انتقال از «جاده» به «ریل»

گروه بنگاه‌ها، ملیحه ابراهیمی: ایران به‌دلیل موقعیت جغرافیایی بسیار مناسب آن و همچنین وضعیت خوب تولید و فروش فرآورده‌های نفتی، بستر مناسبی برای فعالیت در زمینه انتقال فرآورده‌های نفتی دارد.

صنعت ریلی نیز به دلیل مزیت‌های بالای آن همچون افزایش ایمنی، کاهش مصرف سوخت و کاهش آلودگی هوا اولویت بالاتری نسبت به حمل‌و‌نقل جاده‌ای دارد به نظر می‌رسد که باید با سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه در تدوین استراتژی‌های کلان کشور، زمینه را برای انتقال سهم حمل‌و‌نقل جاده‌ای فرآورده‌های نفتی به بخش ریلی فراهم کرد.

مرکز تحقیقات و آموزش راه‌آهن در گزارشی ضمن بررسی وضعیت انتقال فرآورده‌های نفتی از روش‌های مختلف در کشور از ضرورت انتقال سهم «جاده‌ای» به «ریلی» سخن گفته است.

وضعیت حمل جاده‌ای، ریلی و لوله‌ای و سوآپ فرآورده‌های نفتی در ایران

براساس گزارش مرکز تحقیقات و آموزش راه‌آهن، عملیات انتقال فرآورده‌های نفتی در داخل کشور از سوی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران و با در اختیار داشتن خطوط لوله و مراکز انتقال، تاسیسات انتهایی و ایستگاه‌های فشار‌شکن صورت می‌گیرد. استفاده از شبکه خطوط لوله، حمل‌و‌نقل ریلی، جاده‌ای و دریایی از روش‌های انتقال فرآورده‌های نفتی در کشور به‌شمار می‌آیند. بخش حمل‌و‌نقل یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی است که یارانه انرژی به آن تعلق گرفته و به‌عنوان یکی از موارد اصلاحی در بحث هدفمند کردن یارانه‌ها موردتوجه قرار گرفته است. در سال ۱۳۸۹ در مجموع ۳۶۹۲۶ میلیون تن کیلومتر انواع فرآورده‌های نفتی حمل شده که نسبت به سال قبل از آن ۸/ ۹ درصد کاهش داشته است. بیشترین سهم انتقال فرآورده‌های نفتی در این سال با خطوط لوله (با ۶۵ درصد از کل عملکرد انتقال) و کمترین آن با شناورهای سوخت‌رسان (۰۵/ ۰ درصد از کل) انجام شده است.

میانگین میزان حمل‌ونقل فرآورده‌های نفتی در ۱۰ سال گذشته با وسایل حمل‌ونقل مختلف در کشور نشان می‌دهد که خط لوله با ۲۴۰۳۰ میلیون تن کیلومتر در رتبه اول حمل مواد نفتی در ۱۰ سال گذشته قرار دارد. بعد از آن نفتکش جاده پیما ۷۸۵۸ میلیون تن کیلومتر و واگن‌های راه‌آهن با ۲۱۱۳ میلیون تن کیلومتر و ۸/ ۵ درصد از کل حمل فرآورده‌های نفتی مقام چهارم را طی ۱۰ سال اخیر داشته است.

این گزارش می‌افزاید: برای حمل فرآورده‌های نفتی سبک و سنگین (بنزین موتور، نفت سفید، نفت گاز و نفت کوره) در سال ۱۳۸۹، حدود ۱۰ تا ۱۱ هزار نفتکش در ناوگان حمل‌ زمینی در حال فعالیت بوده‌اند. مبادی حمل این نفت‌کش‌ها عمدتا انبارهای نفت جنب پالایشگاه یا انبارهای تدارکاتی و اقماری هستند که فرآورده‌ها را به مراکز مصرف وجایگاه‌های عرضه منتقل می‌کنند.

در گزارش مرکز تحقیقات راه‌آهن آمده است: در سال ۱۳۸۹ حدود ۷۸۷۷ میلیون تن کیلومتر (معادل ۶۱۹۶۸ میلیون لیتر) انواع فرآورده های نفتی به وسیله نفتکش‌های جاده پیما در سطح کشور جابه‌جا شده است. با توجه به نرخ رشد هزینه، در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۴ بیشترین افزایش در نرخ حمل جاده‌ای وجود داشته است. تا سال ۱۳۸۶ ثبات نسبی در هزینه‌های حمل وجود داشته است. در سال ۱۳۸۷ به علت اعمال طرح هدفمندی یارانه‌ها و تاثیر آن بر قیمت سوخت هزینه حمل مجدد افزایش چشمگیری پیدا کرده است. در سال ۱۳۸۹ هزینه نسبت به سال قبل ثابت بوده است.

از این میزان حمل مسیرهایی که دارای خطوط ریلی هستند و می‌توانند در راه آهن جذب شوند شناسایی شده‌اند و در ادامه ارائه خواهند شد.

مسافت بهینه حمل کالا از طریق راه‌آهن

با توجه به بررسی‌های صورت گرفته مسافت بهینه حمل کالا از طریق راه‌آهن ۴۰۰ کیلومتر به بالا است. با توجه به این موضوع می‌توان بارهای جاده‌ای را که فواصل مبدا تا مقصد آنها ۴۰۰ کیلومتر به بالا باشد به حمل و نقل ریلی انتقال داد.

از آنجا که مجموع مواد نفتی حمل شده در سال ۱۳۹۰ توسط جاده ۲۷.۸ میلیون تن بوده است و مجموع مواد نفتی که مسافت حمل آنها ۴۰۰ کیلومتر به بالا است در این سال۶.۶ میلیون تن بوده است، بنابراین در حدود ۷۶/ ۲۳ درصد حمل جاده‌ای مواد نفتی در صورت فراهم بودن زیرساخت‌ها و امکانات لازم می‌تواند با راه‌آهن حمل شود.

بر اساس اطلاعات موجود در جدول فوق می‌توان بیان کرد که به‌طور متوسط میانگین ۱۰ سال مجموع مواد نفتی حمل شده در جاده برابر ۲۷.۹۶۱.۶۲۷ تن است. همچنین به طور متوسط ۵.۵۱۹.۸۳۳ تن از مواد نفتی حمل شده در جاده مسافتی بیشتر از ۴۰۰ کیلومتر را پیموده است. به بیان دیگر درصد حمل مواد نفتی جاده‌ای با مسافت بیش از ۴۰۰ کیلومتر به طور متوسط تقریبا برابر ۲۱ درصد است.

این گزارش می‌افزاید: می‌توان این‌گونه تحلیل کرد که با توجه به مقرون به صرفه بودن حمل ریلی مواد در کیلومترهای بیش از ۴۰۰ کیلومتر به جای جاده، این میزان تناژ قابل حمل شدن توسط ریل را دارد؛ به این معنا که ظرف ۱۰ سال گذشته امکان جذب جابه‌جایی مواد نفتی از جاده به راه آهن به طور متوسط ۵ میلیون و ۵۱۹ هزار و ۸۳۳ تن در سال وجود داشته است.