دولت محمد ساعد و اعتصاب کارگران

محمد ساعد

دولت علی سهیلی براساس سنت پارلمانی روز ۲۵ اسفند ۱۳۲۲ مستعفی شد. با این همه وی و اعضای کابینه‌اش تلاش می‌کردند با تاثیرگذاری بر نتیجه انتخابات دوره چهاردهم مجلس، در دولت بعدی سهم بگیرند. از طرف دیگر شاه و دربار، سفارت‌های روس و انگلیس و گروه‌های ذی‌نفوذ محلی نیز در جریان انتخابات مجلس فعال بودند. مجلس چهاردهم تشکیل شد و فراکسیون دموکرات‌ها به رهبری سیدضیا و فراکسیون اتحاد ملی به رهبری طباطبایی اقلیت و اکثریت شدند. پس از آن بود که چانه‌زنی برای دولت جدید و شخص نخست‌وزیر آغاز شد. مجلس به نخست‌وزیری محمد ساعد که در تفلیس متولد شده و پدرش یکی از روحانیون بود رضایت داد. نخست‌وزیر جدید در رشته حقوق و سیاست در روسیه تحصیل کرده بود. شاه ایران نیز تمایل داشت که ساعد این مقام را به دست آورد و از اینکه مجلس بدون دردسر با او همراهی کرده بود خرسند شد. نخست‌وزیر جدید، دولت خود را روز ۶ فروردین ۱۳۲۳ به شاه و روز ۸ فروردین به مجلس معرفی کرد. کابینه را افراد زیر تشکیل می‌دادند:

۱- محمد ساعد نخست‌وزیر و وزیر امور داخله

۲- مرتضی قلی بیات وزیر مشاور

۳- مصطفی عدل وزیر مشاور

۴- عبدالحسین هژیر وزیر کشور

۵- حمید سیاح وزیر راه

۶- ابراهیم زند وزیر جنگ

۷- دکتر قاسم غنی وزیر بهداری

۸- محمود فاتح وزیر کشاورزی

۹- اسدالله مامقانی وزیر دادگستری

۱۰- امان‌الله اردلان وزیر پیشه و هنر

۱۱- محمود نریمان وزیر دارایی

۱۲- علی ریاضی وزیر فرهنگ

۱۳- ابوالقاسم فروهر وزیر پست و تلگراف.

دولت تشکیل شده پس از یک هفته مستعفی و ساعد دوباره مامور تشکیل دولت شد. دولت جدید با برخی جابه‌جایی‌ها در مناصب و ورود افراد جدید تشکیل و روز ۲۷فروردین با اکثریت ۶۴ رای از ۸۵ رای کار خود را آغاز کرد. اخراج قانونی آرتور میلسپو که در دولت‌های قبلی شروع شده بود در دولت ساعد به مرحله نهایی رسید. اعتصاب و درگیری‌هایی که کارگران کارخانه‌های اصفهان راه انداخته و انبار کارخانه‌ها را تصرف کردند از مسائل مهمی بود که ساعد و دولتش با آن مواجه شدند. دکتر محمد مصدق که در مجلس چهاردهم حضور قوی داشت از مخالفان و منتقدان جدی دولت ساعد بود. نخبگان در این دوران با سردرگمی مواجه شده و نمی‌دانستند با این دولت چه کار کنند. دولت ساعد در چنین شرایطی پیشنهاد شرکت‌های نفت آمریکن استانداردواکیوم، سینکلر اویل و بریتیش شل را که دنبال امتیاز بودند در دستور کار قرار دادند. روس‌ها نیز از طرف دیگر امتیاز می‌خواستند و ورود کافتارادزه به تهران برای این مساله نشان می‌دهد که آنها چقدر به نفت علاقه‌مند بودند. ساعد با دادن امتیاز به روس‌ها مخالف بود و حزب توده تبلیغات گسترده‌ای علیه دولت

راه انداخت. روزگار سیاسی ساعد هر روز بدتر می‌شد و برای اینکه منتقدان را ساکت کند بار دیگر دولت را ترمیم کرد، اما مخالفان نیرومند بودند و ساعد در اواخر آبان ماه ناگزیر به استعفا شد و مجلس برای نخست‌وزیری جدید به مصدق تمایل پیدا کرد.