تلاش قابل تحسین یک پژوهشگر

شناخت تاریخ اقتصاد ایران به ویژه از اواخر دوره قاجار (۱۲۷۰ شمسی تا ۱۳۰۴) و پس از آن تا اواخر دوره رضاشاه و حتی تا ۱۳۴۰ بدون دقت، علاقه‌مند و دلسوزی، مسوولیت و مراجعه به آمارهای تولید شده توسط نهادهای حکومتی، کار دشواری است. بدون بررسی ابعاد کمی و مقداری شاخص‌های اقتصادی که خود در اعداد و ارقام خلاصه می‌کنند و تحولات و رویدادها را توضیح می‌دهند، کار ناقص می‌ماند. در میان ده‌ها پژوهشگر ایرانی و خارجی که اقتصاد ایران در ۱۰۰ سال گذشته را بررسی کرده‌اند، کتاب «اقتصادایران» نوشته ج.باری یر که در سال ۱۳۶۲ توسط موسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه و بودجه منتشر شده است، بدون تردید، جایگاه رفیع و بلندی دارد.

در مقدمه کتاب و در معرفی باری‌یر آمده است: «مولف این کتاب از قرار هندی‌تبار و بنا به هویت تاریخی، درد آشناست. او همسری ایرانی دارد و فارسی هم می‌داند. او برای بار اول در سال ۱۳۳۸ به ایران آمد و نیمی از ۱۰ سال بعدی را در ایران سپری کرد. وی مطالعات وسیعی درباره اقتصاد ایران دارد و موضوع رساله دکترای باری‌یر تشکیل سرمایه در ایران بوده است. او رساله‌اش را برای مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی لندن تهیه کرده است.

باری‌یر در مقدمه کتاب می‌نویسد: این کتاب از ۴ بخش تشکیل شده است: بخش اول تصویر مرکبی از اقتصاد ایران در سال ۱۲۷۹ (۱۹۰۰ میلادی) را نشان می‌دهد... بخش دوم، اقتصاد ایران را در مجموع مورد توجه قرار داده و دو فصل بعدی به نقش دولت اختصاص دارد. بخش سوم شامل ۶ فصل درباره یکایک بخش‌های اقتصاد ایران است. در هر بخش بر اطلاعات مربوط به مسائل ویژه‌ای تاکید شده است... .کتاب اقتصاد ایران از ۱۳ فصل با عناوین «اقتصاد ایران در قرن بیستم»، «منابع انسانی»، «ساختار و رشد اقتصادی»، «سیاست‌های پولی و مالی»، «دولت و اقتصاد»، «تجارت و پرداخت‌های خارجی»، «کشاورزی، جنگلداری و شیلات»، «معادن و صنعت»، «صنایع»، «حمل و نقل و ارتباطات»، «سایر بخش‌های زیربنایی»، «بانکداری و خدمات» و «اقتصاد ایران در دهه ۱۳۵۰» تشکیل شده است. باری یر در شروع فصل «دولت و اقتصاد» می‌نویسد: «اقتصاد ایران همواره به درجات مختلف یک اقتصاد مختلط بوده و دولت هرگز کوششی در جهت اعمال برنامه‌ریزی متمرکز نکرده است...» اما در ادامه به تلاش دولت‌ها از ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ برای «کنترل دولتی» اشاره کرده و می‌نویسد: «پس از کودتای ۱۲۹۹، اقدام‌های قاطعی برای ایجاد امنیت در کشور به عمل آمد... در نتیجه ارتباطات بهبود یافت و تجارت داخلی و خارجی از نظر حجم و ارزش افزایش یافت...» وی در ادامه بررسی نقش دولت در اقتصاد با عنوان «جنگ، بعد از جنگ و اولین برنامه» می‌نویسد: «... در سال ۱۳۲۵ یک هیات برنامه‌ریزی تشکیل شد... شرکت آمریکایی نووسن (آمریکایی) به عنوان مشاور انتخاب شد و... .»مزیت کتاب «اقتصاد ایران» نوشته ج.‌باری‌یر این است که پژوهشگر تلاش فوق‌العاده‌ای برای گردآوری آمار و اطلاعات انجام داده و به خواننده کمک‌ می‌کند که برپایه اعداد و ارقام رویدادهای تاریخی را نیز پیش خود به تصویر بکشد. باری‌یر در فصل آخر تحت عنوان «اقتصاد ایران در دهه ۱۳۵۰» می‌نویسد: «حکایت توسعه اقتصادی ایران هنوز به پایان نرسیده است، اینکه آیا ایران در شمار کشورهای پیشرفته و ثروتمند قرار گیرد فقط به رویدادها و سیاست‌های اقتصادی داخلی و بین‌المللی بستگی ندارد... .»