انوشیروان و انتخاب «دهگان» برای هر روستای ایران
بیست و ششم ژانویه سال 560 میلادی (چهار روز مانده به جشن سده) انوشیروان، شاه ساسانی ایران در دیدار با موبدان و بزرگان ایران، در تالار تیسفون (ایوان مداین که ساختمان آن تا امروز باقی مانده است) برای اطلاع از چگونگی برپایی مراسم جشن سده آن سال که معمولا پنجاه روز پیش از نوروز برگزار می‌شد، به آنان گفت که تصمیم گرفته است برای هر روستای ایران یک «دهگان (کدخدا)» انتخاب شود و تنظیم امور روستا، جمع‌آوری مالیات، معرفی سرباز هنگام ضرورت، پرورش اسب برای فروش به ارتش و داوری برای حل اختلاف برزگر و ارباب زمین به او واگذار شود و چنین فردی باید هم برزگر باشد و هم صاحب زمینی که در آن کشت می‌کند (خرده مالک) تا با مشکلات هر دوطرف آشنا باشد.
به علاوه او باید لایق، منصف، امین و راستگو و مورد اعتماد بیشتر ساکنان روستا باشد و اگر روستا کوچک است، چند روستای مجاور هم یک دهگان [کدخدا] داشته باشند. این دهگان یک تکلیف عمومی هم دارد و آن گزارش وضعیت محصولات روستا و نارضایی‌های محلی و ستمگری و اجحاف مقام‌های دولتی و اربابان به نمایندگان شخص اوست که در هر گوشه و کنار کشور در دسترس خواهند بود. این دهگانان برکنار نخواهند شد، مگر اینکه درستی و کفایت خود را از دست بدهند. وظیفه میهنی این دهگانان این است که بدون چشمداشت، بکوشند که تولیدات روستا سال به سال افزایش یابد و همچنین بتوانند هنگام بروز خطر با بسیج مردان روستا، در کار دفاع مشارکت کنند.
این تصمیم که شرح آن در دایره‌المعارف دموکراسی آمده است، به اجرا درآمد و به‌تدریج زیر عنوان «گراس روتس دموکراسی» جهانی و ماندگار شده است. انوشیروان شخصا به شکایات مردم و نیز نظرات و پیشنهادها رسیدگی می‌کرد و دیدار عام داشت. لنین به اقتباس از شاه ساسانی ایران، این ابتکار را اجباری کرد که پس از مرگ او در ۲۱ ژانویه ۱۹۲۴ دیری نپایید و حذف تماس مستقیم مقامات و مردم از علل فروپاشی نظام کمونیستی روسیه به شمار آورده شده است. در ایران در دهه ۱۳۴۰ (۱۹۶۰ میلادی)، وزیران و مدیران کل اجبار داشتند که یک روز در هفته را اختصاص به دیدار و گفت‌وگو با مردم دهند و این دیدار عام عموما در یک تالار و علنی انجام می‌شد.
در میان سران ایران باستان، انوشیروان از لحاظ سازماندهی و تنظیم امور قضایی و اداری، وضع ضوابط و سامان دادن به امور مالیاتی، ایجاد دارالترجمه و دارالتحریر به منظور ترجمه و تحریر کتاب و تشویق ورزش و سرگرمی‌های سالم، ممتاز و شاخص است. مورخان او را به دلیل توجه به امور قضایی و احقاق حق و رسیدگی مستقیم به مشکلات مردم و آگاه شدن از درد دل آنان، شاهی که به پیشبرد تمدن بشر کمک بسیار کرد، توصیف کرده، «دادگر» لقب داده‌اند البته دراین مورد دیدگاه‌های کاملا متفاوتی نیز وجود دارد.
منبع:روزنامک