دریاچه ارومیه کویر می‌شود

عکس: ایسنا

گروه جامعه- وقتی خبرها از کویری شدن منطقه‌ای حکایت می‌کند که دریاچه‌ای با مساحت بیش از ۵هزار کیلومترمربع را در خود جای داده، مسلم می‌شود که هشدارهای پیشین فعالان حوزه محیط زیست بی‌جهت نبوده است.

دریاچه ارومیه در خطر است؛ دریاچه‌ای که بعد از بحر المیت، شورترین دریاچه جهان و از لحاظ وسعت بیستمین دریاچه جهان است.

این دریاچه به دلیل داشتن ارزش‌های اکولوژیک و منحصر به فرد، در سال ۱۳۴۶ بر اساس مصوبه شماره یک شورای عالی حفاظت محیط زیست کشور، به عنوان منطقه حفاظت شده و طبق مصوبه شماره ۶۳ شورای عالی در سال ۱۳۵۴ به عنوان پارک ملی ارتقا یافته است.

همچنین در سال ۱۳۵۶ براساس مصوبات MAB (انسان و کره مسکون) به عنوان یکی از مناطق بین‌المللی ذخیره‌گاه‌های زیست کره در سطح جهان به ثبت رسیده است. غیر از عناوین گفته شده این دریاچه با تمامی جزایر آن در سال ۱۳۵۴ به عنوان یکی از تالاب‌های بین‌المللی در کنوانسیون رامسر ثبت و از طرف موسسه بین‌المللی تالاب‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین مناطق مهم پرندگان انتخاب شده است.

در این دریاچه در حال حاضر ۲۷ گونه پستاندار، ۲۱۲ گونه پرنده، ۴۱ گونه خزنده، ۷ گونه دوزیست و ۲۶ گونه ماهی زیست می‌کند. دریاچه ارومیه دارای ۱۰۲ جزیره است که همه آنها از سوی سازمان یونسکو به عنوان ذخیره‌گاه طبیعی جهان به ثبت رسیده است.

اما این زیست‌بوم با تمام دار و ندارش رو به نابودی است؛ چرا که به گفته مسوولان سازمان محیط زیست کاهش میزان نزولات جوی، پایین بودن راندمان آبیاری کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و عدم تخصیص آب کافی برای تامین نیاز بیولوژیکی رودخانه‌های منتهی به دریاچه از عوامل تشدیدکننده بحران و کویری شدن منطقه به شمار می‌رود؛ به نحوی که دلاور نجفی، معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با «ایسنا» از تبدیل شدن ۱۵۰ هکتار از اراضی حاشیه‌ای این دریاچه به شوره‌زار خبر داد.

او با اشاره به این که متاسفانه دریاچه ارومیه هم‌اکنون بسیاری از ویژگی‌های زیستی خود را از دست داده است، گفت: افزایش میزان شوری آب دریاچه ارومیه و رسیدن آن به حد فوق اشباع (۳۴۰ گرم در لیتر)، مرگ و میر پرندگان در نتیجه رسوب نمک بر روی بال و پر و بدن آنها و نهایتا عدم قدرت جابه‌جایی و تغذیه، مختل شدن امور تردد شناورهای دریایی و عدم کارآیی اسکله‌های احداث شده در سواحل رشکان، گلمانخانه و جزایر اشک و کبودان، پدیدار شدن زمین‌های شوره زار به میزان حداقل ۱۵۰هزار هکتار خصوصا در نواحی پست اطراف دریاچه و سواحل جزایر، چسبیده شدن جزایر نه‌گانه پارک ملی (محل زادآوری گونه‌های مهم پرندگان مهاجر) به سواحل جنوبی دریاچه (پدیدار شدن ارتباط خشکی جزایر فوق با سواحل)، کاهش جمعیت و عدم زادآوری پرندگان مهم ساکن دریاچه (پلیکان سفید و فلامینگو)، کاهش مهاجرت پرندگان به زیستگاه پارک ملی دریاچه ارومیه، کاهش شدید تولید سیست آرتمیا در دریاچه و بلوری شدن نمک و تشکیل لایه‌های ضخیم نمکی در کف و بستر دریاچه مهمترین مشکلات کنونی این دریاچه است.

وی افزود: از سال آبی ۷۵ - ۷۴ تا کنون رقم‌های ارتفاعی سطح تراز آب دریاچه ارومیه سیر نزولی پیدا کرده و در طول ۱۳ سال بیش از ۶ متر کاهش داشته است که نیاز به یک عزم ملی و منطقه‌ای برای نجات این اکوسیستم با ارزش و بحران‌زده است.

معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست در خصوص ضروری‌ترین اقدامات برای بهبود وضعیت زیست‌بوم پارک ملی دریاچه ارومیه گفت: در این راستا تغییر الگوی کشت و اصلاح مدیریت زراعی در جهت افزایش بازده مصرف آب کشاورزی و استفاده از آبیاری تحت فشار در اراضی کشاورزی حوضه آبریز، تخصیص حق‌آبه طبیعی پارک ملی دریاچه ارومیه (تامین نیاز بیولوژیک) توسط وزارت نیرو، تجدیدنظر در طرح‌های توسعه منابع آب و عدم احداث سازه‌های آبی جدید با توجه به بحران دریاچه، انجام مطالعات لازم به منظور انتقال آب از سایر حوضه‌ها به حوضه آبریز دریاچه ارومیه به خصوص از رودخانه‌های زاب و ارس و اجرایی کردن مدیریت یکپارچه حوضه آبریز دریاچه ارومیه (متشکل از دستگاه‌های اثرگذار بر دریاچه در سه استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان) ضروری است.

وی با اشاره به این که بر اساس قانون اراضی احداث شده ساحلی، عرض حریم دریاچه ارومیه ۶۰ متر از آخرین نقطه پیشرفتگی آب در سال ۱۳۵۳ تعیین شده است، افزود: بر این اساس در آن سال ارتفاع آب دریاچه برابر با ۱۰/۱۲۷۷ متر از سطح آب‌های آزاد بوده است که با توجه به آمار نوسانات سطح آب دریاچه ارومیه مشخص می‌شود که سطح آب دریاچه از سال آبی ۴۶-۴۵ حداقل سطح دریاچه با تراز ۴۷/۱۲۷۳ متر شروع و با یک روند افزایشی تا سال آبی ۷۴-۷۳ با رقم‌های ۵/۱۲۷۷ ادامه یافته است. بعد از آن در سال ۷۵-۷۴ ارتفاع آب دریاچه به بالاترین سطح خود یعنی ۲۰/۱۲۷۸ رسید، اما از سال ۷۷ به بعد، پدیده خشکسالی در کشور به وقوع پیوست که به همراه سایر عوامل تاثیرگذار دیگر، سطح تراز آب دریاچه ارومیه به شدت تنزل پیدا کرد؛ به طوری که در طول سیزده سال گذشته تراز آب به ۰۰/۱۲۷۲ متر یعنی حدود ۲۰/۶ متر کاهش یافت که دریاچه را با یک بحران زیست‌محیطی مواجه کرده است.

وی با اشاره به ضرورت تدوین و اجرای برنامه آمایش سرزمین در حوضه آبریز پارک ملی دریاچه ارومیه افزود: اجرای مصوبه کمیته ارزیابی اثرات زیست محیطی پروژه میانگذر جاده شهید کلانتری توسط وزارت راه و ترابری در اسرع وقت، اجرای طرح‌های آبخیزداری در حوضه آبریز دریاچه ارومیه به منظور جلوگیری از فرسایش خاک و ممانعت از رسوبگذاری در دریاچه، تدوین طرح جامع گردشگری طبیعی (اکوتوریسم) با توجه به پتانسیل‌های بالقوه پارک ملی و تدوین طرح جامع مدیریت پارک ملی دریاچه ارومیه بر اساس استانداردهای اتحادیه جهانی حفاظت ضروری است.

نجفی با اشاره به پیشنهاد ارائه شده به برنامه عمران ملل متحد UNDP در خصوص دریاچه ارومیه گفت: بر این اساس ۲۰۰هزار دلار برای اجرای طرح‌های آزمایشی چون تنویر افکار عمومی در یکی دو سایت پارک ملی دریاچه ارومیه و بهینه‌سازی و افزایش راندمان آب کشاورزی اختصاص یافته است.

وی تاکید کرد: برنامه عملی برای بهبود وضعیت پارک ملی دریاچه ارومیه تهیه شده که به‌زودی به امضای رییس سازمان حفاظت محیط زیست و وزرای نیرو و جهاد کشاورزی می‌رسد. بیوک رییسی، مدیرکل محیط زیست آذربایجان شرقی نیز در خصوص وضعیت دریاچه ارومیه گفت: شوره‌زار شدن حجم وسیعی از زمین‌های حاشیه‌ای این دریاچه می‌تواند زنگ خطری در زمینه کویری شدن منطقه باشد که شور شدن خاک، خشکیدن قنوات و ازبین رفتن کشت و رزع در منطقه از جمله این آثار تخریبی آن است.

وی با تاکید بر ضرورت توجه جدی مسوولان ملی به این امر خاطرنشان کرد: در صورت بی‌توجهی به این موضوع، دریاچه ارومیه به سرعت از بین رفته و در آینده هیچ اثری از این تالاب بین‌المللی وجود نخواهد داشت.