قانون انحصار تصویب شد

ساخت راه‌آهن از آرزوهای ایرانیان بود و در فضای ویژه اوایل سده حاضر و در شرایطی که احداث راه‌آهن موضوع جدی شده بود، دولت وقت لایحه‌ای برای تامین منابع مالی مورد نیاز این طرح از انحصار قند و شکر و چای را به مجلس آورد. با وجودی که دولت انتظار داشت، این لایحه به سادگی در مجلس پنجم پس از مشروطیت رای بیاورد، اما این لایحه به مساله‌ای بحث‌برانگیز تبدیل شد. حضور گروهی از تجار در مجلس شورا و آگاهی آنها از پیامدهای انحصاری شدن دادوستد این کالاها، کار را دشوار و بحث‌ها را طولانی کرد. در مباحث مطرح شده که در چند شماره گذشته خواندید، استدلال نمایندگان این بود که این انحصار نباید مانع از آزادی کسب‌وکار شهروندان شود. لایحه یاد شده سرانجام تصویب شد. انتخاب قند و شکر به‌عنوان موضوع انحصار دارای مزیت‌ها و معایبی بود. قند و شکر و چای در مجموع دومین گروه کالایی با ارزش محسوب می‌شدند و ۶/۲۸ درصد از کل واردات آن سال‌ها را به خود اختصاص می‌دادند. علاوه بر این در سال ۱۳۰۴ تولید قند و شکر در ایران وجود خارجی نداشت و انتظار نمی‌رفت که انحصاری شدن آن موجب جایگزینی کالای دیگری شود. مصرف این محصولات نیز در سبد مصرفی و غذایی خانوارهای شهری جاافتاده و یک وعده غذایی آنها را با کمی پنیر و کره تشکیل می‌داد و کالای بی‌بدیلی شده بودند. ارزش واردات شکر و چای و عوارض انحصارات جمع‌آوری شده و نسبت‌های حاصله را به کل ارزش وارداتی شکر و چای نشان می‌دهد. ساخت راه‌آهن سراسری پس از وضع قانونی که مشروح آن و چگونگی تصویب آن را خواندید در سال ۱۳۰۶ آغاز شد. خط اصلی که شمال را به جنوب ایران وصل و ۸۶۵ مایل بود در فروردین ۱۳۱۷ به پایان رسید. از کل هزینه احداث این خط آهن ۶۳ درصد آن از مالیات جمع‌آوری شده از انحصار قند و شکر و چای تامین شد و بقیه آن از طریق استقراض از بانک‌های خارجی و از محل کمک دولت و منابع دیگر پرداخت شد. مطالعات درباره پیامدهای اجرای قانون یاد شده نشان می‌دهد، با وجود اخذ مالیات سنگین که بر هر کیلو قند و شکر و چای وارداتی تعلق می‌گرفت، واردات این محصولات کاهش نیافت و از ۱۳۰۴ تا ۱۳۰۹ روند فزاینده نیز داشته است.

ماده ۱۲- اختلافات و شکایات حاصله در ضمن اجرای این قانون که یک طرف آن موسسه انحصار دولتی قند و چای باشد به‌واسطه کمیسیون‌های اداری که طرز تشکیل آن مطابق نظامنامه معین می‌شود قطع و فصل خواهد شد. رییس- رای می‌گیریم به‌این قسمت آقایان موافقین قیام فرمایند (اغلب قیام نمودند) رییس- تصویب شد. قسمت دوم (اینطور قرائت شد) در کمیسیون‌های مزبوره بیش از یک نفر از طرف موسسه (انحصار دولتی قند و چای) عضویت نخواهد داشت. رییس- رای گرفته می‌شود به قسمت دوم آقایان موافقین قیام فرمایند (اغلب قیام نمودند) رییس- تصویب شد. رای گرفته می‌شود به مجموع هر دو قسمت آقایانی‌که تصویب می‌کنند قیام فرمایند (اغلب قیام نمودند) رییس- تصویب شد. ماده سیزدهم (به‌شرح ذیل قرائت شد) ماده ۱۳- وزارت مالیه پس از تصویب این قانون بلا تاخیر موجبات اجرای آن‌را فراهم کرده نظامنامه اجرای (انحصار دولتی قند و چای) را با مشارکت کمیسیون قوانین مالیه تهیه خواهد نمود و تا موقع تهیه شدن موجبات اجرای عملی انحصار از تاریخ تصویب این قانون از هر یک من قند و شکر و مواد قندی که وارد ایران می‌شود یا مشمول ماده ۷ می‌باشد دو قران و هر یک من چای شش قران دریافت نموده و جنس به صاحبش تحویل داده خواهد شد. وزیر فوائد عامه- این ماده یک مختصر اصلاح عبارتی لازم دارد، زیرا در ماده هفت قائل شدیم که از تاریخ بیست‌ودوم اردیبهشت و در این ماده می‌نویسد (موجبات اجرای عملی انحصار از تاریخ تصویب) از تاریخ تصویب نباید باشد و از تاریخ معینه در ماده هفت این قانون باید باشد و عوض تاریخ تصویب این جمله باید نوشته شود. رییس- آقای سلطانی (اجازه) سلطانی- این مواد قندی هم باید تبدیل شود آنچه که از قند و شکر ساخته می‌شود.

وزیر فوائد عامه- صحیح است. رییس- آقای معتمد السلطنه (اجازه) معتمد السلطنه- عرضی ندارم، رییس-مخالفی ندارد؟ (گفته شد خیر) رییس- پیشنهادها قرائت می‌شود پیشنهاد آقای دولت آبادی بنده پیشنهاد می‌کنم در ماده ۱۳ به‌جای بلا تاخیر نوشته شود هرچه زودتر- دولت‌آبادی-بنده می‌خواستم عرض کنم اساسا لفظ بلا تاخیر حذف شود برای اینکه اگر دولت بخواهد به هر قانون رفتار کند قبل از اینکه ناهار بخورند باید این کار را بکند، لهذا بنده معتقدم که لفظ بلا تاخیر را حذف کنند و نوشته شود هر چه زودتر. رییس - آقایانی‌که این اصلاح را قابل توجه می‌دانند قیام فرمایند (عده کمی قیام نمودند) رییس-تصویب شد پیشنهاد آقای روحی (اینطور خوانده شد) بنده پیشنهاد می‌کنم که قسمت و با مشارکت کمیسیون قوانین مالیه دوم ماده ۱۳ حذف شود.

روحی- این اولین سابقه‌ای است که مجلس پنجم می‌تواند بگذارد مجلس بایستی قانون وضع کند حق تدوین نظامنامه و اجرائیات با دولت است ما اگر به وزراء اطمینان داریم باید به آنها اختیار بدهیم که نظامنامه و اجرائیات را خودشان وضع کنند و البته آقایان هم تصدیق می‌کنند که اوقات مجلس ذی‌قیمت‌تر از این است که صرف تدوین نظامنامه شود. بعضی از نمایندگان-کمیسیون است.

روحی- کمیسیون هم همین‌طور پس بنده عقیده دارم که این سابقه بد را در مجلس نگذاریم و در اجرائیات دست دولت را باز بگذاریم. مخبر- این عقیده آقای روحی مخالف عقیده غالب آقایان نمایندگان کمیسیون است کمیسیون قوانین مالیه هیچ میل نداشت که یک زحمتی علاوه بر کارهای خودش بکند، ولی نظریه پیشنهاد جمع کثیری از آقایان که شده بود و مخصوصا این مساله را قید کرده بودند کمیسیون هم با موافقت نظر دولت این قید را در آنجا کرده است. رییس- آقایانی که پیشنهاد آقای روحی را قابل توجه می‌دانند قیام فرمایند.

(عده قلیلی برخاستند) رییس- تصویب نشد. پیشنهاد آقای ارباب کیخسرو (به‌شرح ذیل قرائت شد) بنده پیشنهاد می‌کنم در ماده ۱۳ در سطر آخر به‌جای عبارت و جنس به صاحبش تحویل داده خواهد شد نوشته شود و آن جنس از او خواهد شد. مخبر- بنده قبول می‌کنم برای اینکه شاید صاحبش در آن موقع حاضر نباشد البته باید جنس از او باشد. رییس- این را هم که آقای مخبر قبول کردند. پیشنهاد آقای بهبهانی بدین طریق خوانده شد در ماده ۱۳ در آخر سطر ۳ بعد از کلمه تصویب این قانون علاوه شود با توجه به مداول ماده ۷ از هر یک من الی آخر. بهبهانی- عرض بنده همان توضیحی بود که آقای وزیر فوائد عامه دادند.

خواستم هم موضوع مدت یعنی اصل آن مالی که این مالیات به آن تعلق می‌گیرد و هم موعدش را معین کرده باشم و این توضیحی که آقای وزیر فوائد عامه دادند کافی شد و آن پیشنهاد را هم چون قبلا داده بودم مسترد می‌کنم.

رییس- ماده ۱۳ با دو فقره اصلاحی که شده است قرائت می‌شود. (به‌شرح ذیل قرائت شد) ماده ۱۳- وزارت مالیه پس از تصویب این قانون بلا تاخیر موجبات اجرای آنرا فراهم کرده نظامنامه اجرای (انحصار دولتی قند و چای) را با مشارکت کمیسیون قوانین مالیه تهیه خواهد نمود و تا موقع تهیه شدن موجبات عملی انحصار از تاریخ معینه در ماده هفت از هر یک من قند و شکر و آنچه از قند و شکر ساخته می‌شود که وارد ایران می‌شود یا مشمول ماده هفت می‌باشد دو قران و هر یک من چای شش قران دریافت نموده و آن جنس از او خواهد شد.

رییس- رای می‌گیریم به‌ماده ۱۳ آقایان موافقین قیام فرمایند. اغلب قیام نمودند. رییس- تصویب شد. مخبر- یک تبصره آقای تدین پیشنهاد کردند در ماده ۹ که هم کمیسیون و هم دولت قبول کرده‌اند بنده تصور نمی‌کردم که دیگر محتاج باشد ثانیا از کمیسیون راپورت بدهیم. رییس- تبصره‌ای که ایشان پیشنهاد کردند، چون دولت و کمیسیون قبول کرده بودند در ضمن ماده ۹ تا وقتی که رای نگرفتیم به خیالی که آقایان مسبوقند و دولت هم قبول کرده به همین ترتیب رای گرفتیم. وزیر فوائد عامه- پس مقصود تامین شده است. رییس- ماده چهاردهم (به‌شرح آتی خوانده شد) ماده ۱۴- وزارت مالیه مامور اجرای این قانون است. رییس- مخالفی ندارد؟ (گفته شد خیر) رییس- رای می‌گیریم آقایان موافقین قیام فرمایند. (اغلب قیام نمودند) رییس- تصویب شد. یک ماده الحاقیه از طرف آقای آقا شیخ جلال رسیده است قرائت می‌شود (به‌شرح ذیل قرائت شد) ماده الحاقیه- به قانون انحصار دولتی قند و شکر و چای مدت این قانون بیست و پنج سال خواهد بود. رییس- خودشان حاضر نیستند. بعضی از نمایندگان- خیر. رییس- مذاکرات راجع به کلیات است مخالفی ندارد؟ آقای آقا سیدیعقوب (اجازه) آقا سید یعقوب- بنده ناچارم عقیده خودم را به هر زبانی که هست عرض کنم، حالا آقای وزیر فوائد عامه قبول نمی‌کند نکند بنده عرض می‌کنم کسی که شکایت از او واقع شود نمی‌تواند بیاید عضویت کند چطور می‌تواند طرف خودش قاضی باشد، این یکی مساله دیگر اینکه این مساله هم باید سابقه پیدا نکند که قانون شامل ماقبل خودش بشود قانون حالا تصویب می‌شود ما مرور می‌دهیم این قانون را به قبل از زمان خودش و باید منحصر زمان خودش باشد و شامل ماسبق نشود حالا بسته است به نظر آقایان. رییس- باید رای گرفته شود با ورقه آقایان موافقین با این قانون که مشتمل بر ۱۴ ماده است ورقه سفید و الا کبود خواهند داد. (اخذ و استخراج آراء به‌عمل آمده و نتیجه به‌طریق ذیل حاصل شد) ورقه سفید علامت قبول ۹۶ رییس- عده حضار ۱۰۷ با ۹۶ رای تصویب شد. اسامی رای دهندگان آقایان: تجدد- صدرائی- افشار- سالار اشرف- فرج‌اله خان آصف- دکتر احتشام- آقا میرزا شهاب- کاشانی- عظیمی- داور- فرمند- آقا شیخ محمد تقی ذوالقدر- آقا سید یعقوب- آقا میرزا سیدمهدی خان فاطمی- اسمعیل خان- وکیل- سردار نصرت- آقا میرزا اسمعیل خان اصانلو- ضیاء- آقا میرزا صادق خان اکبر- حاج حسن آقا ملک- دکتر آقایان- آقا سیدعلاءالدین بهبهانی- ابوالحسن خان پیرنیا- آقا میرزا فتح‌اله خان اکبر- ضیاء الاطباء- حاج سیدعبدالعلی دیبا- تهرانی- مرتضی قلیخان بیات- دست غیب- سلطان العلماء- حاج آقا رضا رفیع- آقا میرزا عبدالله خان معتمد- دکتر امیر خان اعلم- قائم مقام- حاج میرزا علیرضا- مصدق السلطنه- غلامحسین میرزا- فیروز میرزا فیروز- حاج شیخ عبد الرحمن- آقا میزرا احمد خان اتابکی- روحی- ایزدی- آقا میرزا یدالله خان تدین- محمود خان وحید- دیوان بیگی- مفتی- حبیب‌الله خان شادلو- آقا میرزا آقا خان- آقا رضا مهدوی- دکتر حسین خان بهرامی- خواجوی- جهانشاهی- حاج میرزا اسدالله خان- هرمزی- ارباب کیخسرو- آقا میرزا محمد خان معظمی- سلطان ابراهیم خان افخمی- یاسائی- اسکنری- خوئی- لطف‌الله خان لیقوانی- آقا سید عبدالعلی میرزائی- سهراب خان- حاج میرزا رضا شریعتمدار- سید کاظم خان اتحاد- شوشتری- رهنما. آقا میرزا حسینخان دادگر- مساوات- ناصر ندامانی- اسمعیل‌خان قشقائی- میرزا مهدی خان زاهدی- مستوفی الملک- آقا میرزا شکرالله خان قوام صدری- آقا سیداحمد خان اعتبار- الموتی- حیدر قلی میرزا حشمتی- حبیب‌الله خان کمالوند- کی استوان- دولت‌آبادی- آقا میرزا حسینخان پیرنیا- اجاق- محمد هاشم میرزا- علائی- محمد ولی میرزا- آقا میرزا عبد الحسین صدر- آقا میرزا رضا خان حکمت- تقی‌زاده- سلیمان میرزا- آقا شیخ هادی طاهری- آقا میرزا احمد خان شریعت‌زاده- هایم- اکبر میرزا- شیروانی- نجات.