بانک و بانکداری در ایران
حسنعلی خان وزیر مختار ایران در پاریس در سال ۱۸۶۴ برای تاسیس بانک در ایران اقدام کرد و ژان سالاوان از طرف سرمایهگذاران فرانسوی بدین منظور معرفی شد، ولی ثمری به دست نیامد. در سال ۱۸۸۸ بانک جدید شرقی که مرکزش در لندن بود در تهران و چند شهر عمده شعبه باز کرد. مرکز بانک در تهران در میدان توپخانه بود، ولی پس از دو سال کار را متوقف ساخت و حقوق خود را به رویتر فروخت. جورج رویتر پسر بارون رویتر در سال ۱۸۸۹ توانست در عصر ناصرالدین شاه قراردادی به مدت شصت سال برای تاسیس بانک در ایران با امینالسلطان صدراعظم به امضا برساند. این بانک به نام بانک شاهنشاهی در ساختمان سابق بانک جدید شرقی به کار آغاز نمود و عنوان تلگرافی خود را «پهلوی» برگزید و روز ۳۱ ماه مارس ۱۸۹۰ با هیات مدیره انگلیسی رسما گشایش یافت و معاملات بانکی را شروع کرد.
رقابت معمول بین روس و انگلیس سبب شد در سال ۱۸۹۰ ناصرالدین شاه پیشنهاد پولیاکوف تبعه روسیه را که او نیز خواستار تاسیس بانک در ایران بود، بپذیرد و امتیاز تاسیس بانک استقراض روسیه را به مدت ۷۵ سال به او بدهد.
پس از صدور فرمان مشروطیت و تشکیل مجلس شورایملی، دولت مشیرالدوله درصدد اخذ وام از کشورهای روس و انگلیس برآمد، ولی حاج امینالتجار بوشهری ضمن مخالفت با لایحه استقراض گفت چرا دولت ایران خود در مقام تاسیس بانک برنمیآید؟ چرا از خود مردم کمک نمیخواهد؟
این فکر مورد اقبال واقع شد و به درخواست دولت، پولهایی جمعآوری گردید، ولی دو بانک رقیب موجود در ایران به انواع وسایل مانع تاسیس بانک ایرانی بودند تا در عصر رضاشاه مجلس تاسیس بانک را تصویب کرد و فرمان آن در ۲۱ اردیبهشت ۱۳۰۶ به امضا رسید، ولی سال بعد در ۲۰ شهریور ۱۳۰۷ گشایش یافت و سه سال بعد امتیاز بانک شاهی با شرایطی باطل شد و بانک ملی مجاز به نشر اسکناس گردید، هیات نظارتی مرکب از نمایندگان قوای مقننه و قضائیه و اجرائیه برای اجرای دقیق امر معین شدند. از این جهت که چاپ اسکناس و انجام معامله با آن مورد قبول عامه باشد برای آن پشتوانهای تعیین کردند و این پشتوانه طبق مصوبه مجلس شورای ملی در ۲۵ آبان ۱۳۰۶ جواهرات سلطنتی بود. از آنجا که در ایران امکانات چاپ اسکناس فراهم نبود، این کار برعهده موسسات انگلیسی نهاده شد و تا چندین سال پیش از انقلاب اسلامی اسکناسهای ایران را در لندن به طبع میرساندند و اسکناسها از پنج ریالی شروع میشد و تا یکصد ریال ختم میگردید. به این ترتیب ۵، ۱۰، ۲۰، ۵۰، ۱۰۰ ریال. البته وقوع حوادث نشر اسکناسهای جدید را الزامی میکرد، چنانکه در عصر پهلوی آخرین اسکناس که با تصویر شاهان پهلوی (پدر و پسر) رایج گردید به مناسبت جشن پنجاهمین سال سلطنت پهلویها بود.
استخدام دکتر کورت لیندن بلات برای ریاست بانک ملی پیشنهاد محمدعلی فرزین وزیر مختار ایران در آلمان بود که دولت او را با ماهی دو هزار تومان براساس قانون به خدمت گرفت و نامبرده در نیمه اول سال ۱۳۰۷ به تهران رفت. مقر بانک در ساختمان خزانهداری کل در خیابان فردوسی روبهروی سفارت آلمان بود. رضاشاه بانک را با تشریفات افتتاح کرد و حساب جاری شماره یک به نام او و حساب جاری شماره دو به نام فیروز میرزا وزیر دارایی ثبت شده نخستین شعبه بانک در بازار تهران تاسیس گردید... رضا شاه دستور داد جوانان دیپلمه را که زبان فرانسوی یا انگلیسی یا آلمانی میدانستند از خدمت نظام وظیفه معاف کنند تا در بانک ملی از آنها استفاده بشود. این عده با حقوق ماهانه بیست تومان وارد بانک میشدند.
ارسال نظر