مدرسه باقریه شهشهان

بنیانگذار مدرسه باقریه شهشهان حاج میرزاباقرخان نایینی منشی‌باشی ملقب به مشیرالملک است. وی از پرنفوذترین کارگزاران حکومت اصفهان و از مقربان ظل‌السلطان بود. منزل مسکونی مشیرالملک در محله شهشهان در نزدیکی طوقچی قرار داشت. وی با به چنگ آوردن اراضی مرغوب فراوان که عمدتا با استفاده از موقعیت برتر خود به بهای اندک خریداری می کرد، از مهم‌ترین زمین‌داران اصفهان به شمار می‌رفت. حاج میرزا باقر در نایین به دنیا آمد اما در اصفهان بالیدن گرفت و به واسطه مساعدت حاج میرزا محمدعلی کلباسی در دستگاه دولت نفوذی تمام یافت. وی در پرتو کفایت و مردم‌داری به زودی مورد توجه قرار گرفت.حاج مشیرالملک زمانی در دستگاه حکومت اصفهان جای گرفت که ظل‌السلطان به واسطه برکناری از حکومت ایالات جنوبی ایران به کلی سرخورده شده بود. در این مرحله ظل‌السلطان چون می‌دید پدر تاجدارش رغبتی به بلندپروازی‌های او نشان نمی‌دهد و هر لحظه ممکن است وی را از حکومت اصفهان هم بردارند با ولع تمام به فکر پر کردن جیب خود افتاده بود و هر کسی که می‌توانست در این کار مفید باشد، نزد وی اعتبار می‌یافت. مشیرالملک با فروش خالصه‌جات دولتی و سرازیر کردن عواید حاصل از آن به جیب شاهزاده، به زودی مورد توجه حاکم قرار گرفت. البته این پیشکار حکومتی آنقدر زیرک بود که به ترضیه خاطر علمای روحانی نیز بکوشد و مناسبات خود را با آنان حفظ کند. به همین جهت به ویژه با آقایان مسجدشاهی (خانواده و فرزندان شیخ محمدباقر نجفی) همدلی و همزبانی نشان می‌داد و جانب بیوت روحانی دیگر را نیز نگاه می‌داشت. نظارت وی بر واگذاری زمین‌های دیوانی هم موجب جلب مالکان و زمین‌داران بزرگ بود. به همین دلیل وقتی تصمیم به ایجاد مدرسه گرفت «... چون مقام مشیرالمک مورد ملاحظه همه طبقات بود، به این سبب به باز شدن مدرسه باقریه اعتراض نکردند...»باز شدن مدرسه باقریه در شرایطی صورت گرفت که نوعی بدبینی نسبت به این گونه مدارس وجود داشت؛ زیرا در آن روزگار حتی شاگردان مکتب‌خانه‌ها چندان به حساب نمی‌آمدند. اما مدرسه باقریه نه فقط در محله شهشهان (۱۳۱۸ ه.ق) بلکه مدتی بعد شعبه دیگرش در چهارسوق، محله آن سوی شهر هم افتتاح شد. مدرسه اسلامیه یکی از مدرسه‌هایی که کیفیت تاسیس و اداره آن تاکنون مجهول مانده است، مدرسه اسلامیه است که میرزا سید علینقی خان سرتیپ آن را به سال ۱۳۲۱ ه.ق برپا کرد و به فاصله کوتاهی تعطیل شد. انتخاب نام اسلامیه، آن هم در شرایطی که شرکت اسلامیه در اصفهان روزبه روز بر رونق کار خود می‌افزود، حاکی از آن است که شرکت مزبور در تلاش برای رسیدن به اهداف خود به تاسیس این مدرسه اقدام کرده یا حداقل به آن یاری رسانده است. شرکت اسلامیه به ریاست حاج محمدحسین کازرونی در ذیقعده ۱۳۱۶ ه.ق در اصفهان به وجود آمد و پایه‌گذاران آن تعدادی از معروف‌ترین بازرگانان اصفهان بودند. این شرکت علاوه بر تهران در نوزده شهر دیگر ایران و حتی در کشورهایی نظیر انگلستان، هندوستان، عثمانی و روسیه شعبی را دایر کرده و فعالیت گسترده بازرگانی و خدماتی را انجام می‌داد. در جریان نهضت مشروطیت ایران و حوادث قبل و بعد از این حرکت بزرگ اجتماعی، ردپای شرکت اسلامیه را به وضوح می‌توان مشاهده کرد که در جای خود شایان توجه است. اما اهتمام این شرکت به امور فرهنگی آموزشی را نمی‌توان در مسیر تاسیس مدارس اصفهان از نظر دورداشت. در نظام نامه (اساسنامه) شرکت اسلامیه اصفهان ضمن تاکید بر ضرورت تاسیس این شرکت آمده است: «... بلی، رشته گسیخته تجارت داخلی را محکم خواهد نمود... راه‌های مملکت را شوسه و آهن کرده... از قحط سالی و تعدی محتکرین بی‌انصاف نجاتمان می‌دهد و اطفال ما را تربیت می‌کند، در سال که هزارها از نفوس و برادران دینی ما به خارجه مسافرت کرده... به مزدوری غیرمذهب ما جان شیرین می‌سپارند، به کار و شغل داخله مملکت باز خواهد داشت...»در نظر گرفتن «تربیت اطفال» در شمار اهداف شرکت در کنار راه‌سازی و ایجاد اشتغال و مبارزه با احتکار و بسیاری موارد دیگر، نشان از همت والای بانیان این شرکت دارد. ترویج و به ثمر نشستن این اهداف نه به سود محتکران بود و نه خوشایند آنان که بر مرکب جهل و بیسوادی توده‌های مردم سوار بوده‌اند؛ پس نباید تعجب کرد که با آن آرمان‌های بلند به مبارزه برخیزند. عبارات این اساسنامه روح زمانه را در خود دارد و نشانه بیدار شدن جامعه خواب زده‌ای است که به یکباره خود را در برابر تمدن غربی مبهوت و ناتوان دیده است. گنجانیدن امور آموزشی در اهداف شرکت اسلامیه نیز تا حدی بیانگر تلاشی است که بخشی از بدنه جامعه ایران برای بیرون آمدن از پوسته‌های بی‌سوادی و فقر علمی و فرهنگی انجام داده و یکی از ثمرات آن تاسیس مدرسه‌ای بود که هر چند فرصت نیافت به موسسه‌ای بدل شود، اما راه را برای مدرسه‌های بعدی هموار کرد.