تولد یک سازمان دولتی

اسفندیار معتمدی

در دهه ۱۳۴۰شاه مطمئن شده بود که می‌تواند همه امور را با پول نفت کنترل کند. کار به جایی رسید که او با استفاده از منابع درآمدی سرشار توانست مبلغی را برای تهیه کتب درسی در یک سازمان اختصاص دهد و تاسیس شرکت سهامی دولتی نیز ممکن شد... در جلسه مورخ ۱۸ اسفند ۱۳۴۱ به منظور بهبود وضع کتب درسی دبستان‌ها و دبیرستان‌ها و تهیه متن کتاب‌هایی که متناسب با پیشرفت علم و فرهنگ و ارزانی بها و توزیع منظم باشد، هیات وزیران تصویب نمودند:

ماده ١. تالیف و تهیه کتاب‌های درسی دبستان و دبیرستان از‌این تاریخ منحصرا‌ بر عهده وزارت فرهنگ (آموزش‌وپرورش کنونی) است.

ماده ٢. برای تهیه متون ‌این کتاب‌ها هیاتی در وزارت فرهنگ مرکب از عده‌ای از دبیران و استادان و سایر دانشمندان به تشخیص و دعوت وزارت مزبور تشکیل می‌گردد.

ماده ٣. مادامی‌ که چاپخانه‌های وزارت فرهنگ یا دولتی تا آن حد مجهز نشده است که بتواند کلیه کتاب‌های مورد نیاز را تهیه کند، وزارت فرهنگ می‌تواند چاپ و توزیع این کتاب‌ها را به شرکتی مرکب از ناشران و کتابفروشان که صلاحیت فنی و علمی‌ و مالی ‌این شرکت مورد تایید وزارت فرهنگ قرار گیرد برای مدت معینی واگذار نماید.

ماده ٤. تا زمانی که متن تمام یا بعضی از کتاب‌های دبیرستانی از طرف هیات مذکور در ماده ٢ تهیه نشده وزارت فرهنگ می‌تواند از بین تالیفات موجوده موقتا یک کتاب را برای تدریس هر ماده درسی انتخاب و بر طبق مقررات‌ این تصویب نامه منتشر کند.

به دنبال ‌این تصویب نامه سه کار اساسی زیر صورت گرفت:

١. تشکیل شرکت سهامی ‌طبع و نشر کتب درسی‌ که قرارداد چاپ و توزیع کتاب‌های درسی به آن واگذار شد.

٢. تشکیل ١٤ کمیسیون با شرکت ٦٣ نفر از استادان و دبیران کارآزموده برای انتخاب یک کتاب برای هر ماده درسی.

٣. تهیه اساسنامه سازمان کتاب‌های درسی‌ایران و به تصویب رساندن قانون آن.

ماده یک و دو ‌این اساسنامه چنین است:

ماده ١. به منظور تالیف و تهیه متون کتاب‌های درسی مورد نیاز دبستان‌ها و دبیرستان‌های کشور یک مرکز علمی ‌به نام سازمان کتاب‌های درسی‌ایران تحت نظر وزارت فرهنگ طبق مقررات زیر تاسیس می‌شود.

ماده ٢. سازمان دارای شخصیت مستقل حقوقی است و رییس سازمان نماینده قانونی و مسوول اجرای آن و سرپرست دستگاه‌های اداری و علمی ‌آن خواهد بود.

بر طبق مواد دیگر ‌این تصویب نامه یک مرکز علمی‌، غیرانتفاعی به نام سازمان با توجه به سنن مذهبی‌، علمی‌، کتاب‌های درسی تشکیل می‌گردد تا کتاب‌های ‌ایران را فرهنگی و ملی و نیازمندی‌های حال و‌آینده کشور بر مبنای آخرین و صحیح‌ترین اطلاعات علمی ‌و متناسب با اصول تعلیم‌و‌تربیت و استعداد دانش‌آموزان در سال‌ها و مراحل مختلف تحصیل و رعایت نظم طبیعی و منطقی و همراه با تصاویر لازم آماده گردد و سادگی و روانی عبارات و هماهنگی اصطلاحات علمی‌و املای واحد صحیح و اصول نقطه‌گذاری در آنها ملحوظ گردد.

به دنبال ‌این اساسنامه مقدمات تشکیل سازمان کتاب‌های درسی‌ایران فراهم شد و سرانجام نخستین جلسه هیات امنای آن با شرکت آقایان دکتر خانلری‌، دکتر ضیایی‌، رضا اقصی‌، دکتر محمود بهزاد و پروفسور فاطمی ‌در ۱۴/۸/۱۳۴۳ تشکیل و دکتر محمود بهزاد با پیشنهاد وزیر فرهنگ و تصویب هیات دولت به مدت سه سال به ریاست سازمان کتاب‌های درسی‌ایران منصوب شد.تشکیل سازمان کتاب‌های درسی‌، در همان سال اول نتیجه داد و مشکلات کمبود کتاب‌های درسی از بین رفت. دکتر مظاهر مصفا مدیر ماهنامه آموزش‌وپرورش‌ در مهرماه ١٣٤٣ می‌نویسد:

سهولت و سرعت کار در امر توزیع و انتشار‌، کم نظیر و در خور همه گونه ستایش و تقدیر بود... و باید به یاد داشت که هر کار درست که امروز با نیت پاک و نیالوده و هوش و متانت آغاز کنیم در تضمین و تامین صحت و سرعت کارهای فردا پایه اصلی و اساسی خواهد بود. همتی که کارگزاران فرهنگ و دانشمندان بلندپایه و گران‌سنگ در فراهم کردن متن مهذب و مطلوب کتاب‌های درسی در کار کرده‌اند، شایسته هرگونه تحسین و تشویق و آفرین است که رنج برده‌اند و گنج آورده و خون خورده و مشک پرورده‌اند. سازمان کتاب‌های درسی‌، برای انجام مسوولیت بزرگی که بر عهده گرفته بود‌، از افراد ذیل جهت همکاری دعوت به عمل آورد: عبدالحسین مصحفی‌، غلامرضا عسجدی‌، میرزا جلیلی‌، حسین مجذوب در علوم ریاضی‌، باقر مظفرزاده‌، حسین دانشفر‌، هوشنگ شریف‌زاده‌، اکبر نوروزی‌، احمد خواجه نصیر طوسی در علوم تجربی‌، مرحوم دکتر محمدحسین حسینی بهشتی در علوم دینی‌، دکتر حسن انوری‌، دکتر رسول شایسته در ادبیات فارسی و شادروان خلیلی فر در جغرافی.

لازم است از مجتبی جعفریه معروف به دانش که بیش از چهل سال در چاپ و توزیع کتاب‌های درسی‌ایران صادقانه و آگاهانه خدمت کرد‌، نام برده شود.