مثلث فشار بر کاخ سفید و اظهارات موشکی جان کری

عبدالرضا فرجی‌راد

استاد ژئوپلیتیک و سفیر پیشین ایران
در نروژ و مجارستان

مساله آزمایش‌های موشکی ایران در روابط تهران-واشنگتن به یک مشکل تبدیل شده است که دولت آمریکا و دولت ایران یعنی وزارت امور خارجه باید در راستای حل‌وفصل آن تلاش کنند. در واقع مساله اینجا است که ایران و آمریکا هیچ‌یک علاقه‌مند نیستند که موضوع موشکی و بحرانی که در این رابطه ایجاد شده، به نحو بغرنجی بر برجام اثرگذار باشد. اما باید توجه داشت که در داخل آمریکا کسانی هستند که از ابتدا با توافق هسته‌ای ایران مخالفت می‌کردند و امروز مساله آزمایش‌های موشکی ایران را بهانه‌ای قرار داده‌اند تا مجددا به دولت آمریکا برای اجرا و تصویب تحریم‌های جدیدتر فشار وارد آورند. این در شرایطی است که دولت‌های حاکم بر تهران و واشنگتن مایل نیستند که موانعی بر سر راه اجرای برجام ایجاد شود اما در داخل دو کشور ایران و آمریکا گروه‌هایی هستند که متصورند توافق هسته‌ای به ضرر کشورشان تمام شده و باید جلوی آن گرفته شود. بنابراین وقتی مسائل فرعی مثل آزمایش‌های موشکی مطرح می‌شود این مساله را بهانه قرار می‌دهند و فرصت می‌یابند تا در واقع اقدامات خود را برای جلوگیری از اجرای برجام تشدید کنند.

این در شرایطی است که در مذاکرات ایران با گروه ۱+۵، مساله موشکی در اواخر کار به‌عنوان یک مساله مهم در مذاکرات مطرح بود؛ به‌طوری که هیات ایرانی به دلیل پافشاری هیات غربی یا اعضایی از گروه ۱+۵ می‌خواست صحنه مذاکرات را ترک کند. بنابراین آمریکایی‌ها و غربی‌ها مجبور شدند دست از اصرار بر توقف فعالیت‌های موشکی ایران بردارند. در واقع ایران توانست در مذاکرات این امتیاز را از غربی‌ها بگیرد و غرب و آمریکا و شخص جان کری اعلام کرده‌اند که مساله موشکی جزو توافق نبوده است یعنی ایران می‌تواند فعالیت‌های موشکی خود را در راستای تقویت نیروی دفاعی، دنبال کند. پس اگر در مذاکرات چنین اتفاقاتی افتاده، باید بپذیریم که احتمالا دولت آمریکا در ابتدا در نظر داشته جلوی فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی را بگیرد و این مساله را نیز در توافق هسته‌ای جای دهد، اما موفق نشده است. پس براساس توافق‌نامه برجام، ایران می‌تواند به اقدامات موشکی ادامه دهد. همچنین باید در نظر گرفت که در آمریکا، جبهه مخالف دولت و ایران جبهه ضعیفی نیست. آنها از ابتدا تلاش داشتند برنامه هسته‌ای ایران متوقف شود و همچنین بعد از توافق هسته‌ای نیز به دنبال آن بودند که به نحوی فعالیت موشکی ایران را به بهانه آزمایش‌های موشکی متوقف کنند. مخالفان داخلی آمریکا مدعی هستند که این آزمایش‌ها، تهدیداتی را متوجه همسایگان ایران و متحدان غرب می‌کند، بنابراین به دولت آمریکا فشار وارد می‌کنند تا طرح‌هایی را در کنگره به تصویب برساند و مانع انجام فعالیت‌های موشکی ایران شوند.

سخنان اخیر جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا که گفته بود آمریکا و شرکایش در خلیج‌فارس آماده هستند تا براساس ترتیبات جدید برای حل‌وفصل مسالمت‌آمیز موضوع موشکی ایران وارد همکاری شوند نیز از چند بُعد قابل بررسی است. باید توجه داشت که وزیر خارجه آمریکا از چند جنبه تحت فشار است؛ نخست اینکه روی بدنه موشک‌هایی که در ایران آزمایش شده عبارت «مرگ براسرائیل» نوشته شده بود و چون ایران به صراحت اعلام کرده که اسرائیل را دشمن تلقی می‌کند، لابی‌های صهیونیستی داخل آمریکا نسبت به این موضوع حساس شدند و از دولت خواستند که اقدامی در این خصوص انجام دهد. همچنین داخل آمریکا کسانی هستند که معتقدند این اقدام (آزمایش‌های موشکی ایران) با روح برجام سازگار نیست؛ یعنی اگر نتیجه برجام این بود که تهدیدها از بین برود، اما با آزمایش موشکی ایران، تهدیدها بر سر جای خود پابرجا است. پس به ادعای آنها برجام نتیجه‌ای نداشته و باید مجددا دولت آمریکا را تحت فشار قرار دهند تا ایران را تحریم کند. بنابراین در بُعد نخست جان کری تحت فشارهای داخلی قرار دارد. مساله دوم به برخی همسایگان ایران مربوط می‌شود که روابط خوبی با تهران ندارند. این کشورها مساله موشکی را بهانه کرده‌اند و آن را یک تهدید برای خود قلمداد می‌کنند؛ بنابراین در سفری که کری به بحرین داشت و طی ملاقات با اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس، آنها با مطرح کردن آزمایش‌های موشکی، ایران را به‌عنوان یک تهدید منطقه‌ای معرفی کرده و از آمریکا خواستند در برابر ایران اقدامی انجام دهد.

در نتیجه بسیار مهم است که بدانیم وزیر امور خارجه آمریکا در چه موقعیتی این سخنان را بر زبان آورده است. طبیعتا آمریکایی‌ها به دلیل فشاری که از سوی اعراب خلیج‌فارس تحمل می‌کنند وقتی در جمع آنها باشند، صحبت‌هایی را مطرح می‌کنند که به مذاق آنها خوش آید. زیرا آنها آمریکا را متعهد به حفظ امنیت خودشان می‌دانند و این حرف‌های کری نیز بیشتر در راستای خشنود کردن کشورهای عربی است. اما در فاز سوم دولت آمریکا انتظار دارد در نتیجه برجام، گفت‌وگوهای بیشتر و درک بیشتری با ایران در مسائل منطقه‌ای و حتی در روابط دوجانبه داشته باشد؛ اما چون دولت آمریکا هنوز به اهداف خود نایل نشده بنابراین بعضا وقتی مساله‌ای مطرح می‌شود بی میل نیست که به نحوی فشاری را علیه ایران به کار گیرد.

البته من تصور نمی‌کنم که واشنگتن به‌طور جدی علیه برنامه و فعالیت‌های موشکی ایران وارد عمل شود. اگر داخل ایران شاهد واکنش‌های تندی به خصوص از سوی نظامیان بودیم به این دلیل است که در کشور ما این احساس به‌وجود آمده که مثلث جناح داخلی مخالفان آمریکا، اعراب و دولت واشنگتن در حال نزدیک شدن به یکدیگر هستند و ممکن است موفق شوند بهانه یا وسیله‌ای را برای اقدامات تند علیه ایران فراهم آورند؛ البته بعید به نظر می‌رسد که دولت باراک اوباما تا انتخابات ریاست جمهوری، علیه ایران دست به اقدامی بزند زیرا هر اقدامی علیه ایران ممکن است تاثیراتی بر برجام داشته باشد و این مساله به ضرر دولت آمریکا خواهد شد. در نهایت لازم است مقامات ایران بعضا پیش‌بینی‌هایی داشته باشند تا بتوانند از اتفاقاتی علیه کشور جلوگیری کنند. یعنی اگر احساس می‌شود که ممکن است در آینده اقدامات تندی علیه ایران انجام شود باید به‌صورت پیش دستانه عمل کنند.