سال 1301 قرارداد امضا شد

سال ۱۳۰۱ قرارداد امضا شد

بانک استقراضی که توسط سرمایه‌داران روسی در ایران تاسیس شده بود، نقش بزرگی در بازار پول و بانک ایران ایفا می‌کرد. پس از پیروزی بلشویک‌ها بود که قرار شد این بانک به ایران واگذار شود. نوشته حاضر این فرآیند را بررسی کرده است. ۲. از دقت در جریانات سابقه بانک و طرز مناسبات آن با مرکز نیز عدم حقانیت سفارت در این ادعا واضح است؛ زیرا که اکثرا از مرکز پطروگراد، یعنی از طرف دولت روسیه، به عناوین مختلفه وجوهی به بانک استقراضی در ایران داده می‌شده و به همان دلیلی که دولت روس فعلا تصدیق دارد که حق مطالبه آن وجوه را ندارد بر فرض اینکه در این باب وجهی برای ایصال به سفارت روس به بانک استقراضی در ایران می‌داد حق مطالبه آن وجه در این موقع از دولت مزبور منتفی است؛ برای اینکه دولت روس کل مایملک خویش را در ایران و مخصوصا اموال موجود در بانک را به دولت ایران تفویض کرده است.

۳. از دقت در جریانات و سوابق این کار در بانک ثابت است که از پطروگراد وجه نقدی برای ایصال به سفارت به بانک داده نشده است، بلکه امر شده است مبلغ چهل هزار تومان از وجه حواله کرد یا موافق و دستورالعمل سفارت تادیه نماید. حواله وام مزبور به موجب اصول و قوانین اعتبار (کردیت) و ازاین معنی معلوم می‌شود که نه سفارت وجهی به بانک استقراضی داده و نه از پطروگراد وجه مخصوصی برای تادیه به سفارت برای بانک ارسال شده است تا بتوان حق مطالبه را برای سفارت تصور نمود. به عبارت اخری، بانک استقراضی ایران به استناد اعتباری که از طرف مرکز به سفارت داده شده بود مامور تادیه وجهی به سفارت شده و ابدا وجهی از سفارت روس استقراض نکرده و یا از بانک مرکزی پولی دریافت ننموده تا اینکه سفارت دولت جمهوری روس در عداد طلبکاران بانک محسوب شود.

در خاتمه اشعار می‌دارد: چون عمل تحویل رسمی بانک را به موجب عهدنامه جدید نمی‌توان از برای این گونه اظهارات و دعاوی بی‌مورد، که حقیقتا منزله لاطایل را دارد، به عهده تعویق انداخت، لذا خواهشمند است مقرر دارید هرچه زودتر به این امر خاتمه دهند که بیش از این اسباب تعطیل کار بانک فراهم نشود.

امضاء: ممتازالسلطنه

بدین ترتیب و به‌رغم برخی اختلافات، نهایتا نمایندگان دو کشور شوروی و ایران در ۱۴ سپتامبر ۱۹۲۲/۲۲ شهریور (سنبله) ۱۳۰۱ برابر با ۲۱ محرم ۱۳۴۱ سندی را امضا کردند که به موجب آن بانک سابق استقراضی با تمام مطالبات و دارایی‌ها و نیز قروض و تعهدات پرداخت نشده‌اش رسما به دولت ایران تحویل داده می‌شد. در متن تحویلنامه رسمی بانک سابق استقراضی به دولت ایران چنین آمده است:

تحویل‌نامه راجع به تحویل بانک استقراضی ایران به دولت علیه ایران در این تاریخ [که] چهاردهم ماه سپتامبر ۱۹۲۲ مطابق ۲۱ ماه محرم‌الحرام ۱۳۴۱ هجری و ۲۲ سنبله برج شمسی ایت ئیل ۱۳۰۱ است، به موجب این تحویل‌نامه تحویل بانک استقراضی ایران به دولت علیه ایران با رعایت کلیه جهات و مراسم به اتمام رسید. کلیه اسناد و دفاتر بانک با میزان محاسبات که از طرف اداره قدیم روسی در تاریخ دوم مارس ۱۹۲۱ ختم شده و به انضمامات آن رسیدگی شد؛ کلیه دفاتری که به موجب آنها محاسبات ختم شده ممهور به مهر بانک استقراضی ایران و ممضی به امضا آت لازمه است.

(اول)

کلیه محاسبات بانک از روی آخرین میزان مورخ دوم مارس ۱۹۲۱

الف کلیه مطالبات بانک از قرار ذیل است:

۱. به موجب اسناد تنزیل شده دینار ۹۵۰-۰۰۱/۰۸۵/۲ قران و ۷۲۵ منات

۲. از بابت حساب جاری مخصوص دینار ۵۰-۵۵۵/۵۱۲/۱۶ قران

۳. وجوه پرداختی در مقابل وثیقه ۳۹۰۰ قران و ۵۳۵/۵۳ منات

۴. طلب از دولت علیه ایران دینار ۹۰۰-۷۷۵/۶۴۸/۷۴ قران و ۱۸۵/۴۶۵/۲ منات

۵. از بابت قروض تقسیط شده دینار

۳۰۰-۰۷۱/۳۳۶/۶ قران

۶. بابت املاک غیرمنقول که در مقابل طلب به بانک انتقال یافته دینار ۳۰۰-۶۶۱/۴۷۳/۷ قران

۷. حساب مقروضین متفرقه دینار ۳۰۰-۶۷۰/۶۳۶/۱۷ قران و کاپک ۲۸-۲۵۷/۱۸۷/۱ منات

۸. وجوهی که در عوض اشیای مرهونه به بانک داده شده دینار ۵۰۰-۰۹۱/۱۶۹ قران