارزه با داعش یا مذاکرات هسته‌ای، هنوز موثر واقع نشده است. این موسسه نوشته است، چنین خط‌مشی‌ای نیازمند چیزی بیشتر از حملات موشکی گاه و بیگاه، بیانیه‌های دیپلماتیک، ائتلاف نظامی اسلامی به رهبری عربستان و فروش تسلیحات متعارف است. فروش تسلیحات گاهی موثر است، اما برای مهار تهدید ایران موثر نیست. تهران برنامه جامع مختص به خود را دارد و آن را اجرا می‌کند. واشنگتن و متحدان آن به منظور طراحی برنامه خودشان باید به پرسش‌های استراتژیک فراوانی پاسخ دهند.

دشمن کیست؟

یکی از اهداف اصلی عربستان سعودی از برگزاری اجلاس ریاض این بود که شرکت‌کنندگان در این اجلاس را متقاعد کند ایران بزرگ‌ترین تهدید منطقه است، نه فقط به‌عنوان یک حکومت، بلکه به‌عنوان یک جنبش شیعی در خاورمیانه‌ای که اکثریت آن را سنی‌ها تشکیل می‌دهند. با توجه به رقابت طولانی عربستان و ایران در مورد اختلافات مذهبی، این مساله چندان تعجب‌برانگیز نیست. رژیم صهیونیستی، ترکیه و مصر همگی ایران را یک تهدید می‌دانند، اما نه همانند ریاض. برای مثال، آنکارا به تازگی اصلی‌ترین نگرانی را«توسعه‌طلبی پارسی» دانسته است و با اجتناب از ترکیب‌بندی فرقه‌ای ریاض، اعلام کرده است ترکیه مهار به شیوه سنتی جنگ سرد را ترجیح می‌دهد. اروپایی‌ها نیز تمایلی به درگیری‌های مذهبی ندارند. در حقیقت برخی از آنها عربستان «قرون وسطایی» را مشکلی بزرگ‌تر از ایران «متجدد» می‌دانند. موسسه واشنگتن بر این باور است که دولت ترامپ باید بین این احساس تهدیدهای گوناگون زمینه‌های سیاسی مشترک پیدا کند یا باید به برخی از شرکایش بیش از دیگران تکیه کند.

آیا برجام مناسب است؟

ترامپ از زمان آغاز ریاست‌جمهوری خود درمورد برجام واکنشی نداشته است. گرچه فعلا به این توافق متعهد مانده است، اما هنوز حرف خود را در مورد پاره کردن توافق هسته‌ای پس نگرفته است. اگر او این توافق را لغو کند، ایالات‌متحده متهم به ترک توافقی می‌شود که تقریبا همه جهان آن را منطقی می‌دانند. این ایده که واشنگتن می‌تواند درمورد توافقی سختگیرانه‌تر با روسیه، چین و اروپا مذاکره کند، کاملا غیرواقع‌بینانه است. به باور جیمز جفری، نتیجه لغو توافق هسته‌ای این خواهد بود که ایران آزادانه به سمت ساخت سلاح هسته‌ای پیش خواهد رفت و تنها عامل بازدارنده تهدید اقدام نظامی مستقیم آمریکا خواهد بود. اگر اقدام نظامی ضروری شود، به سرنوشت هجوم آمریکا به عراق دچار می‌شود.

گزینه دیگر این است که ترامپ می‌تواند رسما برجام را تصدیق کند، این مساله موجب می‌شود او دوستانی پیدا کند اما درعین حال موجب خواهد شد ایران توبیخ‌های غیرهسته‌ای ترامپ را نادیده بگیرد و این مساله عربستان و رژیم صهیونیستی را نگران خواهد کرد. یک گزینه دیگر این است که ترامپ به این توافق بی‌توجهی کند. این مساله اروپا و ایران را ناامید خواهد کرد، اما احتمالا موجب خرسندی متحدان خاورمیانه‌ای آمریکا خواهد شد. گرچه متحدان آمریکا در خاورمیانه از ایالات‌متحده انتظار یک سیاست مهار جدی را دارند.

آیا واشنگتن باید با ایران ارتباط برقرار کند؟

رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا، زمانی که در ریاض بود پاسخ جالبی به این پرسش داد و این مساله را نامحتمل ندانست. مطمئنا ارتباطات فنی محدود با ایران ادامه خواهد یافت. اما آیا واشنگتن یک گفت‌وگوی سیاسی را می‌پذیرد؟ اگر بپذیرد، با چه کسی گفت‌وگو خواهد کرد: محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، یا سردار قاسم سلیمانی که گفته می‌شود مسوول اجرای سیاست‌های منطقه‌ای ایران است؟ آیا این ارتباطات علنی خواهند بود یا مخفیانه؟ آیا شخص ثالثی این گفت‌وگوها را برگزار خواهد کرد و در این صورت چه کسی؟ آیا ایران تمایلی دارد که در چنین گفت‌وگویی شرکت کند و با چه قیمتی و نتیجه این گفت‌وگوها چه خواهد بود؟

هدف نهایی درمورد ایران چیست؟

به عقیده موسسه واشنگتن، برای موفقیت هرگونه سیاستی درباره ایران، ایالات‌متحده باید هدف نهایی شفافی را تعیین کند. آیا صرفا می‌خواهد بلندپروازی‌های منطقه‌ای ایران را به عقب براند؟ یا به منظور تاثیرگذاری بر تغییرات سیاسی بنیادین، به‌دنبال یک سیاست مهار بلندمدت است؟ اگر چنین است، این سیاست در عمل چگونه اجرا خواهد شد؟ موسسه واشنگتن نوشته است که در آمریکا کارشناسان مسائل ایران درباره براندازی نظام یا تداوم سیاست امداد اوباما به‌عنوان بهترین راه ایجاد تغییر در ایران اختلاف نظر دارند. این در شرایطی است که متحدان بالقوه بین‌المللی آمریکا نیز در این باره اختلاف نظر دارند. بنابراین اگر آمریکا می‌خواهد شانس خود را برای یافتن متحد در خانه و در خارج به حداکثر برساند، داشتن هدف شفاف درمورد ایران مساله ضروری محسوب می‌شود.