بلایند تراست؛ پاشنه آشیل ترامپ

دنیای اقتصاد: مراسم تحلیف دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا، در شرایطی قرار است روز جمعه اول بهمن ماه برگزار شود که « اداره نظارت بر ضوابط اخلاقی» در دولت آمریکا از راه‌حل مورد نظر ترامپ برای اجتناب از بروز تضاد بین منافع سیاسی و تجاری او به شدت انتقاد کرده است. به گزارش گروه اقتصادبین‌الملل روزنامه دنیای اقتصاد، والتر شوب، مدیر این اداره در اقدامی کم‌سابقه به‌طور علنی به اظهار نظر در مورد راه‌حل رئیس‌جمهوری منتخب برای جلوگیری از تضاد منافع پرداخته و گفته است که راه حل واگذاری مسوولیت‌های تجاری ترامپ به فرزندانش کافی نیست. او خواستار «رهایی» رئیس‌جمهوری از دارایی‌های خود در زمان خدمت شده است.ترامپ در جریان نشست خبری اخیر خود، به تعدادی پرونده که در میزی در کنار او قرار داشت اشاره کرد و گفت که این پرونده‌ها شامل اسنادی است که جهت ترتیبات جدید اداره امور مالی و تجاری خود امضا کرده است. براساس این ترتیبات، اداره تمامی امور تجاری و مالی رئیس‌جمهوری منتخب از سوی دو فرزندش انجام خواهد شد. اما محتوای پرونده‌ها برای مشاهده در دسترس خبرنگاران قرار نگرفت.

اداره نظارت بر ضوابط اخلاقی یک نهاد مستقل و تحت پوشش دولت فدرال آمریکا است و وظیفه آن تضمین سلامت مالی و سیاسی سازمان‌ها، ادارات و مسوولان دولت فدرال ازجمله از طریق جلوگیری از بروز تضاد منافع است. برای این منظور، اداره نظارت بر ضوابط اخلاقی معمولا از مقامات ارشد دولت فدرال می‌خواهد در زمان تصدی سمت‌های دولتی، از فعالیت‌های تجاری و مالی کاملا فاصله بگیرند تا تصمیم‌گیری آنان تحت تاثیر ملاحظات مربوط به منافع شخصی قرار نگیرد.در شرایطی که دونالد ترامپ، به‌عنوان صاحب یا سهامدار اصلی مجموعه‌ای از شرکت‌ها و موسسات مالی تجاری فعال در سطح جهانی دارای علایق و ارتباطات اقتصادی گسترده‌ای است، رئیس اداره نظارت بر ضوابط اخلاقی از او خواسته است که به سنت جاری برای روسای جمهوری طی بیش از ۴۰ سال گذشته عمل کند. بر اساس این سنت، فردی که به سمت رئیس‌جمهوری انتخاب می‌شود دارایی‌های خود از جمله سهام در شرکت‌های تجاری را به فروش می‌رساند و در مدت تصدی این سمت، از هرگونه معامله مرتبط با اموال خود اجتناب می‌کند.

والتر شوب صراحتا از دونالد ترامپ خواسته است تا راه‌حل مورد نظر خود برای جلوگیری از تضاد منافع را «مورد تجدید نظر» قرار دهد و گفته است که رئیس‌جمهوری منتخب باید به رویه رایج عمل کند و به «سالم‌ترین» روش برای جلوگیری از تضاد منافع گردن نهد.براساس این رویه، رئیس‌جمهوری منتخب باید تمامی دارایی تجاری خود را به فروش برساند و اختیار کامل دارایی‌های خود را به سیستم تولیت چشم‌بسته یا «بلایند تراست» بسپارد. به گفته منابع خبری آمریکا، رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه پیشنهادی و جارد کوشنر، داماد ترامپ که به‌عنوان یکی از مشاوران ارشد کاخ سفید معرفی شده است، درخواست اداره نظارت بر ضوابط اخلاقی را پذیرفته‌اند و موافقت کرده‌اند که اموال خود را به فروش برسانند و از سیستم تولیت چشم‌بسته (بلایند تراست) استفاده کنند. اما تاکنون خود ترامپ از قبول چنین خواسته‌ای خودداری کرده و گفته است که واگذاری مسوولیت‌های تجاری و مالی به فرزندانش برای جلوگیری از تضاد منافع کفایت می‌کند. البته انتصاب کوشنر با ابراز نگرانی در مورد خطر «خویشاوندسالاری» و ارجاع این موضوع برای رسیدگی به مراجع مربوطه همراه بوده است.

این منابع همچنین گفته‌اند که والتر شوب در هفته‌های اخیر با یکی از مشاوران دونالد ترامپ دیدار کرده است اما در این ملاقات تنها موضوع جلوگیری از تضاد منافع برخی از مقامات پیشنهادی برای دولت آینده مطرح شده و دو طرف درباره وضعیت رئیس‌جمهوری منتخب گفت‌وگویی نکرده‌اند.

یکی از وکلای دونالد ترامپ تایید کرده است که رئیس‌جمهوری منتخب قصد دارد در دوران ریاست‌جمهوری اداره امور شرکت‌های خود را به دو پسرش بسپارد و آنها را ملزم کند که فعالیت تجاری خود را به داخل آمریکا منحصر سازند و وارد معاملات خارجی نشوند. منتقدان گفته‌اند که این ترتیبات ممکن است مانع از تاثیرگذاری ملاحظات مالی بر تصمیم‌گیری در سیاست خارجی شود، اما از رئیس‌جمهوری انتظار می‌رود که در سیاست داخلی نیز به گونه‌ای مستقل تصمیم بگیرد. همچنین، نحوه اداره تشکیلات وسیع سازمان ترامپ در خارج مشخص نیست.رئیس اداره نظارت بر ضوابط اخلاقی گفته است که در صورتی که دونالد ترامپ به سنت موجود در مورد فروش دارایی خود و سپردن اختیار کامل این دارایی‌ها به سیستم تولیت چشم‌بسته یا بلایند تراست عمل نکند، «ممکن است این شبهه به وجود آید که رهبران دولتی آمریکا از موقعیت سیاسی خود برای اتخاذ تصمیماتی استفاده می‌کنند که متضمن منافع مالی برای آنان باشد.»

تولیت چشم بسته، ‌کلید فسادزدایی از دولت‌ها

اما سیستم تولیت چشم‌بسته یا بلایند تراست چیست و چگونه می‌تواند از فساد مقامات دولتی جلوگیری کند. گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه دنیای اقتصاد پیش از این نیز به معرفی این سیستم و چگونگی کارکرد آن پرداخته بود. یکی از اشکال مهم فساد، استفاده از منابع عمومی در جهت منافع شخصی است به نحوی که برخی از مقام‌های دولتی که دستی در سیاستگذاری‌ها هم دارند، با فعالیت‌های اقتصادی در بخش خصوصی و کسب و کارها، وسوسه می‌شوند تا از اختیارات دولتی خود در جهت تامین منافع شخصی بهره‌گیری کنند. این مقامات و اطرافیانشان از رانت یا اطلاعاتی که به واسطه مقام و سمت آنها در اختیار دارند یا از نقشی که در سیاست‌گذاری‌ها دارند، در جهت منافع شخصی بهره‌برداری می‌کنند و به این ترتیب پولی به‌دست می‌آورند که در اصطلاح «پول کثیف» نامیده می‌شود، پولی که از طریق فعالیت‌های سالم اقتصادی به‌دست نیامده و ناشی از رانت و ارتباطات سیاسی است.

تولیت چشم بسته چیست؟

تولیت چشم بسته یا بلایند تراست به معنای آن است که یک فرد اختیار کامل (تولیت) دارایی خود را به یک نهاد مجری و فعال اقتصادی می‌سپارد و آن‌ موسسه یا نهاد، درآمد و منافع حاصل از این دارایی را مطابق با قرارداد فی‌مابین و در زمان‌های مشخص به وی عودت می‌دهد. شرط اصلی این فرآیند این است که صاحب اصلی دارایی‌ها و ذی‌نفع سود حاصل از این دارایی‌ها، نباید از جزئیات فعالیت اقتصادی با خبر باشد و در واقع باید چشم خود را به روی جزئیات کار ببندد و آنها را در اصطلاح چشم بسته بپذیرد. در متون تخصصی در توضیح بلایند تراست چنین آمده است: «تولیت چشم بسته یا «بلایند تراست»، تولیتی است که ایجاد می‌شود تا مالک یا مالکان از جزئیات تحولات مربوط به دارایی‌ها اطلاع زیادی نداشته باشند. کارکنان دولت عموما تولیت چشم‌بسته را می‌پسندند تا از تعارض انجام وظایف اداری خود و معاملات مالی شخصی‌شان جلوگیری شده باشد.»در کشورهای پیشرفته برخی شخصیت‌های سیاسی سرشناس، به‌ویژه آنهایی که به واسطه شغل دولتی که به آنها سپرده شده است به منابع یا اطلاعات دولتی دسترسی دارند، یا حق قانونگذاری دارند، از تولیت چشم‌بسته بهره می‌برند تا از هرگونه اتهامی در مورد بهره‌برداری از منابع یا اطلاعات دولتی درجهت منافع شخصی و ازدیاد ثروت خود مبرا باشند. در واقع بلایند تراست یا تولیت چشم بسته بیش از آنکه با هدف رونق بخشی به ثروت و دارایی‌های شخصی مورد استفاده قرار گیرد و جنبه مالی یا اقتصادی داشته باشد، جنبه حقوقی دارد و می‌تواند در صورت طرح اتهامات، یا هرگونه شائبه،‌ نجات‌دهنده فرد استفاده‌کننده باشد، ضمن اینکه او می‌تواند از این موضوع اطمینان داشته باشد که درآمد و سودهای حاصل از فعالیت‌های سالم اقتصادی برای زندگی شخصی‌اش محفوظ خواهد ماند.

سازوکارهای مصوب بلایند تراست

گرچه جزئیات قوانین مربوط به «تولیت چشم بسته» در کشورهای مختلف متفاوت است، اما شاکله اصلی قوانین و مقررات آن بر اساس چارچوب‌های مشابه شکل گرفته است. در اینجا به برخی
سازو کارها و چارچوب‌های تعیین شده در قوانین آمریکا اشاره می‌شود:

الف) شرایط آغاز به کار یک تولیت چشم‌بسته در آمریکا: قبل از هرچیز باید برای انعقاد قرارداد تولیت چشم‌بسته مجوز اخذ شود. پیش از اینکه یک تولیت چشم‌بسته به اجرا درآید باید برای توافقنامه و همچنین برای مجری آن، مجوز دفتر نظارت اخلاق، کمیته منتخب اخلاق سنا یا کمیته استانداردهای رفتارهای رسمی مجلس نمایندگان آمریکا اخذ شود. طی 30 روز پس از اخذ رسمی مجوز، سند قانونی تراست باید تکمیل شود و فهرست همه دارایی‌هایی که به مجری تولیت چشم‌بسته منتقل می‌شود و انواع ارزش‌های آنها باید در اختیار دفتر نظارت اخلاق قرار داده شود.

ب) ضوابط مربوط به مجری تولیت ‌چشم‌بسته (تراستی): مجری تولیت چشم‌بسته باید یک نهاد مالی، یک حسابدار عمومی تایید شده، یک وکیل، یک کارگزار بورس یا یک مشاور سرمایه‌گذاری باشد که هیچ‌گونه وابستگی به مقام فدرال یا هرشخصی که از این تراست منتفع می‌شود، نداشته باشد و همچنین کارکنان او نیز نباید چنین وابستگی‌ای داشته باشند و نسبت به وی استقلال داشته باشند. این نداشتن وابستگی به این دلیل لازم است که مجری تولیت و کارکنان او در تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری تحت‌نفوذ مقام فدرال یا دیگر ذی‌نفعان قرار نگیرند و همچنین نباید با کارکنان، شرکا یا وابستگان مقام دولتی یا هر شخص ذی‌نفع در این تراست ارتباط برقرار کنند و با آنها متحد شوند. توافقنامه تولیت چشم‌بسته باید به مجری این تولیت، اختیار دهد که در فروش هریک از دارایی‌های موجود در فهرست این تراست آزادانه و براساس تصمیم خود عمل کند. استثنای این مساله مواردی است که اداره نظارت برضوابط اخلاق درنظر گرفته است.

ج) شرط نداشتن ارتباط: مجری تولیت چشم‌بسته اجازه ندارد با ذی‌نفعان یا دیگر گروه‌های منتفع از این تراست تماس برقرار کند و یا با آنها مشورت کند، مگر در مواقعی که یک دارایی فروخته می‌شود و یا ارزش آن به کمتر از هزار دلار می‌رسد. مجری تولیت چشم‌بسته باید برای این تراست اظهارنامه مالیاتی فراهم کند، اما لازم نیست گزارش‌هایی درباره هولدینگ‌های تراست ارائه کند، با این وجود باید اطلاعاتی درباره کل ارزش و درآمد تراست فراهم کند. این گزارش ممکن است برای مقام فدرال و طرف‌های ذی‌نفع نیز تهیه شود.

مزایای «تولیت چشم‌بسته»

در باب مزایای تولیت چشم‌بسته می‌توان به این نکات اشاره کرد: زمانی که مقامات سیاسی شخصا اموال خود را مدیرت نمی‌کنند، می‌توانند ادعای معاملات پنهانی یا سرمایه‌گذاری‌های نادرست را رد کنند. تولیت چشم‌بسته یا بلایند تراست همچنین به تراستی (شخص یا نهادی که مدیرت اموال به آن سپرده می‌شود) امکان می‌دهد که بدون رو‌به‌رو شدن با فرایندهای طولانی افشاسازی و خطر پیامدهای نامطلوب سیاسی، سرمایه‌گذاری کند.

نمونه‌های استفاده از «تولیت چشم‌بسته»

در تئوری، بلایندتراست یک توافق خوب است. این ساختار که ترکیبی از کناره‌گیری قانونی و درک مالی است، از زمان جانسون،رئیس‌جمهوری سابق آمریکا، برای جلوگیری از هرگونه تعارض احتمالی در منافع سیاستمداران ثروتمند آمریکایی مورد استفاده قرار گرفته است. تقریبا همه کاندیداهای ریاست‌جمهوری آمریکا از باراک اوباما گرفته تا جورج بوش و بیل کلینتون، در دوره‌ای حداقل یک بلایند تراست داشته‌اند. هنگامی که میت رامنی در سال 2003 فرماندار ماساچوست شد، دو بلایند تراست برای خود و همسرش ایجاد کرد. هیلاری کلینتون نیز زمانی که کاندیداتوری خود را برای شرکت در مبارزات انتخابات ریاست‌جمهوری 2017 آمریکا اعلام کرد، برای جلوگیری از تضاد منافع یک بلایند‌تراست برای خود ایجاد کرد.

چرا استفاده ترامپ از تولیت چشم‌بسته اهمیت دارد؟

کسب وکارهای ترامپ در تعداد زیادی از کشورهایی که آمریکایی‌ها با آنها روابط دیپلماتیک حساسی دارند، ریشه دوانده‌اند. براساس گزارش واشنگتن‌پست، حداقل ۱۱۱ شرکت ترامپ در کشورهایی از آمریکای جنوبی، آسیا و خاورمیانه مستقر هستند. راه‌اندازی تعدادی از این کسب وکارها در زمان مبارزات انتخاباتی ترامپ صورت گرفته است که می‌توان پروژه ساخت هتل در عربستان سعودی را از جمله آنها دانست. امپراتوری گسترده دارایی‌های ترامپ به احتمال زیاد در دوران ریاست‌جمهوری او تضاد منافع ایجاد خواهد کرد و واگذاری این دارایی‌ها به نهادهای مستقل مالی به رفع نگرانی‌های پیرامون این موضوع بسیار کمک خواهد کرد.تضاد منافعی که کسب وکارهای ترامپ می‌تواند با پست ریاست‌جمهوری او داشته باشد را می‌توان با ذکر چند مثال روشن کرد؛ نخست: هرگاه ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهوری یا افرادی که در کابینه او حضور دارند، سیاستی‌هایی همچون تغییر قوانین بخش مالی را اتخاذ کنند، منتقدان او آنها را در راستای منفعت کسب وکارهایش قلمداد می‌کنند.دوم، اگر مسوول یا کارمندی از کسب وکارهای ترامپ درخصوص منافع یا مضراتی که اقدامات دولت آمریکا ممکن است برای کسب وکارهای ترامپ داشته باشد صحبتی کند، آن فرد متهم به رشوه گرفتن و یا اخاذی از ترامپ می‌شود. سوم، هرگاه که یک شرکت یا نهاد دولتی خارجی داد وستدی با کسب وکارهای ترامپ داشته باشد، رئیس‌جمهوری آمریکا متهم به گرفتن مبلغی می‌شود که در تناقض با «قوانین دریافتی» قانون اساسی آمریکا است.