دنیای اقتصاد: کره‌جنوبی سیزدهمین اقتصاد دنیا و یکی از برترین اقتصادهای آسیاست. اقتصاد این کشور از اوایل سال ۱۹۶۰ تا اواخر سال ۱۹۹۰، سریع‌ترین رشد را در بین اقتصاد کشورهای دنیا داشته است. کره کشوری پرتراکم از نظر جمعیت است، به شکلی که به‌طور متوسط ۴۷۳ نفر در هر کیلومترمربع در این کشور ساکن هستند و این کشور در ردیف سومین کشور پرتراکم دنیا محسوب می‌شود و این موضوع اهمیت و جایگاه حمل‌ونقل را در این کشور نشان می‌دهد. در ادامه وضعیت صنعت ریلی را در این کشور مورد بررسی قرار می‌دهیم.

ساختار مدیریتی دولتی

تا قبل از سال ۲۰۰۴ تقریبا تمامی فعالیت‌های مربوط به صنعت حمل‌ونقل شامل تعمیرات و نگهداری تاسیسات و ارائه خدمات تحت‌نظر وزارت امور زیربنایی و حمل‌ونقل این کشور انجام می‌شد اما در سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ دولت به‌منظور ارتقای کارآیی در مدیریت سیستم حمل‌ونقل، اقدام به تاسیس دو شرکت دولتی به نام‌های سازمان شبکه ریلی کره (KR) و اداره راه‌آهن کره (Korail) کرد. سازمان KR وظیفه مدیریت و هماهنگی امور و شریان‌های اصلی شبکه حمل‌ونقل کشور را به‌عهده داشت و شرکت Korail کلیه امور اجرایی شامل ارائه خدمات به بخش‌های باری و مسافری، تعمیرات و نگهداری خطوط و قطارها و سایر امور عملیاتی را به انجام می‌رساند، اما ساختار مدیریتی و اجرایی جدید که از سال ۲۰۰۵ به‌طور کامل زمام امور را به دست گرفت، نتوانست نسبت به ساختار مدیریتی پیشین، اقدامات قابل‌توجه و تغییرات چشمگیری در عملکرد و خدمات به مشتریان ارائه کند. در سیستم طراحی‌شده جدید، دولت نقشی برای بخش خصوصی قائل نشده و بسیار محدود شده است. در واقع آنها تنها اجازه دارند در صورت توسعه خطوط ریلی جدید و ورود قطارهای نو به شبکه یا در مناطق و خطوطی که اداره راه‌آهن (Korail) قصد فعالیت ندارد، فعالیت کرده و به مشتریان خدمات ارائه کنند. نتیجه این سیاست مشخص بود؛ تمام شبکه حمل‌ونقل و کلیه اقدامات آن به صورت دولتی و با بودجه دولت اداره می‌شد و در نتیجه تغییر چندانی در ایجاد رقابت و تلاش برای ارائه خدمات بهتر، افزایش کارآیی خطوط و توسعه کمی و کیفی سیستم ریلی دیده نمی‌شد.

ورود بخش خصوصی

در سال ۲۰۱۲ مدیریت و بهره‌برداری از خط پر سرعتی که سوسئو را به بوسان وصل می‌کرد به‌عنوان بخشی از برنامه دولت برای خصوصی‌سازی صنعت ریلی و واگذاری آن به شرکت‌های غیردولتی، به یک شرکت خصوصی واگذار شد. به‌منظور تحقق سیاست دولت، شرکت مستقلی ازسوی وزارت امور زیربنایی و حمل‌ونقل برای واگذاری خطوط و افزایش رقابت‌پذیری پیمانکاران ایجاد شد. این وزارتخانه همچنین برنامه‌هایی برای سرمایه‌گذاری و تسهیل فعالیت‌های بخش خصوصی در توسعه خطوط جدید سئونگنام- یوجو و بوسان- اولسان، به اجرا گذاشت و به‌تدریج یارانه‌های پرداختی به خطوط قدیمی که زیر نظر اداره راه‌آهن (Korail) اداره می‌شد را به حداقل رساند و در عین حال تعیین قیمت را به بازار واگذار کرده و سیستم حداقل هزینه برای مشتری را کنار گذاشت. همچنین در سیستم جدید جهت توسعه فنی و تکنولوژیکی شبکه و ناوگان، وزارت زیرساخت و حمل‌ونقل، سازمان جدیدی را به نام موسسه «تحقیقات ریلی کره» تاسیس کرد.

این اقدامات درها را به روی بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران باز کرد و امکان حضور در سیستم حمل‌ونقل کشور را فراهم ساخت. علاوه‌بر این کره به‌منظور تحریک سرمایه‌گذاران، طرح تضمین حداقل درآمد (MRG) که پرداخت یک سود حداقلی به پیمانکاران در صورت عدم تحقق برآوردهای قبلی را تضمین می‌کرد، ارائه کرد. صنعت ریلی در بخش مسافری همواره به دو دلیل از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و مشتریان زیادی داشته است. اول پایین بودن هزینه جابه‌جایی و دوم، نبود ترافیک و امکان زمان‌بندی دقیق سفر. نمودار زیر سهم هر یک از ناوگان‌های حمل‌ونقل مسافری کره‌جنوبی را در سال‌های اخیر به نمایش می‌گذارد.

اما این طرح‌ها تنها معطوف به بخش خدمات مسافری بوده و در بخش باری شرکت Korail همچنان از سال ۲۰۰۴، تنها شرکت فعال بوده و انحصار انتقال بار را در اختیار دارد. در فرآیند رشد اقتصادی و صنعتی‌شدن کره طی دهه‌های ۷۰ و ۸۰ میلادی، انتقال بار به‌وسیله ریل نقش بسیار مهمی داشته است اما توسعه بخش جاده در اواخر دهه ۸۰ سهم ریل از حمل‌ونقل باری را به ۱۷ درصد در ۱۹۹۰ و ۱/ ۶ درصد در ۲۰۰۵ رساند. در حال‌حاضر ریل سهمی ۵ تا ۶ درصدی در کل جابه‌جایی‌های صنعت حمل‌ونقل کره‌جنوبی دارد. بیشتر اقلام منتقل شده شامل زغال‌سنگ، نفت و فولاد است. در واقع بسیاری از کالاها در کره به‌دلیل ظرفیت کم قطارها و عدم توسعه خطوط باری در بسیاری از نقاط کشور با سایر وسایل از جمله کامیون یا هواپیما منتقل می‌شود. این امر می‌تواند بخشی از نتیجه ایجاد انحصار در بخش باری باشد که کارآیی و بهره‌وری پایین آن باعث عدم توسعه‌یافتگی و از بین رفتن فرصت‌ها شده است. با این وجود صنعت ریل به‌دلیل بهای پایین خدمات آن سهم ۵ تا ۶ درصدی خود را در سال‌های اخیر حفظ کرده است.

همان‌طور که اشاره شد صنعت ریلی کره‌جنوبی در گذشته به صورت کاملا دولتی اداره می‌شد اما در سال‌های اخیر تعدادی شرکت از بخش خصوصی به‌منظور توسعه خطوط پرسرعت ریلی وارد صنعت راه‌آهن ملی شده‌اند. با حضور این شرکت‌ها، حمل‌ونقل ریلی بهبود نسبی یافته و رقابت مناسبی در بازار ایجاد شده است. در شرایط کنونی که سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی مجوز حضور در خطوط و شبکه‌های از پیش توسعه یافته را علاوه‌بر خطوط جدید پیدا کرده‌اند، انتظار می‌رود در آینده نزدیک تحول عظیمی در تاریخ صنعت حمل‌ونقل کره ایجاد شود. سئول یکی از نمونه‌های توسعه در نتیجه خصوصی‌سازی بوده است. حضور شرکت‌ها و پیمانکاران مختلف، زمینه توسعه شبکه و بهبود کیفیت خدمات در مسیرهای منتهی به این شهر را فراهم کرده است، اما در مقابل شینبوندانگ به‌دلیل دخالت مقامات محلی و منطقه‌ای در قیمت‌گذاری خدمات و ورود شرکت‌ها، از روند توسعه عقب مانده است.

سرمایه‌گذاری و تامین مالی پروژه‌ها

به‌طور کلی در صنایع پایه‌ای همچون ریل سرمایه‌گذاری‌های مستمر و توسعه پایدار برای تضمین ارائه خدمات و حفظ جایگاه حمل‌ونقل کشور ضرورتی انکارناپذیر است. وزارت زیرساخت و حمل‌ونقل برنامه‌ها و قوانین مختلفی برای تامین مالی پروژه‌های توسعه شبکه ریلی طراحی کرده است. اپراتورهای ارائه‌کننده خدمات مسافری و باری موظفند ۷۰ درصد هزینه نگهداری و تعمیرات که همچنان توسط سازمان شبکه راه‌آهن کره (KR) انجام می‌شود را بپردازند، ۳۰ درصد مابقی نیز ازسوی دولت تامین می‌شود. توسعه خطوط پرسرعت ریلی(KTX) از سال ۲۰۰۴ و به‌منظور ایجاد چهار خط گیونگجو، ژئونگیجن، هونام و ژئولا، استارت خورد. حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد پروژه‌های مربوط به خطوط پرسرعت توسط بخش عمومی تامین مالی شده و مابقی آن نیز با اوراق قرضه شرکت KR تامین می‌شود.

خطوط مربوط به قطارهای پرسرعت نیز باید ۳۱ درصد درآمد فروش خود را به عنوان هزینه دسترسی و بهره‌برداری به شرکت KR بپردازند. البته این هزینه برای خط سوئسو که از ۲۰۱۵ راه‌اندازی شده، ۴۰ درصد درآمد حاصل از فروش می‌باشد. حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد پروژه‌های خطوط پرسرعت توسط بخش عمومی تامین مالی شده و مابقی آن نیز با اوراق قرضه شرکت KR تامین می‌شود، از این‌رو بخشی از مبالغ مربوط به هزینه دسترسی برای بازخرید اوراق قرضه استفاده می‌شود و بخش دیگر آن صرف تامین هزینه‌های تعمیرات و نگهداری سیستم می‌شود. در مجموع به‌نظر می‌رسد دولت راه توسعه را پیدا کرده و قصد دارد به‌تدریج نقش خود را در شبکه حمل‌ونقل کشور کمرنگ کند. در همین راستا وزارت زیرساخت و حمل‌ونقل تصمیم به انجام اصلاحات ساختاری، تقسیم Korail به ۳ بخش مجزا -شامل شرکت خدمات مسافری، شرکت حمل‌ونقل باری، شرکت تعمیرات و نگهداری- و کاهش سهام خود به ۳۰ درصد گرفته است.

مدیریت ریلی به سبک کره‌جنوبی