استراتژی تهدید و تطمیع ریاض در برابر تهران

عبدالرضا فرجی‌راد
کارشناس مسائل ژئوپلیتیک

امروز برخلاف گذشته عربستان سعودی یک استراتژی تقریبا مشخص را در رابطه با ایران دنبال می‌کند؛ در واقع یکی از دلایلی که عربستان با وجود کنار آمدن ایران و آمادگی‌اش برای نوعی همکاری و کاهش تنش به هیچ‌وجه آمادگی نزدیکی به ایران را ندارد به همین استراتژی ریاض برمی‌گردد.

پیش‌تر عربستان در سیاست خارجی خود در منطقه به ویژه در میان کشورهای عربی و حتی کشورهای مسلمان، مذهب وهابیت را رهبری می‌کرد؛ وهابیت مذهبی بود که در دنیای اسلام در انزوا قرار داشت بنابراین باوجودی که برخی کشورها در سیاست خارجی به عربستان نزدیک بودند اما وقتی این کشور وارد بعد مذهبی شد خیلی رغبتی به نزدیکی روابط نشان نمی‌دادند. از سوی دیگر بعد از بهار عربی، عربستان کل اهل سنت و جهان عرب را رهبری می‌کند و به خصوص بعد از بحرانی شدن اوضاع سوریه، ریاض تلاش دارد که اهل سنت را در مقابل ایران شیعی قرار دهد. بنابراین با تبلیغاتی که در پیش گرفته ایران و به ویژه شیعیان را دشمن اهل سنت قلمداد می‌کند.ظهور و بروز این سیاست عربستان در سوریه به اوج خود رسید؛ مقامات سعودی تلاش دارند که برخلاف واقعیت موجود در جهان عرب، جهان اسلام و در میان اهل سنت این‌گونه مطرح کنند که این شیعیان هستند که حکومت شیعی را در دمشق رهبری می‌کنند و در امور اهل سنت مداخله دارند. این تبلیغات تاحدودی اثرگذار بوده است و به همین علت عربستان امروز خود را مدعی کشورهای عربی و سنی مذهب می‌داند و اصرار دارد ایران در این کشورها حضور نداشته باشد. از طرف دیگر در سال‌های گذشته اگر عربستان تا حدودی در سطح منطقه و جهان توانست خود را بالا بکشد به این دلیل بود که غربی‌ها، ایران را با تحریم‌های بین‌المللی تحت فشار و انزوا قرار داده بودند. بنابراین بعد از حصول توافق هسته‌ای و به‌ویژه گفت‌وگوهای ایران و آمریکا در عمان، عربستان اعتماد خود را به غرب و آمریکا از دست داد؛ بنابراین در حال تلاش است که این نقطه ضعف را با نزدیکی روابط با رژیم اسرائیل، مصر، ترکیه و همچنین روسیه و چین جبران کند. امروزه فعالیت دیپلماتیک عربستان تا حدی گسترده شده که اگر بخواهند این فضا را در تفاهم با ایران از دست بدهند آینده آن کشور مشخص نیست. آمریکا نیز در سال‌های اخیر اعتماد خود را به عربستان از دست داده است. عربستان بعد از سال‌ها که همه امور سیاست خارجی خود را با غرب به ویژه آمریکا هماهنگ می‌کرد امروز تا حدودی به‌صورت مستقل برخی تصمیمات را حداقل در رابطه با منطقه اتخاذ می‌کند.

ریاض به این نتیجه رسیده که با برخورد تهاجمی با ایران می‌تواند جلوی ایران را بگیرد؛ به همین جهت هر کشوری که بخواهد با ایران رابطه بهتری داشته باشد عربستان آن کشور را تهدید یا تطمیع می‌کند.درخصوص سیاست‌های تهران و ریاض در قبال یکدیگر این‌گونه تصور می‌شود که عربستان با یک استراتژی به سمت جلو حرکت می‌کند در حالی که ایران هیچ‌گونه استراتژی برای خود ندارد؛ در واقع تصور می‌شود که عربستان حمله و ایران دفاع می‌کند. در حالی که به نظر من به این صورت نیست. من نمی‌گویم ما یک استراتژی دقیق و تدوین شده داریم اما حتما ایران نیز سیاست‌هایی را در قبال عربستان در دستور کار و برنامه‌های خود دارد. این در شرایطی است که تهران نمی‌خواهد روند تهاجمی ریاض را دامن بزند. امروز دنیا متوجه شده که سیاست‌ عربستان در مقابل ایران یک سیاست پرخاشگرانه است که این سیاست پرخاشگرانه می‌تواند به بحران تبدیل شود. حتی برخی کشورهای غربی نگرانی از این پرخاشگری عربستان دارند و بارها در ملاقات‌هایشان با مقامات ارشد سعودی تذکر داده‌اند که عربستان باید از این سیاست کوتاه بیاید. البته این وضعیت از یک بعد به نفع ایران است؛ زیرا کشورهای غربی دریافته‌اند که عربستان سیاست تهاجمی را در قبال ایران دنبال می‌کند و در پی به آشوب کشاندن منطقه است.به‌عنوان مثال درخصوص سوریه، ایران معتقد است مردم باید نقش اصلی را داشته باشند و در روند انتخاباتی سرنوشت بشار اسد مشخص شود اما عربستان می‌گوید اسد باید هر طور شده کناره‌گیری کند؛ دنیا متوجه این رویکردها می‌شود.

در این میان یکی از مسائلی که به ضرر ایران تمام می‌شود این است که ایران از نظر تبلیغاتی برخلاف عربستان خیلی ضعیف عمل می‌کند. این در شرایطی است که سعودی‌ها در استراتژی‌شان با خرج کردن پول‌های فراوان سعی دارند ایران را یک کشور پرخاشگر به نظام و جامعه جهانی معرفی کنند. البته دنیا امروز متوجه شده که عربستان در شرایطی که به تروریست‌ها کمک می‌کند، در یمن افراد و کودکان بی‌گناه را می‌کشد و سازمان ملل را تهدید می‌کند، علیه ایران نیز حملات تبلیغاتی انجام می‌دهد. به بیان دیگر دست ریاض برای دنیا به خصوص غرب رو شده است. درخصوص سیاست‌های ایران در قبال عربستان نیز باید توجه داشت که اگر بخواهیم زیاد کوتاه بیاییم، از یک سو عربستان پرخاشگرتر می‌شود و از سوی دیگر دولت ایران وظیفه دارد جمعیت 80 میلیونی کشور را در رابطه با ریاض و این مساله که در راستای منافع ملی گام برمی‌دارد، قانع کند.البته نباید تصور کنیم که ایران در برابر عربستان تاکنون هیچ اقدامی انجام نداده و فقط سکوت کرده است. به‌عنوان مثال سعودی‌ها به کشورهای نفتخیز فشار زیادی آوردند که در برابر ایران بایستند و صادرات نفت ایران را روی یک میلیون بشکه نفت متوقف کنند اما ایران با لابی‌گری در مجمع‌های کوچکتر توانست این استراتژی ریاض را ناکام بگذارد و امروز بیش از دو میلیون بشکه نفت صادر می‌شود.

همچنین ایران در کشورهایی مانند عراق و سوریه سیاست‌های خود را دنبال می‌کند و کاری به عربستان ندارد.معتقدم که ایران در برابر سعودی‌ها، استراتژی و سیاست‌های زیادی دارد اما فعلا نمی‌تواند آنها را اجرا کند، زیرا عربستان برای پیش بردن سیاست‌هایش پول زیادی خرج می‌کند و همان‌طور که اشاره کردم تبلیغات زیادی نیز انجام می‌دهد.همچنان که شاهد بودیم آنها برای تخریب روابط ایران با مالزی 680 میلیون دلار هزینه کردند. این مساله در خبرها نیز عنوان شد و نخست‌وزیر مالزی هم آن را تایید کرد.

همچنین بسیاری از کشورها به ایران پیام داده‌اند که نمی‌توانند در برابر عربستان مقاومت کنند. وقتی عربستان سازمان ملل را با پول می‌خرد یکسری کشورهای کوچک که دیگر جای خود دارند. در برابر عربستان پرخاشگر، سیاست ایران در منطقه مبتنی بر کاهش تنش‌ها است و این در حالی است که کاهش تنش‌ها مخالف خواست عربستان است. در نهایت اینکه دستگاه سیاست خارجی ایران طی سال‌های اخیر توجهش به مساله هسته‌ای معطوف بوده و از این سیاست در نظام جهانی بهره برده است. در عین حال ایران نمی‌خواهد که منطقه را به آشوب بکشد؛ شاید یک مقدار شدت عمل در برابر تندخویی عربستان منجر به جنگ شود و به نظر می‌رسد که سعودی‌ها نیز به دنبال عصبانی کردن و تنش بیشتر با ایران هستند. سخن آخر اینکه صبر ایران زیاد است اما این‌طور نیست که اجازه دهد عربستان تا هر جایی که می‌خواهد پیش برود.