گروه تاریخ اقتصاد- اهل خبر به خوبی می دانند که عقد این معاهده ( قرارداد 1907) تا چه حد برای آتیه ایران خطرناک است. اعضای پارلمان ایران را قرائت فصول این معاهده به غایت آزرده خاطر داشت و با مراتب انصاف طلبی دولت فخیمه انگلیس را به شدت در حیرت انداخت. عقلای ایران را بطون این معاهده مکشوف گشت.
فصول این معاهده را جراید یومیه پایتخت منتشر ساخته و حاجت به تکرار نیست. اصل معاهده که در فصل اول و دوم مندرج است، این است که دولت انگلیس متعهد می شود که در آن طرف خطی که از قصر شیرین از راه اصفهان، یزد و خاخ به نقطه‌ای از سرحد ایران منتهی و سرحد روس و افغانستان را تقاطع می‌نماید، اخذ امتیازی از برای خود و اتباع خود و کمک به رعایای دیگران ننمایند. دولت روس هم متعهد می شود که در آن طرف خطی که از سرحد افغانستان از راه قازبک و بیرجند و کرمان رفته به بندرعباس منتهی می‌شود، جلب امتیازی از برای خود و اتباع خود یا معاونت به رعایای دول دیگر نکند.
این نکته معلوم است که دولتین همجوار ما تا چه حد در این نقاط متصله به مملکت خود ناظر بودند و همه  وقت نقشه چنین ترتیبی را از برای خود می کشیدند. اکنون موقع را بهتر از آن ندیده قبل از آنکه ملت ایران را آن قدرت و استطاعت به وجود آید، به‌طور سهل و ساده با نقشه جدیدی مقصود خود را حاصل کنند و در خمیازه نمانند.
نقشه جدید این است که هریک از دولتین در قسمت مجاور خود کوشش کرده، امتیازاتی که از این پیش با هزاران زحمت محض رقابت یکدیگر به دست آورده با امتیازاتی که از این به بعد بی معارضه طرفین تحصیل می نمایند به کار انداخته، خطوط راه‌آهن کشیده، کارخانه‌ها دایر نموده عروق عظیمه مملکت را که جلب فایده و ثروت باشد، به دست گیرند. به این ترتیب در کمتر زمانی تبعه خود را برای انجام مقاصد خود به ایران آورده، تبعه داخله ایران را ریزه خوار خوان نعمت خود خواهند نمود.
این سبک و روش را اگرچه مملکت گیری و خون ریزی نمی‌توان نام نهاد؛ ولی به تدریج اهالی همین که ذلت و مکنت خود را دیده و عزت و ثروت آن را مشاهده کرد، بالطبع منزجر و متنفر خواهد شد. با فرض اینکه اهالی به حال لاابالی‌گری خود باقی بمانند و تن به هر ذلتی در دهند، آنها از برای تحصیل مقاصد خود وسایل سری و موجبات انزجار و مقدمات هرج و مرج را مهیا نموده و ناگهان در کمال بی‌طرفی حفظ مستملکات و حقوق خود را بهانه قرار داده قشونی از برای حفاظت حقوق و تادیه اقساط طبقات خود به داخله وارد خواهند نمود.
حالا نقشه جدیدی روی کار آمده بدون تردید همین است و عواقب کار همین خواهد بود. ملت غیور ایران را موقع بس باریک و خطرناک است. چیزی که لازم است، همین است که اندکی دقیق شده حالات آتیه خود را بین بهشت و دوزخ مشاهده کنند و به خط مستقیم اطراف خود نگریسته بدون انحراف به جانب مقصود رهسپار شوند؛ ولی اگر العیاذ بالله اندکی غفلت کرده به قدر سر مویی از جاده مستقیم انحراف ورزند، بدون شبهه رشته قومیتشان، منفصل و اساس استقلالشان منهدم خواهد شد. اهالی ایران یک وقتی به حقوق خود واقف گردیده و خانه خود را تصاحب نموده که به هیچ‌وجه از خانه خود بصیرتی ندارند. نمی دانند این خانه تا کنون در چندجا به رهن گذارده شده در سطح آن، چه چاه ها حفر کرده‌اند.
نشریه تمدن، شماره ۳۹، سال اول، ۶ رمضان ۱۳۲۵