کشف باروت و آغاز «تجارت و جنگ گرم»

نقاشی چینی؛ نشانگر استفاده از باروت در میدان جنگ

فرهاد گوران- از راجر بیکن شیمیدان و کیمیاگر انگلیسی به عنوان کاشف باروت نام برده می‌شود؛ او در سال ۱۲۴۹ از ترکیب پتاسیم نیترات، کربن و سولفور، باروت را ساخت. برخی مستندات تاریخی نشان می‌دهد که چینی‌ها پیش‌تر و در سده نهم میلادی به کشف باروت یا دست‌کم ترکیب اولیه مواد سازنده باروت دست یافته بودند و آوازه این کشف آنها از طریق جاده ابریشم به اروپا رسید، اما با استناد به روزنوشت‌های مارکوپولو می‌توان این ادعا را نادیده گرفت چرا که این سیاح سرشناس ایتالیایی حدود ۱۵ سال در دربار کوبلای خان به سر برده و در گزارش‌های مبسوط او نشانی مبنی بر اینکه چینی‌ها باروت را ساخته باشند، دیده نمی‌شود هر چند که محققان چینی مدعی هستند که تفنگ نیز نخستین بار در این کشور و به سال ۱۲۵۰ ساخته شده است.

حسن الرماح، تاریخ‌نگار عرب نیز که در سده سیزدهم میلادی می‌زیسته از کاربرد مواد آتش‌زا در میان سپاهیان سوریه و مصر خبر داده است. به گفته او مواد آتش‌زا از طریق هند و چین به ممالک عربی رسیده و در چندین جنگ از جمله رویارویی مغول‌ها و مصری‌ها نیز به کار گرفته شده است.

قدیمی‌ترین سندی که نشانگر ترکیبات ساخت باروت است به سال ۱۳۲۶ بر می‌گردد در آن سال دانشمندی به نام والتر‌دملیه اسنادی منتشر کرد که حاکی از فرمول ساخت و به کارگیری مواد محترقه بود.

گزارش‌های مستند تاریخی نیز نشان می‌دهند که نخستین بار استفاده از باروت و گلوله‌های توپی شکلی که حاوی مواد آتش‌زا بودند در جنگ میان انگلیس و فرانسه - موسوم به نبرد کریسی Crécy - در جنوب فرانسه تجربه شده است، نبردی که نزدیک به صد سال در میان انگلیسی‌ها و فرانسوی‌ها ادامه داشت و عرصه آزمون سلاح‌های آتش‌زای جدید بود و اما تولید انبوه جنگ ابزارهای گوناگون با استفاده از باروت در انگلستان رقم خورد.

انگلیسی‌ها خیلی زود به کاربردهای باروت و توجیه اقتصادی آن پی بردند. آنها در اواخر قرن چهاردهم چوب توسکا، بید اقیانوس آرام و چند نوع چوب دیگر را به عنوان مواد اولیه ساخت باروت به کار گرفتند و از این رو تجارت انواع چوب با کاربری باروت سازی در دستور کار بازرگانان این کشور قرار گرفت و با گسترش کارخانه‌های تفنگ‌سازی، تولید و تجارت این نوع کالا نیز رونق گرفت تا جایی که از کشف راجر بیکن به عنوان سرآغاز کشف تجارت و جنگ گرم یاد می‌شود.

* منبع:

باروت، مواد منفجره و دولت‌ها؛ تاریخ فناوری، نوشته بونان برندا، ۲۰۰۶