دولت دوم مصدق و کودتا

یک روز پس از سقوط کابینه مستعجل قوام‌السلطنه، ۶۴ نفر از نمایندگان مجلس به همراه نماینده دربار نشستی برگزار کردند که ۶۱ نفر از نمایندگان به نخست‌وزیری مجدد مصدق رای دادند. محمدرضا شاه با اکراه پذیرفت که فرمان نخست‌وزیری دوباره وی را صادر کند. در روزهایی که سرانجام به سقوط قوام منجر شد، مصدق خود را در خانه‌اش حبس کرده و با طرفدارانش تماس نداشت. از آنجایی که شماری از یاران برجسته مصدق به نمایندگی مجلس رسیده بودند، او در یافتن وزیران مناسب با دشواری مواجه بود. روز ۴ مرداد ماه ۱۳۳۱ بود که مصدق افراد زیر را به شاه معرفی کرد:

۱- دکتر محمد مصدق نخست‌وزیر

۲- حسین نواب وزیر امور خارجه

۳- سرلشگر احمد وثوق وزیر دفاع ملی

۴- دکتر غلامحسین صدیقی وزیر کشور

۵- سیدباقر کاظمی وزیر دارایی

۶- عبدالعلی لطفی وزیر دادگستری

۷- دکتر مهدی آذر وزیر فرهنگ

۸- مهندس سیف‌الله معظمی وزیر پست و تلگراف و تلفن

۹- مهندس داود رجبی وزیر راه

۱۰- دکتر علی‌اکبر اخوی وزیر اقتصاد ملی

۱۱- مهندس خلیل طالقانی وزیر کشاورزی

۱۲- دکتر صبا فرمانفرماییان وزیر بهداری

۱۳- دکتر ابراهیم خلیل‌عالمی وزیر کار

در ۱۷ مهر ماه بود که دکتر حسین فاطمی پس از برکناری نواب، وزیر امور خارجه شد. ۳۳ نفر از ۴۴ سناتورهای مجلس سنا و ۶۸ نفر از نمایندگان مجلس شورای ملی، نخست‌وزیری مصدق را تایید و تصویب کردند.

دولت مصدق برای دومین بار پس از ملی شدن صنعت نفت با نمایندگان شرکت سابق نفت وارد مذاکره مستقیم شد. موضوع نفت در دولت دوم مصدق همچنان در سیاست خارجی ایران عنصر تعیین‌کننده‌ای بود و مناسبات ایران با آمریکا و انگلیس را شکل داد.

مصدق در شرایطی بود که با حمایت احزاب و شهروندان می‌توانست طرح‌های بزرگ را در مجلس شورای ملی تصویب کند. سیاست اصلاحات ارضی یکی از این موارد بود که در مهر ماه ۱۳۳۱ تصویب شد.

بر اساس یکی از مواد این قانون، دریافت هرگونه عوارض یا خدمات را بیش از آنچه قانونا حق مالک بود از زارعان ممنوع شد. در ۲۱ بهمن ماه ۱۳۳۱ بود که لایحه قانونی جامعی درباره بیمه‌های اجتماعی کارگران ارائه شد. لایحه قانونی جامعی نیز درباره آزادی بیشتر مطبوعات توسط دولت تهیه شد. انگلیسی‌ها، دربار و برخی از احزاب مخالف، اما با روش‌های زمامداری مصدق موافق نبودند و در یک فرآیند تخریبی، قصد سرنگونی او را کردند. سرلشگر زاهدی که وزیر کشور بود تاکید کرد شاید بتوان کودتا کرد. انحلال مجلس سنا یکی از کارهای عجیب مصدق در دوره دوم نخست‌وزیری بود. مخالفان مصدق در مجلس فعال‌تر شده بودند و برخی یاران قدیمی او مثل بقایی نیز به دربار کمک می‌کردند. روز ۲۲ مرداد ماه ۱۳۳۲ فرمان عزل او صادر شد، اما مصدق آن را غیرقانونی می‌دانست. روز ۲۸ مرداد ماه ۱۳۳۲ با کودتای انگلیس- آمریکا و د‌ربار، مصدق سقوط کرد.