صنعت ریلی «سودآور» نیست

دنیای اقتصاد، ملیحه ابراهیمی: رئیس انجمن صنفی شرکت‌های حمل‌و‌نقل ریلی معتقد است: حمل‌و‌نقل ریلی انتخاب آینده جهان است و ما ناگزیر از توسعه این صنعت به‌منظور توسعه اقتصادی کشور هستیم. حسن موسوی‌نژاد در گفت‌و‌گو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: صنعت ریلی نیازمند تجدید ساختار جدی و نوسازی و اصلاح است و به‌نظر می‌رسد دولتمردان نیز به‌دنبال اجرایی کردن این موارد هستند. او می‌گوید: بخش خصوصی ریلی در ایران متاسفانه از توان زیادی برخوردار نیست و البته سابقه و قدمت آن نیز کمتر از ۲۰ سال است، اما به‌نظر می‌رسد با گشایش‌های اخیر در بحث برجام و ورود سرمایه‌گذاران خارجی بر توان فعالیت این بخش نیز افزوده شود. موسوی‌نژاد معتقد است: قیمت‌گذاری دولتی در بخش حمل‌و‌نقل ریلی، سوخت ارزان و حمل‌ونقل جاده‌‌ای با عوارض پایین در کشور و بسیاری موارد از این دست منجر شده که فعالیت در صنعت حمل‌و‌نقل ریلی برای بخش خصوصی مقرون‌به‌صرفه و تجاری نباشد که باید این موارد ازسوی دولت مرتفع شود.

مهم‌ترین چالش‌های موجود بخش حمل‌ونقل ریلی در کشور چیست؟

ابتدا باید بگویم که موضوع محیط‌زیست در دنیا بحثی جدی است و کشور ما نیز باید این موضوع را در دستور کار قرار دهد. با توجه به اینکه سیاست‌های توسعه‌ای از اولویت‌های دولت در کشور است بر این اساس باید به توسعه حمل‌ونقل ریلی به عنوان حمل‌ونقل سبز بیش از پیش توجه شود؛ چراکه این صنعت بیشترین سازگاری را با محیط‌زیست دارد و مصرف سوخت کم،‌‌آلودگی کم و اشغال زمین بسیار کم از ویژگی‌های حمل‌ونقل ریلی است. بر این اساس یکی از دارایی‌هایی که باید به آن توجه کنیم بحث محیط‌زیست است که باید با توسعه حمل و نقل ریلی از آن حفاظت کنیم.

موضوع دوم که مد نظر قرار می‌گیرد اقتصادی بودن صنعت ریلی است اگرچه در ظاهر باید سرمایه‌گذاری قابل توجهی برای این صنعت شود اما نباید نادیده گرفته شود که این صنعت عمر طولانی در بهره‌برداری دارد و با استفاده از ناوگان ریلی می‌توان سال‌ها به کاهش مصرف انرژی و آلودگی کمتر در کشور کمک کرد. همچنین حمل‌ونقل ریلی قابلیت نقل‌وانتقال با ظرفیت‌های بالا را دارد که این موضوع این صنعت را اقتصادی‌تر از سایر بخش‌ها می‌کند. یکی از دیگر از دلایلی که موجب می‌شود به توسعه حمل‌ونقل ریلی توجه کنیم بحث افزایش سرعت در حمل‌ونقل‌های زمینی و مسافری است از آنجا که در جاده امکان افزایش سرعت بیش از این را نداریم بنابراین باید به توسعه حمل‌ونقل ریلی توجه کرد؛ چرا که در حمل‌ونقل ریلی سالانه افزایش سرعت با توجه به متوسط جهانی وجود دارد و در سال‌های اخیر با سرعت‌هایی نزدیک به ۴۰۰ کیلومتر بر ساعت در خیلی از کشورها خدمات‌دهی می‌کند. در نهایت باید بگویم حمل‌ونقل ریلی انتخاب آینده جهان است.

با توجه به این موارد آیا دولت در سال‌های گذشته و سال‌های اخیر به این بخش توجه کرده است؟

- خوشبختانه دولت فعلی چند سالی است که بحث حمایت از حمل‌ونقل ریلی را در دستور کار خود قرار داده است و به نظر می‌رسد که در سال ۹۵ و ۹۶ اتفاقات خوب و جدی‌ای در این صنعت رقم بخورد که شاید در ۳۰ سال بعد از انقلاب سابقه نداشته است. بر این اساس دولت در نظر دارد از بسیاری پروژه‌های حمل‌ونقل ریلی تا پایان دوره اول دولت تدبیر و امید بهره‌برداری کند که این فرصت خوبی برای صنعت ریلی است که بالاخره پروژه‌هایی که سال‌ها عقب مانده بود را بتواند به اجرا درآورد.

با این حجم فعالیتی که دولت انجام می‌دهد به اعتقاد شما این حجم از عقب‌ماندگی‌ای که در سال‌های گذشته داشته‌ایم را می‌توان جبران کرد و شرایط ما نسبت به کشورهای منطقه چگونه است؟

با توجه به اینکه ایران نسبت به کشورهای منطقه سابقه بسیار طولانی‌تری در صنعت ریلی دارد و قریب به ۹۰ سال از تصویب قانون راه‌آهن در کشور ما می‌گذرد به نظر می‌رسد که شرایط بدی در مقایسه با کشورهای منطقه نداریم، اما نباید فراموش کنیم که در سال‌های اخیر کشورهای منطقه همچون ترکیه، عربستان و اخیرا افغانستان سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در زمینه حمل‌ونقل ریلی و توسعه آن انجام داده‌اند. در حال حاضر شرایط ما از لحاظ میزان و طول خطوط از کشورهای منطقه بهتر است و امکان دسترسی ما به تکنولوژی‌های جدید دنیا نیز بیش از گذشته مهیا شده است اما نسبت به کشورهای پیشرفته دنیا، فاصله زیادی وجود دارد و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های عظیم داریم تا این عقب‌ماندگی را جبران کنیم که البته در کوتاه مدت نیز امکان‌پذیر نیست. ناگفته نماند از آنجا که ایران کشوری ثروتمند است و نیروی انسانی کارآمدی نیز در اختیار دارد با عزم جدی می‌توان از این مرحله عبور کرد.

نقش بخش‌خصوصی در توسعه این صنعت چیست و در حال حاضر نیز این بخش چه نقشی ایفا می‌کند؟

از آنجا که توسعه راه‌آهن بیشتر مربوط به توسعه زیرساخت در کشور است معمولا این وظیفه دولت است و در تمام دنیا نیز دولت‌ها توسعه زیرساخت‌ها را برعهده می‌گیرند و بخش خصوصی در این زمینه تنها می‌تواند مجری باشد و منابع از سوی دولت‌ها تامین می‌شود. اما در بخش ناوگان بخش خصوصی می‌تواند پررنگ‌تر ایفای نقش کند کمااینکه در زمان حاضر نیز مالکیت بخشی از ناوگان حمل‌ونقل ریلی در اختیار بخش خصوصی است که این مالکیت از دولت به بخش خصوصی منتقل شده است. ناگفته نماند بخش خصوصی در ایران از توانمندی‌ خاصی برخوردار نیست و متاسفانه این بخش نتوانسته است مستقیما ناوگان قابل‌توجهی به حمل‌ونقل ریلی اضافه کند. این نیز به دلیل اشکالاتی است که در برخی سیاست‌های داخلی کشور وجود دارد و موجب می‌شود فعالیت در این حوزه مقرون به صرفه و اقتصادی نباشد. اگر انتظار داریم بخش خصوصی در این حوزه مشارکت کند باید زمینه را برای تجاری‌سازی حمل‌ونقل ریلی فراهم کنیم. از آنجا که اقتصاد ایران اقتصاد یارانه‌ای است بنابراین در همه بخش‌ها از قیمت سوخت گرفته تا احداث اتوبان‌ها و جاده‌ها و همچنین نگهداری این بخش‌ها هم یارانه تعلق می‌گیرد و هم نگهداری‌ها از سوی دولت انجام می‌شود و این در حالی است که در بخش ریلی هزینه‌های نگهداری ازسوی خود بخش پرداخت می‌شود که این مبالغ هزینه‌های زیادی را برای فعالان خصوصی این حوزه در بر دارد. بر این اساس اگر می‌خواهیم بخش خصوصی بیش از پیش به حوزه صنعت ریلی ورود پیدا کند باید این فعالیت را اقتصادی و مقرون به صرفه کنیم.

عملکرد بخش خصوصی در حوزه ناوگان را چطور ارزیابی می‌کنید، آیا تاکنون موفق‌ بوده است؟

ما بخش خصوصی قدرتمندی در حوزه ریلی در کشور نداریم و این بخش فعلی نیز عمری کمتر از ۲۰ سال دارد و از آنجا که تامین‌کننده منابع مالی در ایران بانک‌ها هستند و آنها نیز در سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌ها از وضعیت مناسبی برخوردار نبودند، بر همین اساس بخش خصوصی نیز از توان جدی برخوردار نیست. اما به نظر می‌رسد با رفع تحریم‌ها و امکان استفاده از منابع و سرمایه‌گذاری مالی خارجی روح تازه‌ای در فضای فعالیت‌های بخش خصوصی در صنعت ریلی دمیده شده است و ظرفیت‌های جدیدی در این بخش ایجاد شده که البته این اتفاقات زمانبر خواهد بود. به اعتقاد من اگر تجاری‌سازی در حوزه حمل‌ونقل ریلی اتفاق بیفتد در ۱۰ سال آینده شاهد سهم آبرومند بخش خصوصی در فعالیت‌های صنعت ریلی خواهید بود.

به اعتقاد شما بخش خصوصی در حال حاضر با چه مشکلات و چالش‌هایی روبه‌رو است؟

یکی از مهم‌ترین مولفه‌ها قیمت‌گذاری دولتی در بخش ریلی است که باید این روند تغییر کند. موضوع دوم، استفاده حمل‌ونقل ریلی از منابع عمومی دولت است که سال‌ها است انجام می‌شده و نباید به سرعت قطع شود؛ چراکه می‌تواند موجب زیان و جهش قیمتی باشد و مساله دیگر این است که باید به ترجیحات ملی توجه کنیم. بنابراین دولت باید با استراتژی فروش سوخت ارزان مقابله کند و برای کامیون‌ها و جاده و تردد در جاده‌ها عوارض وضع کند. همچنین باید زمینه اتصال مراکز تقاضای حمل بار به خطوط ریلی فراهم شود.

به عنوان آخرین سوال با توجه به اینکه چند هفته از سانحه تصادف قطار در هفت‌خوان گذشته است، نظر شما درباره حاشیه‌های این سانحه و روش برخورد با آن چیست؟

اگر به حجم سانحه و حاشیه‌های آن و عکس‌العمل‌های مقامات و رسانه‌ها نسبت به این سانحه نگاه کنیم، به نظر می‌رسد که آنچه در ایران اتفاق افتاد طبیعی نبود و بخش ریلی مورد تهاجم غیرکارشناسی قرار گرفت. من فکر می‌کنم این حادثه موجب شد تا جریانات سیاسی‌ای که به دنبال عقده‌گشایی در رابطه با دولت بودند خود را پشت این جریان قرار دهند و از این فرصت سوءاستفاده کنند. بررسی تصادفات جاده‌ای به سادگی نشان می‌دهد که به صورت خوش‌بینانه هر دو روز یک بار ما همین تعداد تلفات ناشی از تصادفات جاده‌ای در کشور داریم که همواره مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرند. کارنامه بخش ریلی در سال‌های اخیر درخشان بوده است و اتفاقات و تصادفات در هر بخشی ممکن‌الوقوع هستند و این برخورد کردن و استفاده از نظرات غیرکارشناسی و غیرحرفه‌ای اساسا به نفع کشور و جامعه نیست. بنابراین باید در این ‌گونه موارد با جلوگیری از قضاوت‌ها و پیش‌داوری‌های غیرکارشناسی از وقوع حاشیه‌های سیاسی جلوگیری کنیم؛ اما اگر بخواهیم این مساله را از زاویه دیگری نگاه کنیم و نگاهی مثبت به آن داشته باشیم می‌توان گفت که وقوع چنین اتفاقاتی در راه‌آهن‌های دنیا موجب جهش در راه‌آهن آن کشور شده است، چرا که وقوع سانحه توجه مدیران و مسوولان کشور را به راه‌آهن جلب می‌کند و این موجب می‌شود که تکالیف عقب‌مانده خود را به سرعت انجام داده و تجدید ساختاری جدی در این بخش صورت گیرد. به نظر من فرصت مناسبی است تا از این سانحه برای بهبود جدی شرایط بخش ریلی و نوسازی این بخش بهره گرفته شود.

لزوم ورود ۸ هزار واگن باری و مسافری به ناوگان ریلی

رئیس انجمن صنفی شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی گفت: برای پاسخ به تقاضاها امروز نیاز جدی به ۲ هزار دستگاه واگن مسافری و ۶ هزار دستگاه واگن باری داریم. حسن موسوی‌نژاد در مراسم اختتامیه نمایشگاه راهسازی، راهداری، حمل‌ونقل و صنایع وابسته و مراسم دیدار وزیر راه با تشکل‌ها و انجمن‌های صنفی حمل‌ونقلی اظهارکرد: حال بخش حمل‌ونقل ریلی این روزها خوب نیست، نه فقط به خاطر سانحه تاسف‌بار ریلی و نه فقط به خاطر از دست دادن و استعفای یکی از بهترین‌ مدیران ریلی کشور بلکه به این دلیل که بسیاری از تلاش‌های همه دست‌اندرکاران ریلی کشور برای کاهش سوانح و بالا رفتن کیفیت خدمات، ناجوانمردانه و به دور از صداقت زیر سوال رفته است. وی ادامه داد: خصوصی‌سازی در بخش ریلی به آن معنا نیست که سهم سرمایه‌گذاری دولت و هزینه‌های آن حذف شود، بلکه باید سرمایه‌ بخش‌خصوصی به این سرمایه‌گذاری دولت اضافه شود. موسوی‌نژاد گفت: متاسفانه امروز هزینه برخی از واگذاری‌ها و خصوصی‌سازی‌های غیراصولی را به مشتریان و مسافران صنعت ریلی پرداخت می‌کنند.

رئیس انجمن صنفی شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی گفت: باید ساختار تجاری‌سازی ریلی مورد توجه باشد و در این حوزه می‌توان گفت یارانه‌ای که شرکت‌های خصوصی باید بابت حمل مسافر پرداخت کنند، به این شرکت‌ها فشار وارد می‌کند. وی با تاکید براینکه تغییر ساختار در بخش ریلی ضروری است، گفت:‌ تحول، مطالبه جدی بخش ریلی کشور است؛ مطالعه تحول در همه راه‌آهن‌های دنیا نشان می‌دهد که حتی سوانح هم به تغییر ساختارها کمک کرده است. موسوی‌نژاد افزود: ما امروز نیاز جدی به ۲ هزار دستگاه واگن مسافری و ۶ هزار دستگاه واگن باری داریم. قطعا تولید داخل هم مورد توجه است، اما سهم اندکی از این نیاز را تامین می‌کند و بقیه باید از خارج وارد شود، با موانعی در این حوزه مواجه هستیم. رئیس انجمن صنفی شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی گفت: در حال حاضر بسیاری از واگن‌های ثبت‌سفارش شده در گمرکات کشور منتظر مجوز ورود است. وی اظهار کرد: کارخانه‌های تولیدکننده در داخل و صنعت ریلی نباید مانع توسعه ناوگان ریلی شوند. متاسفانه برخی صنایع مشکلات خود را بر سر بخش حمل‌ونقل خالی می‌کنند. موسوی‌نژاد گفت:‌ برخی در همین صنایع و قراردادها حتی قادر به تامین ضمانت‌نامه هم برای سیستم حمل‌ونقل ریلی نیستند.