میمند از نگاه فلاندن

گروه تاریخ و اقتصاد: اوژن فلاندن جهانگرد و دانشمند فرانسوی در زمان محمدشاه قاجار در سال‌های ۴۱-۱۸۴۰ به همراه دیگر هموطن خود پاسکال کاست به ایران آمد و با گرفتن دستور حمایت شاه وقت، مناطق بسیاری را مشاهده و بررسی کرد. وی مشاهدات خود را در کتابی به نام مسافرت به ایران شرح داد. او پس از گذشتن از عثمانی به تهران رسید و سپس اصفهان، کرمانشاه، تخت‌جمشید، شیراز و بوشهر را سیاحت کرد. در برگشت از بوشهر از راه اهرم و فراشبند به فیروزآباد آمد و از آنجا تصمیم گرفت عازم فسا و دارابجرد شود تا آثار باستانی آنجاها را بررسی کند.

«پس از ۴ روز توقف خاک فیروزآباد را ترک گفته به سوی فسا روان شدیم. روز سیزدهم گرچه بامدادش باران می‌آمد و برف کوه را فراگرفته بود به راه افتادیم و به سمت سیلاریجان بازگشته به تنگه‌ای که دو نقش برجسته را دیده بودیم رسیدیم. راهی که اکنون می‌رویم همان راه شیراز است و قبلا از آن صحبت کرده‌ام. به مسافت کمی باید از این راه به سمت فسا بپیچیم. در این موقع این مسیر به نظر ما بهترین مسیر آمد. راه دیگری نیز هست که کوتاه‌تر و در بالای ده کوشک و به شمال شرقی دشت فیروزآباد است. از طرز وضعش فهمیدیم برای قاطران بسیار مشکل و مشقت‌پذیر است لذا صلاح را در این دیدیم که راه طولانی‌تر را برگزینیم تا کمتر آسیب ببینیم.

از جلوی نقش برجسته سوگندخوران و خرابه‌های پلی که نزدیک آن است گذشتیم و به جست‌وجوی گداری پرداختیم، زیرا رودخانه پهن و آب با فشار زیاد از وسط سنگ‌ها جاری می‌بود. فکر می‌کردیم در این موقع سال آب کم و خطری نداشته باشد، ولی خورشید برف‌ها را آب کرده و آب خطرناک شده بود. اگر این پل مخروبه را تعمیر کنند خیلی مفید خواهد بود اما متاسفانه هیچ‌کس در صدد مرمتش نیست.

سراسر ایران، مشرق به مغرب شمال به جنوب به همین حال است و بنایی که خراب شد کسی همت نمی‌کند آن را تعمیر کند. پیوسته ویرانه بر خرابه می‌افتد و روی هم جمع می‌شود. شاید ساکنان فعلی احتیاجات نیاکانشان را لازم ندارند! وقتی پل‌های خراب و کاروانسراهای ویران ایران دیده می‌شود انسان به فکر فرو می‌رود و در می‌یابد که این مردم تنها به زمین خود قانع و دلبسته هستند. از آن ابدا خارج نشده و با دنیای خارج و اماکن اطراف هیچ روابطی ندارند. هرکس دهستان‌های مخروب و خانه‌های ویران را ببیند به خود خواهد گفت اینان به مامن و مسکن احتیاج ندارند. حقیقت‌گویی می‌کنم و ابدا نمی‌خواهم از جاده صداقت و انصاف دور بروم و بدگویی کنم.

پس از آنکه از پل سیلاریجان گذشتیم به پای صخره‌ها رسیدیم که بر قله‌اش یک دژ کوچک داشت.این قلعه بر تمام اطراف مشرف و از عابرین می‌توانست دفاع نماید. خیلی به‌آن نزدیک شدیم ولی اصلا مورد توجه واقع نشد. بعد از اینکه چهار ساعتی پیچ و خم‌های کوه را پیمودیم و پنج، شش بار نیز رودخانه را رد کردیم نزدیک محلی رسیدیم به نام قلعه. در آنجا دو دره ظاهر شد، یکی به سمت چپ که سیلاریجان از آن می‌گذرد و راه شیراز از آنجاست و دیگری در سمت راست که به فسا می‌رود. یک کوه این دو راه را از هم جدا ساخته است. ما به سمت راست رفتیم. این راه پرعارضه است و مسیرش پوشیده از بته‌های بسیار و چندین نوع درخت است. از فیروزآباد تا این محل همه‌اش سربالایی است. تا اینجا باران با ما مخالفت می‌کرد. کم‌کم هوا سرد شد و ناگهان برفی پرپشت و شدید باریدن گرفت که حتی مانع دید ما می‌شد. باد به‌شدت می‌وزید. خلاصه باید بگویم آخرین ساعات راه در وسط توفانی شدید گرفتار گشتیم. هوای بوشهر با اینجا کلی اختلاف پیدا کرده است. راهنمایمان به ما امید داد که تا محلی که باید توقف کنیم راه چندانی نداریم.

سرانجام پس از ۱۰ ساعت راه رفتن آن هم با گرسنگی، تشنگی و سرمای جانگداز به میمند رسیدیم. رئیس این دهستان که یک نفر ملا است به گرمی تمام ما را پذیرفت. میمند، شهری کوچک است. از مالیات شاه معاف است. عایدات ابوابجمعش از قول کدخدا دوهزار تومان است که وقف امامزاده شیراز یعنی شاهچراغ(ع) است. با اینکه برف سراسر این دشت را فراگرفته ولی خاطره‌ای خوب از این محل با خود بردیم.

این دهستان پرجمعیت، اطرافش را باغ‌‌های بسیار احاطه کرده است. زمین‌هایش حاصلخیز، منازلش دارای ساختمان‌های خیلی قشنگ و مرتفع است. گمان می‌کنم رونق و شکوه این ده که زیاد به نظر من دلفریب آمد از این باشد که اداره‌اش زیرنظر کارگزاران شاه نیست. اداره این شهر کوچک مستقل که توسط یک ملا انجام می‌شود بهتر از سایر شهرهای ایران است.

مردمانش سرشار از شادی، زمین‌هایش تمام مزروع و بناهایش همه پرشکوه است. در ایران نادر و بلکه منحصربه‌فرد است. هر صنفی کار خود را با شادمانی انجام می‌دهد و نه‌تنها خود استفاده می‌برد، بلکه بر جلال و ابهت دهستان و شادی اهل دهستانش می‌افزاید. مردم هیچ‌کاری به عمال شاه نداشته و آزادانه زندگی می‌کنند.

سرمای سختی که هرگز تصور آن را نمی‌کردیم باعث زحمت ما شد. فردایش هم مانند روز پیش هوا سخت سرد بود و بهتر دانستیم حرکت را به تعویق اندازیم.

روز پانزدهم ژانویه حرکت کردیم. سراسر دشت را برف فراگرفته بود. بیش از پیش به دشتی که میمند در آن قرار گرفته است فرو می‌رفتیم. هر چقدر می‌رفتیم دره کم‌وسعت‌تر می‌شد. مدت هشت ساعت در راه بودیم. تمام مناطق را برف فراگرفته بود و چیز قابل‌توجهی ندیدیم. شب را در دهستانی نیمه خراب که در بالای یک دره پرآب قرار دارد به‌سر بردیم. منزلی که به ما واگذار شد بدون در و پنجره بود و سرما تمام سختی خود را بر ما تحمیل کرد تا حدی که می‌شد در و پنجره‌ها را با فرش‌های خود گرفتیم.

این یک حادثه غیرمترقبه است که در ناحیه‌ گرمسیری یعنی ناحیه‌ای که لیمو و نارنج در آن می‌روید چنین سرمایی بشود. میوه‌هاشان را برایمان آوردند ولی در اثر بارش برف و سرمای شدید بی‌مزه و خراب شده بودند. در دهستان بادنجان که یکی از دهات این محل است پرتقال بسیار درشت یافتم. وقتی در اینجا محصولات پنبه زیادی دیدیم خیلی تعجب کردیم. چیزی که ما را از نگرانی بیرون آورد و امیدوارمان کرد این بود که فردا هوا خوب خواهد شد. محصولات متعدد این نواحی تقریبا همه رسیده بودند و این نشان می‌داد که هوا این‌طور نخواهد ماند.

مجبور شدیم یک روز در بادنجان توقف کنیم، زیرا من هم از بدو حرکت از فیروزآباد کمی کسالت پیدا کرده بودم. در میمند دو بار فصد کردم ولی این دفعه بهبود نیافتم، بلکه خستگی و اضطرابی در من پیدا شد که می‌گویند علتش بدی فصل است... »

-سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، اوژن فلاندن، ترجمه حسین نورصادقی، چاپ سوم انتشارات اشراقی ۱۳۵۶