تعیین بودجه مملکت و دستگاه سلطنتی
گروه تاریخ اقتصاد- آنچه می‌خوانید بخش سوم از مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی در روز یکشنبه 24 آبان ماه 1286 شمسی است:‏ حاج امام جمعه: بنده عرض می‌کنم آن چیزى که امسال از این مملکت گرفته می‌شود غیر از آن چیزى است که سال‌هاى پیش گرفته می‌شد، تا حال همیشه به طور غیرمرضى گرفته می‌شد و به طور غیرمرضى هم خرج می‌شد؛ تمام علماى ما می‌دانند که حفظ اسلام لازم است؛ به این جهت لازم دانستند که وجهى گرفته شود، به جهت حفظ مملکت وقتى که اینطور شد و چیزى که گرفته می‌شود از روى عشر یا زیادتر باید براى حفظ مملکت مصرف شود، نه آن‌طور که سابق رفتار می‌کردند، اگر مردم این را بدانند هرگز بی‌جهت از این پول نخواهند خواست.

آقا میرزا محمود: آقاى تقى‌زاده گفتند که هر طور بیوتات سابق می‌گرفت حالا هم بگیرد، این ترتیب صحیح نیست؛ به علت اینکه مثلا طویله در سابق چقدر علیق می‌گرفت و حال آنکه آنقدر اسب نداشت. همین قاطرخانه علیق پانصد قاطر می‌گرفت و حال آنکه این قدر نبود یا اینکه بود و به اجاره می‌داد هر وقت دولت مال می‌خواست باید اجاره بدهند، حالا باید رییس بیوتات در این باب‌ها دقت کند که به مصارف لازمه برسد.
رییس: کارى به این حرف‌ها نداریم مجلس راى داده و مواجبى معین کرده براى دستگاه سلطنتى و همچنین سایر بودجه را اصلاح نموده و باید بدانند که ملت حاضر است تا آخر قطره خون خود را در اجراى قوانین مجلس نثار کند، ولى امیدواریم که محتاج به این تفصیلات نشویم.
اسدالله میرزا: دول متمدنه که امروزه ترقى حاصل نموده‌اند طریقى پیش گرفته‌اند که ما هم مجبور هستیم متابعت از آن نماییم؛ دو قوه را دخیل در کار کردند: یکى قوه مقننه و یکى هم قوه مجریه، قوه مجریه باید وضعیات قوه مقننه را مجرى دارد، قوه مقننه نباید بگوید که چرا این قانون منافى با جمعى شد در هر جا همین‌طور است، قانون مخالف با آرای یک عده خواهد بود، چنانچه در فرانسه و انگلیس که براى اجراى قانون خونریزی‌ها شد، ولى قوه مجریه آن را باید اجرا نماید و ملاحظه نکند، دراین صورت محتاج به قوه ملى هم نیست، اما قوه مجریه باید هم خود را صرف قوه قهریه نموده قوانین را اجرا نماید.
وکیل‌التجار: قوه‌مجریه باید اجرا نماید، مجلس هم باید نظارت داشته و تا مجازات در بین نباشد، فایده ندارد؛ چنانچه نمونه آن در گیلان معلوم شد که یکى دو نفر را که باعث شورش بودند مجازات داده فتنه رفع شد، ولى در این پایتخت هیچ مجازات نیست.
رییس: آنچه در این باب باید مذاکره شود شد؛ این مملکت دیگر به طور قهقرا به استبداد برنخواهد گشت، تمام این ملت هم شاه‌پرستند، چنانچه بعد از تشریف‌فرمایى اعلی‌حضرت به مجلس، مردم به چه نوع اظهار بشاشت می‌کردند و آن تلگرافات تبریک و تهنیت که از ولایات آمد و آن سور و جشنى که در ولایات از این نعمت عظما برپا کردند؛ مقصود این است که ملت ایران شاه‌پرست است، ولى از حقوق خود هم دست برنخواهد داشت، حالا یک اقدامى شده منتظر جواب هستیم که یک نفر وزیر که وزیر دربار باشد، باید مسوولیت اجراى دربار را در عهده بگیرد و آنچه دیده شود از چشم آن وزیر دیده شود، حالا باید جواب آن را بیاورند و این مساله لازم است.
آقا میرزا فضلعلى آقا: در ضمن مذاکرات مجلس گفته شد که ملت با تمام خونش حاضر است براى اجراى این قانون، ولى عرض می‌کنم که ملت با تمام خونش حاضر خواهد بود براى کارهاى عمده و این‌گونه جزییات را به اندک حرکتى رفع خواهد کرد.
وکیل‌الرعایا: آنهایی که پانزده کرور می‌برند کجا هستند که با ما طرف شوند، فردا باید آنها هم حاضر شوند تا معلوم شود در صورتی که نیست و نبوده، پس باید تمام را ما بخوریم و هیچ ندهیم.
رییس: حالا حاجت به این گفت وگوها نیست.