از سرعت کودتا تا سرعت تحلیل‌ها در فضای مجازی ایرانیان
حمایت تهران از دولت قانونی آنکارا
گروه دیپلماسی: کودتای نافرجام ارتش ترکیه با سرعتی که ماهیت و طبیعت کودتاها در جهان است، به همان سرعت شکست خورد تا دموکراسی به اقتدارگرایی چکمه‌پوشان «نه» بگوید و منطقه پرآشوب خاورمیانه را بیش از این غرق تنش و درگیری نکند. همگام با این تغییر و تحولات سریع، اما بازار تحلیل و شایعه‌سازی میان مخاطبان ایرانی در فضای مجازی داغ بود. از انتقال رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه به تهران توسط یک جنگنده ارتش تا تشکیل جلسه شورای‌عالی امنیت ملی در ساعت یک بامداد.
خبرهایی که به سرعت تکذیب می‌شد تا ذهنیت‌ها از واقعیت و روند تحولات پیشی نگیرد.
گروه دیپلماسی: کودتای نافرجام ارتش ترکیه با سرعتی که ماهیت و طبیعت کودتاها در جهان است، به همان سرعت شکست خورد تا دموکراسی به اقتدارگرایی چکمه‌پوشان «نه» بگوید و منطقه پرآشوب خاورمیانه را بیش از این غرق تنش و درگیری نکند. همگام با این تغییر و تحولات سریع، اما بازار تحلیل و شایعه‌سازی میان مخاطبان ایرانی در فضای مجازی داغ بود. از انتقال رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه به تهران توسط یک جنگنده ارتش تا تشکیل جلسه شورای‌عالی امنیت ملی در ساعت یک بامداد.
خبرهایی که به سرعت تکذیب می‌شد تا ذهنیت‌ها از واقعیت و روند تحولات پیشی نگیرد. در این میان توئیت وزیر خارجه ایران در دفاع از دموکراسی و محکوم کردن کودتا نشان داد که صلح و ثبات در مرزهای ایران مقدم بر هر آرمان و ایده آلی در آن سوی مرزها است. به‌خصوص که با توجه به پیشینه کودتاچیان در ترکیه خوش‌بینانه بود که بپنداریم جایگزین اردوغان اقتدارگرا، یک ژنرال صلح طلب و دوست ایران خواهد بود. همچنین دبیر شورای‌عالی امنیت ملی نیز با محکوم کردن کودتای نافرجام گروهی از نظامیان ترکیه گفت از ابتدای شکل‌گیری بحران در این کشور ضمن ارتباط با مسوولان امنیتی و سیاسی ترکیه روند اقدامات را با حساسیت زیر نظر داشتیم. در چنین شرایط حساس و غافلگیرانه، وضعیت توریست‌های ایرانی که با لغو کلیه پروازها به ترکیه سرگردان بودند، بیش از هر چیز مایه نگرانی بود. فروکش کردن تب کودتاچیان، حضور اردوغان در صفحات تلویزیون و تشویق مردم به آمدن به خیابان ها، فضای خوشبینی را به خیابان‌های آنکارا بازگرداند تا با دستگیری‌های گسترده افسران میانی ارتش و کشته شدن نزدیک به ۲۰۰ نفر در جریان این حادثه، مجددا اردوغان این بار با قدرت بیشتر از قبل به صحنه سیاست در ترکیه برگردد و تمامی تحلیل‌هایی که تا چند ساعت پیش سمت و سوی دیگری داشت، به سمت نمایشی بودن این کودتا متمایل شود. فارغ از این تحلیل‌های شتاب‌زده که بخش جدایی‌ناپذیر طبیعت فضای مجازی است اما سوالی که خودنمایی می‌کند این است که چرا باید ثبات در کشور دوست و همسایه را که تجارت ۳۰ میلیارد دلاری با آن داریم، به سرنوشت کودتاچیانی گره بزنیم که از دل آن نه خوشه‌های زیتون که نوک اسلحه بیرون می‌آید.
کودتا هیچ جایگاهی ندارد
همزمان با سرعت تحولات، وزیر امور خارجه ایران در واکنش به رخدادهای اخیر ترکیه، تاکید کرد که کودتا در منطقه ما هیچ جایگاهی ندارد. محمدجواد ظریف روز گذشته در پیامی در صفحه توییتر خود نوشت: دفاع شجاعانه مردم ترکیه از دموکراسی و دولت منتخب خود این امر را ثابت کرد که کودتا در منطقه ما هیچ جایگاهی ندارد و محکوم به شکست است. بخشی از نیروهای مسلح در شهرهای آنکارا و استانبول جمعه شب تلاش برای کودتا را آغاز کردند که با فراخوان مردم و حضور آنها در خیابان‌های شهر، نافرجام ماند. مقامات جمهوری اسلامی ایران نیز از ابتدا با ابراز نگرانی از وضعیت ایجاد شده، بر حفظ ثبات و آرامش ترکیه تاکید داشتند.
تماس‌های تلفنی ظریف
ظریف در ادامه اقدامات خود در تماس‌های تلفنی با همتای ترکیه‌ای خود گفت‌وگو کرد. وزیر امور خارجه در پی حوادثی که از شب گذشته در ترکیه رخ داده با چاووش اوغلو وزیر امور خارجه این کشور تلفنی گفت‌وگو کرد. ظریف در این تماس‌های تلفنی از آخرین اوضاع ترکیه و تحولات آن کسب اطلاع کرد.
مخالفت ایران با اقدامات برهم زننده
همزمان علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی با محکوم کردن کودتای نافرجام گروهی از نظامیان ترکیه با اشاره به حضور گسترده مردم ترکیه برای دفاع از امنیت، ثبات و دموکراسی در این کشور ابراز کرد؛ خواست و اراده مردم اصلی‌ترین معیار اصالت هرگونه تحول سیاسی در کشورها است. دبیر شورای‌عالی امنیت ملی تاکید کرد؛ جمهوری اسلامی ایران ضمن اعلام حمایت از دولت قانونی ترکیه هرگونه اقدامی را که بر هم زننده ثبات، امنیت و آرامش در این کشور شود خارج از منافع اصولی مردم این کشور می‌داند و با آن مخالف است.
جلسه شورای‌عالی امنیت ملی
همچنین جلسه شورای‌عالی امنیت ملی برای بررسی کودتای نافرجام در ترکیه به ریاست حسن روحانی رئیس‌جمهور برگزار شد. دریابان علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی در پایان این جلسه در ارزیابی خود از تحولات ترکیه گفت: «اعضای شورای‌عالی امنیت ملی متفق‌القول بودند که جمهوری اسلامی ایران ضمن حفظ ارتباط با مقامات سیاسی ترکیه از مردم و دولت ترکیه در مقابل کودتا حمایت کند.» شمخانی گفت: «در این جلسه موضع جمهوری اسلامی ایران درباره ماجرای کودتا در ترکیه اعلام شد؛ موضع جمهوری اسلامی ایران همان مواضع دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی و وزارت خارجه است. ما همان‌طور که پیش از این گفته بودیم، از مردم ترکیه حمایت و کودتا را محکوم می‌کنیم.»دبیر شورای‌عالی امنیت ملی با بیان اینکه وضعیت ناامنی‌ها در ترکیه کنترل شده است، به برخی از ناآرامی‌ها اشاره و ابراز امیدواری کرد که مردم در مقابل کودتا پیروز شوند وی افزود:« البته ما با ادامه تماس‌های نزدیک با مقامات سیاسی و امنیتی ترکیه تلاش خواهیم کرد به درک دقیق‌تری از این رخداد دست یابیم، چرا که همه ابعاد این کودتا هنوز روشن نشده است.» او همچنین تاکید کرد که مرزهای شمال غرب کشور در همسایگی با ترکیه از امنیت کافی برخوردار است و آمادگی لازم در نیروهای زمینی و هوایی برای صیانت وجود دارد و در این خصوص جای هیچ‌گونه نگرانی نیست.
حمایت ایران از نظام‌های برآمده از انتخابات
از سوی دیگر، معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهوری نیز با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران حمایت از مردم و نظام‌های برآمده از انتخابات را از مهم‌ترین اصول خود می‌داند، با انتشار یادداشتی در صفحه توئیتر خود نوشت: مردم مسلمان و همسایه ترکیه حاکمیت خود را پس خواهند گرفت. حمید ابوطالبی افزود: «ما هیچ‌گاه در برابر کودتا و نقض حاکمیت مردم بی‌تفاوت نبوده‌ایم، بنابراین تحولات ترکیه را با حساسیت پیگیری کرده و رای مردم را تعیین‌کننده می‌دانیم.»
با دقت تحولات را دنبال می‌کنیم
وزیر اطلاعات جمهوری اسلامی ایران گفت نیروهای نظامی، امنیتی و اطلاعاتی در حد ضرورت به حال آماده‌باش درآمده‌اند و مرزها در کنترل کامل است. سید محمود علوی گفت: برای ترکیه آرزوی امنیت و ثبات می‌کنیم.
ایران قطعا مخالف کودتا است
مشاور رهبر معظم انقلاب در امور بین‌الملل دیگر مقام ایرانی بود که تاکید کرد جمهوری اسلامی با کودتا در ترکیه و اساسا هرگونه کودتا و تحمیل نظر با زور مخالف است. علی‌اکبر ولایتی در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم با اشاره به تلاش برای کودتا در ترکیه تاکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران حکومتی مبتنی بر مردمسالاری دینی، یعنی حکومتی براساس رای مردم در چارچوب ارزش‌های اسلامی است و طبیعی است که با هر حرکت غیرقانونی و زورمندانه برای تغییر حکومت‌های مردمی مخالف است.»او با بیان اینکه در کشور همسایه و برادر ما یعنی ترکیه انتخابات برگزار شده و سال‌ها است بر مدار دموکراسی و رای مردم حکومت تشکیل می‌شود، افزود: «اگر قرار باشد یک عده محدود از نظامی‌ها تحت‌تاثیر هر عامل یا عواملی بخواهند رای مردم را پایمال کنند و حکومت مردمی اردوغان را ساقط کنند، طبیعی است که جمهوری‌اسلامی ایران براساس اصولی که به آن معتقد است با این کودتا و هر کودتای دیگری مخالفت می‌کند.» مشاور رهبر معظم انقلاب در امور بین‌الملل با تاکید بر اینکه مردم ترکیه همچنان حامی حکومت خود هستند و عامل اصلی که کودتا را به شکست کشاند حضور مردم در صحنه بود، تاکید کرد: «ترکیه کشور همسایه و برادر ماست و این نوع اقدامات مانند کودتا که موجب می‌شود کشوری از مدار پیشرفت، عدالت و مردمسالاری به دور بیفتد، هیچ‌وقت مورد تایید ما نخواهد بود؛ مضافا اینکه حکومت فعلی ترکیه براساس مدعای اصلی اردوغان، به دنبال احیای ارزش‌های اسلامی است و این مساله او را به ما نزدیک‌تر می‌کند. هرچند ما و ترکیه درباره مسائلی مثل سوریه با هم اختلاف عقیده داریم و امیدواریم روزی برسد که دولت ترکیه هم به نظرات مردم سوریه و آرای مردم سوریه احترام بگذارد و تعیین حکومت در سوریه را به مردم این کشور واگذار کند.»
حمایت از دولت منتخب ترکیه
سخنگوی وزارت امورخارجه نیز با بیان اینکه ایران ضمن توصیه به پرهیز از توسل به خشونت در ترکیه از دولت منتخب مردم این کشور حمایت می‌کند، ابراز داشت: جمهوری اسلامی ایران با دقت و حساسیت بالا تحولات در کشور همسایه خود را دنبال می‌کند. بهرام قاسمی با یادآوری سه‌بار تماس تلفنی محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران با همتای ترک خود تصریح کرد: ما عمیقا نگران ثبات، امنیت، وحدت، مردمسالاری و حاکمیت قانون در ترکیه هستیم. قاسمی یادآور شد: برای جمهوری اسلامی ایران ترکیه‌ای با ثبات، امن و مردم‌سالار اولویت دارد و امیدوار است ثبات و آرامش کامل هرچه سریع‌تر به کشور دوست و همسایه ما بازگردد.
اطلاعیه سفارت ترکیه در تهران
همچنین سفارت ترکیه در تهران با صدور اطلاعیه‌ای کودتای جمعه شب در آن کشور را تلاش برای سرنگونی دولت منتخب و دموکراتیک دانست و گفت این اقدام با اتحاد و همبستگی مردم ترکیه خنثی شد. این اطلاعیه که در سایت سفارت ترکیه در تهران منتشر شده، آمده است: رئیس‌جمهوری و دولت ما امور را بر عهده دارند. سفارت ترکیه در تهران تاکید کرده است همه بخش‌های نیروهای مسلح ترکیه در این کودتا درگیر نبودند و این اقدام با یک گروه از نیروهای مسلح انجام شد که پاسخ آن را نیز از ملت ما دریافت کرد. همزمان یک منبع مطلع در گفت‌وگو با «ایسنا» با اشاره به وضعیت ایرانی‌هایی که پاسپورت‌های آنها برای گرفتن نوبت در سفارتخانه سایر کشورها در ترکیه است، گفت: «این گروه تا روز دوشنبه و بازگشایی سفارت‌ها صبر کنند. درصورتی که پروازها برقرار شد و سفارت‌ها آغاز به‌کار نکردند به سفارت و سرکنسولگری ایران برای دریافت برگ عبور مراجعه کنند.» پیش‌تر وزارت امورخارجه ایران و سفارت ایران در ترکیه از گردشگران ایرانی در ترکیه خواسته بودند محل اقامتشان را ترک نکنند.
تکذیب پرواز جنگنده به سمت تبریز
اما مهم‌ترین خبر یا اتفاقی که در فضای مجازی دست به‌دست می‌شد، خبر ارسال جنگنده از برخی استان‌ها برای تثبیت اوضاع در تبریز بود که معاون سیاسی و امنیتی استاندار آذربایجان‌شرقی، خبر مربوط به پرواز تعدادی از جنگنده‌ها از سایر استان‌های کشور به تبریز جهت کنترل اوضاع و مقابله با تهدیدات احتمالی را تکذیب کرد. سعید شبستری در گفت‌وگو با «ایسنا» با اشاره به کودتای اخیر پیش‌آمده در ترکیه گفت: آذربایجان‌شرقی به دلیل نزدیکی به ترکیه، از اهمیت و حساسیت ویژه‌ای در موارد اینچنینی برخوردار است. او با تکذیب تمامی اخبار مربوط به پرواز جنگنده‌هایی از سایر استان‌های کشور به تبریز برای مقابله با هرگونه خطر و تهدیدات احتمالی ابراز کرد: خوشبختانه مشکلی وجود ندارد. او ادامه داد: تمامی اوضاع و احوال منطقه در حوزه‌های مختلف، رصد می‌شود و پیش‌بینی می‌کنیم مشکل خاصی را شاهد نباشیم.
تاثیر شکست کودتا بر ایران و معادلات منطقه‌ای
سیامک کاکایی
کارشناس مسائل ترکیه
همان شبی که ترکیه در تلاطم جنگ و گریز نظامیان بود، محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران در جملاتی کوتاه در توئیتر خود چنین نگاشت: «کودتا هیچ جایگاهی در منطقه ما ندارد.» جملاتی که بیانگر محور سیاست خارجی ایران در محکومیت کودتای نظامیان بود. با توجه به اینکه ترکیه از همسایگان موثر ایران و از بازیگران مهم منطقه خاورمیانه است بنابراین بروز هرگونه تحول در داخل و محیط پیرامونی آن در ملاحظات همسایگان و از جمله ایران تاثیر مستقیم می‌گذارد. از منظر ایران، کودتای نظامی مردود است و کودتا و رویکرد نظامی در تقابل با روند دموکراسی و مردمسالاری است. ضمن آنکه اوضاع در ترکیه طی سال‌های اخیر در یک ثبات نسبی قرار داشته و از نگاه استراتژیک، تغییر در این ثبات و تلاطم سیاسی در ترکیه دارای تبعات منفی منطقه‌ای است.
بنابراین به همین دلیل است که حمایت از قانون مداری و دولت قانونی در کشور همسایه ترکیه و مخالفت با هرگونه کودتای نظامی در محور سیاست ایران است و تغییر در این روند از منظر دیپلماسی محکوم است. باوجودی که ایران تجربه رابطه متفاوت با دولت‌های مختلف ترکیه را داشته اما روشن است که رویکرد و نگرش نظامیان به سیاست و حکومت و روابط خارجی متفاوت از نگاه دولت مبتنی بر آرای مردم است. اگرچه ایران و دولت ترکیه «آ‌ک‌پ» در برخی مسائل منطقه‌ای به خصوص در ارتباط با سوریه دیدگاهی متفاوت از یکدیگر داشته‌اند، ولی سال‌های گذشته یکی از بهترین دوران رابطه رو به رشد دو کشور بوده است. بدیهی است که حمایت از این روند در مدار اولویت سیاست خارجی ایران است؛ از منظر جامعه‌شناسی و مباحث حقوق سیاسی نیز تفکر نظامی‌گری و استقرار نظامیان در حکومت ترکیه، تامین‌کننده چارچوب نگرشی دیپلماسی ایران نخواهد بود.
در عین حال واکنش مردم، گروه‌ها و جریان‌های سیاسی و قومی ترکیه به این کودتا بیانگر آن بود که دوره کودتای نظامی در کشوری با پیشینه کودتا به سر رسیده و ترکیه امروزی متفاوت از دهه‌های گذشته است. اما اکنون این پرسش مطرح است که آیا به انجام نرسیدن کودتا بر روند و رویکرد اردوغان بر صحنه سیاست خارجی و داخلی تاثیری خواهد گذاشت؟ هرچند مسائل داخلی و ملاحظات آن و تحلیل این وضعیت شاید بیشتر مدنظر رسانه‌ها و محافل سیاسی باشد اما در این مقال این نگاه معطوف به تاثیرات بر محیط منطقه‌ای است و این انتظار وجود دارد که اردوغان نسبت به سیاست‌های سختگیرانه منطقه‌ای خود تجدیدنظر کند. به خصوص که در روزهای پیش از کودتا زمزمه‌هایی از جانب بینالی ییلدریم، نخست‌وزیر ترکیه مبنی بر عادی‌سازی و گرم‌تر شدن روابط با همسایگانی چون سوریه مورد بحث قرار گرفته بود. البته ترکیه و سوریه تا تنش‌زدایی در روابط‌شان فاصله بسیاری دارند اما این اظهارات می‌تواند به آن معنا هم باشد که دامنه انتقادها علیه سیاست ترکیه از جمله در قبال سوریه و عراق، دستگاه دیپلماسی خارجی این کشور را بر آن داشته است تا در صدد ترمیم روابط برآید؛ شاید دولتمردان ترکیه هم اکنون پس از کودتای نافرجام بیش از گذشته قدر همسایگانی چون ایران را که خواهان ثبات، امنیت و دولت قانون در ترکیه هستند بدانند.
ارسال نظر