تفاهم مجلسیان در بهبود روابط خارجه
گروه تاریخ‌اقتصاد- خلاصه‌ای از مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی در روز یکشنبه، 13 دی‌ماه 1286 شمسی را می‌خوانید:
مستشارالدوله: چند روز قبل در باب پلتیک ایران اجمالى عرض کرده بودم و یکى از خطوط اصلیه آن حسن روابط با دول متحابه(دوست) است که تاکنون به خوبى این مساله منظور شده است، چنانچه در این انقلابات اخیره بیان نامه متحدالمالى از طرف مجلس به عموم سفارت‌ها نوشته شده بود و جوابى هم از بعضى سفرا رسیده و دیروز یکى دو تاى از آنها در مجلس خوانده شد. به واسطه این حسن روابط حسن ظن عمومى موافقت پیدا می‌کرد با مسلک پارلمان ایران، ولى جاى کمال تاسف است درحالتی که حسن نیت دول متحابه نسبت به ایران در اینجا مذکور و مشکور است، یکى دو فقره اخبار ملالت انگیز از سرحد رسیده. اولا دولت روس می‌خواهد بر عده مستحفظین قنسولگری تبریز بیفزاید معلوم است که وزارت خارجه قبول این مطلب را نکرده و مشغول مذاکرات لازمه بودند قبل از اینکه این مذاکرات تمام شود معلوم شد که سى و دو نفر قزاق وارد تبریز شده، همانطور که چندى قبل سفارت انگلیس به عنوان محافظه معادن نفت که امتیازش با اتباع انگلیس است به وزارت خارجه اطلاع داده بود که ۲۲ نفر سواره هندى به طرف اهواز خواهد آورد و بدون تحصیل اجازه رسمى دولت وارد خاک ایران کرده بود علاوه‌بر این دیروز معلوم شد که عده زیادترى قشون وارد سرحد ایران، یعنى جلفاى روس شده است لهذا لازم است اگر مجلس تصویب می‌کند وزیر امور خارجه روز سه‌شنبه احضار شده، اولا از ایشان سوال شود که دولت همسایه چه حق دارد بدون اجازه رسمى قشون به خاک دولت همجوار وارد کند ولو چند نفر به عنوان مستحفظ قنسولگرى، ثانیا ایضاحات خواسته شود که دولت روس چرا به حدود ایران یک عده سرباز سوار آورده است.
اسدالله میرزا: در این چند روزه که دچار انقلابات و اغتشاشات بودیم الحمدالله که به خوبى رفع شد و باید تشکر کنیم که تمام نویسندگان عالم می‌نویسند که ملت نیم مرده زنده شد و باید از اقدامات و اهتمامات حجج‌اسلام کمال تشکر را بنماییم و بعد از آن از نمایندگان دول متحابه که از روى آن اتحاد و مناسبات و حسیات انسانیت که داشتند اقداماتى کردند و آنطور که خواستم به اقدامات دوستانه ایشان صلحى واقع شد و ما هم اظهار امتنان و تشکر کردیم و حسن ظنى در این خصوص از براى ملت پیدا شد. اینکه می‌گویند این عده سوار و قزاق از طرف دولتین بدون اذن و تصویب وزیر امور خارجه وارد شد آن حسن ظن ملت مبدل به سوء‌ظن شده، حال امیدواریم که بعد از اخطار به وزیر امور خارجه و آمدن ایشان به مجلس توضیحات صحیحه در این باب خواهند داد و اقداماتى هم که نمودند آن را هم اظهار خواهند داشت که دوباره این سوء‌ظن مبدل به حسن ظن شود.
آقا میرزا ابوالحسن خان: البته وزیر امور خارجه آمده توضیحات هم خواهند داد و من می‌توانم فعلا آنچه توضیح می‌دهند به عرض برسانم، عرض نمی‌کنم، ولى می‌گویم حال ما امروزه حال آن اشخاصى است که روى دریا سرگردان باشند در شب تاریک و یک ستاره به جهت هدایت نبینند! رفع این پیشامدها و بلیات وارده را مکرر عرض کرده‌ام و حال هم می‌گویم که باید عقاید اتحاد واقعى بین دولت و ملت بسته شود و طرفین آنچه در دامن دارند بریزند و دست به دست یکدیگر داده اصلاح کار خود را بنمایند و الا همیشه دچار این بلیات خواهیم بود.
وکیل‌التجار: بحمدالله ملت ایران امروز تمدنى بروز دادند که معلوم همه عالم شده و به واسطه شیوع و بسط تمدن در روى زمین اینها به زودى نتیجه آن را اتخاذ کرده به سرعت رو به تمدن و ترقى گذاشتند و در کمال صحت و سلامت و نجابت هم رفتار کرده‌اند و ورود این عده سوار و قزاق موجب پریشانى حواس ملت نخواهد شد، الا اینکه به همان ملاحظه که گفته شد به واسطه ارتباط کامله دول متحابه این کار فى‌الجمله باعث سوء‌ظن ملت می‌شود. این است که گفتند وزیر امور خارجه آمده و توضیحات بدهند که رفع سوء‌ظن بشود.
آقا شیخ حسین: بنده در اینجا عرض می‌کنم که به گوش ملت برسد. دیروز آن دو کاغذ که از سفارت روس و انگلیس آمده هیچ فرق نداشت: ببینید که آنها چه قسم با هم اتحاد و دوستى دارند ما هم باید همین‌طور متفق و متحد باشیم، الحمدالله دولت با ملت کمال اتفاق را دارند، منتها نتیجه خیالات بعضى مردمان مفسد بود که رخ داد آن هم رفع شد و هیچ نگرانى نیست.
آقا میرزا آقا مجاهد: مدتى علما و سایرین زحمتى کشیدند تا تغییر شکلى دادند و این تغییر محض از براى حفظ دین و مملکت است، چون هر دو اینها با هم توأمند بنده می‌گویم ما باید در هر صورت خودمان را حفظ کنیم و ترقى کنیم و حفظ حدود مملکت خود را بنماییم در داخله با هم اتحاد نماییم و حفظ سرحدات را بکنیم، باید از وزرا توضیح خواست و ببینیم که چطور در حفظ حدود و ثغور اقدام نموده‌اند.