ایران؛ نقطه وصل جنوب آسیا و آسیای میانه

پیرمحمد ملازهی
کارشناس مسائل شبه قاره

سفر نخست‌وزیر هند و رئیس‌جمهور افغانستان به ایران و امضای موافقت‌نامه ترانزیتی و تجاری سه جانبه چابهار، از اهمیت بالایی برخوردار است. در این میان ایران از این امتیاز ویژه برخوردار است که می‌تواند جنوب آسیا را به آسیای مرکزی وصل کند.

در این میان همکاری‌های تهران و دهلی درخصوص بندر چابهار را باید از دو زاویه مورد بررسی قرار داد؛ نخست نگاه هند به منطقه چابهار و دیگری نگاه ایران. هندی‌ها مایل هستند چابهار را نیز به‌عنوان بندری در نظر بگیرند که صدور کالا از آنجا به افغانستان و آسیای مرکزی برایشان تسهیل شود. اما از دید ایران، تنها ترانزیت در این منطقه به نفع ایران نیست، بلکه سرمایه‌گذاری هند در چابهار برای ما اهمیت دارد. این دو نگاه تا حدی با هم تضاد دارد. همچنین از آنجا که تجارت افغانستان تا به امروز بیشتر از طریق پاکستان و بندر کراچی بوده، این کشور نیز مایل است تنوعی در بحث چگونگی تجارت ایجاد کند و ترجیحش بر آن است که چابهار، به مرکز اصلی صادرات و واردات آن کشور تبدیل شود. در این میان نقش پاکستان را نیز باید درنظر گرفت. برای اسلام‌آباد، این موضوع مطرح است که آیا بندر چابهار و بندر گوادر که چینی‌ها در آنجا سرمایه‌گذاری کلانی انجام داده‌اند، رقیب هم هستند یا اینکه می‌توانند با هم همکاری داشته باشند و مکمل همدیگر باشند؟

به نفع ایران است که این دو بندر مکمل یکدیگر باشند اما از زاویه دیگر، به شکل طبیعی و با توجه به رقابت‌هایی که میان هند و پاکستان وجود دارد اگر ایران کاملا با آگاهی و هوشیاری حرکت نکند، ممکن است برخی مسائل امنیتی از کانال پاکستان برای کشورمان ایجاد شود. البته این مساله بنادر به خودی خود باعث خصومت میان تهران-اسلام آباد نخواهد شد؛ چراکه به‌طور کلی امنیت منطقه با توجه به سرمایه‌گذاری کلانی که چینی‌ها در پاکستان انجام داده‌اند، برای اسلام‌آباد بسیار اهمیت دارد و اگر امنیت در منطقه نباشد به نظر می‌رسد که چین حاضر نباشد سرمایه‌گذاری‌های کلان در پاکستان انجام دهد. بنابراین می‌توان به دنبال راه‌حل‌هایی بود که رقابت میان‌ کشورهای مذکور ایجاد نشود و باید از زاویه تقویت همکاری‌های منطقه‌ای این مساله دنبال شود. وقتی اوضاع به‌گونه‌ای پیش برود که همه کشورهای منطقه ذی‌نفع باشند به‌خصوص اگر بندر چابهار و بندر گوادر ارتباطات را میان آسیای جنوبی و آسیای شرقی تسهیل کنند در آن صورت شرایط خیلی بهتری را شاهد خواهیم بود.

در عین حال باید توجه داشت که هند هم با آمریکا مناسبات بسیار نزدیکی دارد و هم با رژیم اسرائیل. هند یک کشور منفعت محور است و امروز توسعه هوافضای این کشور با همکاری اسرائیل و تکنولوژی پیشرفته آمریکا امکان‌پذیر شده است. بنابراین باید این مساله را به‌عنوان یک واقعیت پذیرفت که هندی‌ها به دنبال منافع خودشان هستند. همچنین آنها ارتباطات نزدیکی با واشنگتن دارند به ویژه بعد از آنکه قرار شد آمریکا 15 رآکتور هسته‌ای به هند بفروشد. بنابراین این کشور به دلیل منافع کوتاه‌مدت با ایران هیچ‌گاه منافعش با آمریکا را نادیده نخواهد گرفت.