مذاکره برسر خالصه‌جات و...
گروه تاریخ اقتصاد- مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی را در روز شنبه، 12 دی‌ماه 1286 شمسی می‌خوانید:
درخصوص خالصه و انتزاع اقبال‌الدوله از خالصه مذاکره شد، رقعه‌ای که در این خصوص از طرف وزارت مالیه به مجلس نوشته شده بود قرائت شد: مبنی بر اینکه برحسب تصویب مجلس مقدس اقبال‌الدوله از مداخله در امور خالصه کناره جسته و حال عمل با خود کمپانی است و نیز درخصوص دوازده هزار تومان استصوابی خالصه مذاکره شد که در هذه‌السنه چه قرار داده شده؟ اظهار داشتند که صورت رای مجلس و روزنامه مجلس حاضر است، از دفتر خواسته از روی آن معین نمایند.
آقا میرزا ابوالحسن خان: بنده عرض می‌کنم روزنامه مجلس سند نیست، اگر این عمل در کمیسیون مالیه گذشته و رجوع به ثبت آنجا بشود و اگر در مجلس گذشته در خلاصه مذاکرات مجلس که در دفتر ضبط است، رجوع نمایند تا معلوم شود اینکه ما می‌گوییم و آقای رئیس‌التجار رد نمایند، گمانم این است که عمل خالصه امسال هم مختل بماند.
رئیس‌التجار: همان‌طوری که گفته شد رجوع به ثبت و خلاصه مذاکره شود، معلوم خواهد شد.
آقا میرزا مرتضی‌قلیخان: در باب خالصه در مجلس علنی مذاکره شده امساله را قرار قاطعی ندادند. فقط در ۶ سال بعد قرار قطعی گذارده شد و عمل امسال قرار شد یا به اقبال الدوله بدهند، یا با خود رئیس‌التجار باشد.
موتمن‌الممالک: به شرط قبولی کسر عمل این ۶ هزار تومان به رئیس‌التجار واگذار شد.
آقا میرزا محمود: عرض می‌کنم آن روز که صحبت خالصه شد گفته شد که این دوازده هزار تومان گرفته نشود، برای اینکه صرفه ملت است. حال هر قدری که در کمیسیون داده می‌شود خوب است در مجلس علنی اظهار شود که معلوم باشد.
موتمن‌الممالک: آن قرارداد ۶ ساله درست است، ولی حرف در امسال است.
آقا میرزا مرتضی قلیخان: آنچه از بودجه کسر شود ضرر ملت و دولت است، ولی این دوازده هزار تومان جزو بودجه نبوده که ضرر ملت باشد. این استصوابی است به طوری که گفته شد، مباشرین امور خالصه می‌گرفتند.
آقا میرزا سیدعلی نقی: بفرمایید که آن صورت مذاکرات را بیاورند تا معلوم شود که نتیجه آنچه بوده و امروز هم باید از این مساله نگذریم تا تمام شود، این مساله خالصه اهمیت دارد و نمی‌شود به عهده تعویق انداخت.
صدرالعلمای نطنزی: اگر چه اقدامات اقبال‌الدوله شایسته این است که تمام دوازده هزار تومان به او بخشیده بشود، ولی صحبت در این بود که اقبال‌الدوله در آنجا حکومت نکند و خالصه را رئیس‌‌التجار با شرکای خودش رسیدگی می‌نماید و اقبال‌الدوله را از این مداخله خارج کنند.
رئیس: این تلگرافی است که از کنگره و مجمع جوانان آزادی طلب عثمانی در پاریس رسیده قرائت می‌شود.
(تلگراف مزبور که خلاصه آن از قرار ذیل است قرائت شد.)
از پاریس به طهران
کنگره فرقه آزادی طلبان عثمانی که در اروپا است همراهی قلبی و احساسات باطنی خود را به وکلای ملت ایران که برای آزادی ایران مقاومت و مجاهده می‌نمایند، تقدیم می‌‌کند و امیدوار است که به وسایل قوه رشته مودتی که دو همسایه معظم‌ را با یکدیگر مربوط و متحد داشته در آتیه بیشتر مستحکم شود، زنده باد پارلمان ایران.
امضا (پرنس صباح‌الدین، رئیس کنگره) (احمد) (رضا) (ماسوفیان) (فرسکی) (مشورت پاریس)
آقا میرزا سید علینقی: آنها متابعت کرده‌اند حدیث نبوی را که المومن اخ‌المومن! باید تشکر کرد از ایشان و تلگراف امتنانی از طرف مجلس مخابره شود.
وکیل‌الرعایا: بنده می‌خواهم عرض کنم و متعلق است به مطلب سابق که کمیسیون مالیه بدون اذن و تصویب مجلس نمی‌تواند، چیزی را ببخشد.
آقا شیخ حسین: کمیسیون مالیه چیزی را که تلف می‌شود می‌تواند ۶ هزار تومان آن را ببخشد، این مطلب چرا این قدر محاجه باید بشود.
رئیس: در این مطلب خیلی صحبت شد؛ چون رئیس‌التجار عمل امسال را قبول نمی‌کردند، لذا گفتند که ۶هزار تومان استصوابی هذه‌السنه از ایشان گرفته نشود.
موتمن‌الممالک: خوب است رفع این اشتباه بشود. آقایان چنان خیال می‌نمایند که دوازده هزار تومان را کمیسیون مالیه نقدا به کسی داده و حال آنکه این طور نیست آن دوازده هزار تومان استصوابی و از بابت مخارج خالصه بوده است. کمپانی گفت ما نمی‌خواهیم چون همه ساله می‌گرفته‌اند، امساله هم گفتند که این را نصف اقبال‌الدوله بردارد و نصف را هم رئیس‌التجار بردارد محض اینکه عمل امسال را قبول می‌نمایند.
حاج معین‌التجار: بدیهی است که این وجه نقدی نبوده و به کسی داده نشده همه ساله این خرج بوده است و به یک اندازه هم اقبال‌الدوله از این باب برداشت کرده بودند و امسال را قرار شد که چون اقبال‌الدوله تحویل نمودن غله را قبول می‌نمایند، ۶ هزار تومان بردارد و نصف را رئیس‌التجار.
فتح‌الله خان: مدعی این خالصه بنده بودم قرار دادند که این دوازده هزار تومان گرفته نشود و چهار هزار خروار غله هم زیادی داده شود و سه سال اول ده یک و سه سال بعد ده دو داده شود، حال این دوازده هزار تومان را کمیسیون مالیه اینطور قرار داده گویا صحیح نباشد.