گزارش وکلای مجلس از حضورشان در دربار
گروه تاریخ اقتصاد- خلاصه‌ای از مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی را در روز پنج‌شنبه، 24 دی‌ماه 1286 شمسی می‌خوانید:
آقاى حاج امام جمعه: اول از این سه روزه که شرفیاب حضور اعلیحضرت همایونى شده بودیم، پریروز جناب رئیس به یک‌اندازه در مجلس رسمى روز سه‌شنبه توضیح فرموده بودند، ولى بنده نبودم و مجلس حضور همایونى هم خیلى طول کشیده؛ قریب یک ساعت مشغول مذاکره بودیم و مطالبى هم که لازم بود آقایان حجج‌اسلام و جناب رئیس و بنده و سایرین به عرض رساندیم و بینى و بین‌اله از طرف اعلیحضرت هم اقصى درجه حسن تلقى شد که موجب امیدوارى ما گردیده و بى‌نهایت خوشوقت از حضور همایونى مراجعت کردیم و روز دوم هم که در تلگرافخانه بودیم. اجمالش این است که به تمام نقاط آذربایجان تلگراف فرمودند حتى به املاک شخصى خودشان که هر چه سوار شخصى داشتند حاضر شده نزد فرمانفرما براى تنبیه عشایر و اکراد متمرد بروند و همچنین به ماکو در صورتى که سرحدات در مقابل عثمانى و همیشه آنجا استعداد لازم است، معهذا تلگراف نمودند که پانصد سوار برود طرف ساوجبلاغ و آنچه لازمه اقدامات بود آن روز فرمودند و چیزهایى که ماها در خاطر نداشتیم خود اعلیحضرت آنها را فرموده و اقدام می‌فرمودند و روز سیم هم که روز عید بود و شرفیاب شدیم فقط به جهت تبریک عید بود و همه آقایان وکلا تشریف داشتند.
رئیس: کاغذى از فتح‌السلطان کشیکچى باشى سابق رسید که قرائت می‌شود.
(قرائت شد قریب به این مضمون: چون حفظ وطن و اساس مشروطیت لازم است و در سرحد آذربایجان که اکراد و عشایر متمرده دست تعدى و تطاول دراز کرده‌اند، این حرکات خیلى ناگوار بر اشخاص وطن‌خواه است، لذا داوطلبانه تحصیل اجازه از مجلس و دولت می‌نماید که ماموریت به این بنده بدهند بیست روز با سوار و پیاده طرف قراچه داغ و... به طرف ساوجبلاغ رفته آن صفحات را از وجود آن اشرار پاک نمایم. اگر به این مقصود نائل شدم که اسباب افتخار و مباهاتم خواهد بود و اگر نشد در راه ملت و وطن وجود خود را فدا کرده‌ام آن هم زهى شرافت منتظر اجازه هستم.)
رئیس: در واقع خیلى اظهار غیرتمندى کرده است و حسن ظنى هم از ایشان در این مواقع بروز کرده است. همه می‌دانید خوب است به وزارت داخله نوشته شود که در این باب مأموریتى به جناب فتح‌السلطان داده شود و مطلب دیگر اینکه مجلس گرفتار خیلى کارها است از بابت مالیه و...، ولى چیزى که امروزه خیلى اسباب گرفتاری است مساله سرحد است. عقیده بنده این است که کمیسیون فوق‌العاده معین شود که شب و روز مشغول فیصله دادن به امور سرحدى باشند که هر زمان تلگرافى از آنجا می‌رسد فورا جوابى که لازم است داده شود و مذاکرات لازمه با وزرا بنمایند که جواب تلگرافات معطل نماند، زیرا که فوری است حال اگر مجلس صلاح می‌داند این کمیسیون از اشخاص بصیر با اطلاع که بصیرت کامل از آنجا دارند انتخاب و معین شود. (همه گفتند لازم است بشود.)
اسدالله میرزا: چند مساله خواستم تقاضا کنم، اگر صلاح دانستند از جاهاى لازمه بخواهند، یکى اینکه اعلیحضرت این چندروزه اقداماتی که فرموده‌اند هر چه تشکر کنیم کم است، ولى مملکت ایران مملکت وسیعى است و در این انقلاب‌های اخیره در همه نقاط اقداماتى شده بود خوب است براى اتمام و اکمال این موهبت همایونى از طرف اعلیحضرت دو کلمه دستخط به قلم معجز، سیم که می‌دانید چقدرها تاثیر دارد به انجمن‌هاى رسمى ولایات و روساى ایلات تلگراف بشود و همچنین آقایان علماى نجف اشرف که آن همه تلگرافات و اقدامات مجدانه فرموده بودند و منتظر جواب هستند، بفرمایند که عموما مستحضر و اطمینان کامل حاصل کند.
رئیس: اما به نجف اشرف از طرف آقایان حجج اسلام تلگراف شده، ولى این تلگرافى را که شما می‌گویید باید از طرف مجلس به تمام ولایات بشود که همه از اتحاد دولت و ملت مسبوق باشند.
اسدالله میرزا: بنده می‌گویم که باید از طرف اعلیحضرت باشد.
حاج معین‌التجار: باید این تلگراف از هر دو طرف باشد هم از طرف اعلیحضرت و هم از طرف مجلس.
احسن‌الدوله: این کمیسیونی که فرمودید اگر مثل سایر کمیسیون‌ها باشد، متوقع هیچ کار نباید بود. از ماه شوال که این کمیسیون‌ها منعقد شده هیچ حاضر نشده و کار کاملى نکرده‌اند، اکیدا قدغن بشود که تمام کمیسیون‌ها منعقد و این اعضای کمیسیون فوق‌العاده را هم اهل مجلس درست بصیرت ندارد. خود جناب رئیس که بصیرت دارند اعضای آن کمیسیون را انتخاب و معین نمایند.
رئیس: بنده می‌خواهم عرض کنم که این ماه ذى‌قعده در واقع براى تاریخ ایران از ماه‌هاى منحوس بدى بود و اگر کمیسیون‌ها در این ماه منعقد نشده، عذرشان مسموع بوده و براى پیشامدهاى کار بوده.
سیدالحکما: کمیسیون اعتبارنامه همه روزه منعقد و مشغول کار خود بوده و به‌هیچ‌وجه تعطیل نشده است و راپورت همه روزه‌اش موجود است.
آقا میرزا حسین: کمیسیون مالیه هم همین‌طور همیشه منعقد بوده است.