کتـابـخانه تاریخ - خاندان‌های حکومتگر ایران
از ناصرالدین شاه تا امین‌الضرب و جهانبانی
سرزمین‌ها و جامعه‌هایی که نهاد دموکراسی در آنها ریشه ندارد و شهروندان در اداره جامعه نقش ندارند، همه قدرت در اختیار نهاد دولت و گروه‌های با نفوذی است که به قدرت در اختیار رییس کشور چسبیده‌اند. ایران پیش از انقلاب اسلامی این وضعیت را داشت و همه قدرت در دستان شاه و دربار بود. روش استبدادی اداره کشور در سلسله‌های شاهی قاجار و پهلوی نمونه و مصداق کاملی برای مفهوم نگاشته شده در سطور بالا است. در طول حکومت قاجار و پهلوی برخی از گروه‌های ذی‌نفوذ خانوادگی در مناصب و مقام‌های رسمی حاضر و منافع گروهی خود را از طریق شاه و دربار حفظ و گسترش می‌دادند.دکتر باقر عاقلی پژوهشگر تاریخ این گروه‌های ذی‌نفوذ را تحت عنوان «خاندان‌های حکومتگر» ایران به صورت مشروح بررسی و معرفی کرده است. عاقلی در مقدمه کتاب می‌نویسد: «در تنظیم این کتاب منابع زیادی مورد استفاده قرار گرفته‌اند.خانواده‌های «ناصرالدین شاه»، «مظفرالدین شاه»، «سلطان مسعود میرزاظل‌السلطان»، «کامران میرزا»، «محمدعلی شاه»، «احمدشاه قاجار»، «محمدحسن قاجار»، «اعتضاد مظفری»، «خاندان طباطبایی دیبا»، «خاندان‌های جهانشاه، امیر افشار، ذوالفقاری، افخمی» «جهانبانی»، «حاج محمدحسن امین الضرب و حاج محمد حسین امین‌الضرب»، خاندان خلعتبری»، «خاندان اتل رشتی»، «خاندان میرزا سیدیوسف شکرایی»، «خاندان فروغی»، «خاندان شقاقی و شقایی ضرغامی»، «خاندان مهران»، «خاندان استاد نورعلی‌الهی»، خاندان‌های حکومتگری هستند که دکتر عاقلی به شرح و تفسیر زندگی و فعالیت آنها پرداخته است.برخی از خانواده‌هایی که در این کتاب از آنها به عنوان «خاندان‌های حکومتگر ایران» نام برده است. به طور خلاصه به شرح زیر هستند:
- اعتضاد مظفری، ملقب به اعتضاد فرزند اکبر محمدعلی شاه قاجار است که در سال ۱۲۷۰ در تبریز متولد شد... او مردی افتاده و کم توقع بود، خالصه‌ای نگرفت و با همان شهریه‌ای که برایش تعیین شده بود در امیریه زندگی می‌کرد.
- حاج میرزامحمد رفیع طباطبایی ملقب به حاج العلما فرزند ارشد حاج میرزا علی‌اصغر مستوفی در ۱۲۵۰ هـ.ق در تبریز متولد شد... وی ۷ پسر و ۴ دختر داشت... میرزا اسدالله‌خان فرزند دوم حاج العلما بود که زمانی نایب اول سفارت ایران در پطرزبورغ شد... استانداری فارس و وزارت عدلیه از شغل‌های بعدی او بود... عبدالحسین دیبا فرزند میرزافضل‌الله خان از همین خاندان به ریاست محاسبات دربار رسید و با تیمورتاش بسیار دوست بود...»
- خاندان امین‌الضرب از مشهورترین خاندان‌های حکومتگر ایران بوده‌اند. نفر اول این خاندان حاج محمدحسن اصفهانی معروف به کمپانی و ملقب به امین‌الضرب در ۱۲۵۳ هـ.ق متولد شد. حاج محمدحسین مهدوی امین‌الضرب که یکی از بازرگانان مشهور بود. دیگر عضو این خانواده بود. حاج آقا رییس التجار، محسن مهدوی، محمدعلی مهدوی، میرزاعلی بزرگ‌نیا از این خاندان هستند که هر کدام در دوره‌هایی نماینده مجلس نیز شدند...
- خاندان جهانبانی نیز از جمله گروه‌های ذی‌نفوذ تاریخ ایران در دوره قاجار- پهلوی هستند. سرسلسله این خاندان سیف‌الله میرزا، چهل و دومین فرزند فتحعلی شاه بود که در رجب ۱۲۹۹ در تهران متولد شد. سپهبد امان‌الله جهانبانی، سپهبد نادر جهانبانی، سرلشکر منصور جهانبانی، سرتیپ محمدحسین جهانبانی و سرهنگ محمدحسین جهانبانی از این خاندان هستند که همگی در ارتش فعالیت کرده‌اند...»
ارسال نظر