انقلاب کمونیست‌ها در روسیه، به مرگ تزاریسم در این کشور منجر شد. بلشویک‌ها به رهبری ولادیمیر ایلیچ لنین با طرد همه تکنوکرات‌های فعال در نظام تزاریسم، اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی را با نگاه تازه‌ای پایه‌گذاری کردند. این نظام جدید اگرچه جایگزین رژیم قبلی شده بود و انتظار می‌رفت که در مناسبات خود در جهان تحول ایجاد کند، اما این اتفاق دست کم درباره ایران که همسایه کمونیست‌ها شده بود رخ نداد. به این معنی که رژیم جدید در اتحاد شوروی همان رقابت‌های قبلی با انگلیس درباره ایران را داشت و همان رفتارها را ادامه می‌داد. اگرچه رهبران اتحاد شوروی با نادیده گرفتن قرارداد ۱۹۰۲ که امتیازهایی اساسی به تجار روسیه در برابر ایران می‌داد، حرکت به سوی ایجاد محبوبیت در میان ایرانیان را آغاز کرد و از جمله بانک استقراضی را به ایران بخشید، اما با استقرار نظام کمونیستی و تداوم رقابت با انگلستان، رفتارهای قبلی از سرگرفته شد. هدف اصلی اتحاد شوروی در این سال‌ها قطع مناسبات تجاری ایران با انگلیس بود و به همین دلیل در ۱۹۲۳ (۱۳۰۲ هجری شمسی)، رهبران شوروی تلاش کردند مناسبات تجاری با ایران را بازسازی کنند. در سال ۱۹۲۰ که تجارت خارجی در شوروی دولتی شد، تجارت با ایران شکل تازه‌ای به خود گرفت. در این سال‌ها بود که ۹ شرکت مهم «بانک ایران و شوروی»، «شرکت بازرگانی ایران و شوروی»، «شرکت حمل و نقل ایران و شوروی»، «شرکت حمل و نقل اواطوریان»، «شرکت بازرگانی تولید و صادرات ابریشم ایران»، «شرکت بازرگانی پنبه ایران و شوروی»، «شرکت قند ایران و شوروی»، «شرکت نفت ایران و آذربایجان» و «شرکت نساجی ایران و شوروی» در ایران فعالیت کرده به‌طوری که در سال ۱۳۰۶ (۱۹۲۷) کمیسر شوروی نوشت: «ارزش دادوستد ایران و شوروی که در سال ۱۹۲۰ معادل ۲۲۰ هزار منات بود در ۱۹۲۲ به ۲ میلیون و ۲۵۶ هزار و در سال ۱۹۲۴ به ۹ میلیون و ۸۲۱ هزار رسیده است.» در حالی که مناسبات ایران و شوروی در اواخر دوره قاجار روبه ‌رشد بود در ۹ آبان ۱۳۰۴ مجلس شورای ملی وقت «رضاخان» را به «ریاست موقت مملکت» انتخاب و انگلیس بلافاصله آن را به رسمیت شناخت. این تغییر وضعیت در ایران موجب شد شوروی بدون اطلاع قبلی مقررات اخذ اجاره صدور کالا از ایران به این کشور را صادر کند. این تصمیم شوروی موجب شد سرحدات شمالی کشور بر روی صادرات بسته و کالایی از ایران بیرون نرفت. بازرگانان ایرانی در همان سال‌ها با تشکیل جمعیت نهضت اقتصاد در گیلان که به زودی شبکه‌های آن در تهران و سایر استان‌ها دایر شد، شروع به مبارزه با این تصمیم شوروی کردند. در فروردین ۱۳۰۶ عده‌ای از بازرگانان تهران به همراه نمایندگان جمعیت نهضت اقتصاد رشت به دیدار شاه رفتند و او وعده داد امور معوقه بین دو دولت را حل و تجارت را تسهیل خواهد کرد. در ۸ مهر ۱۳۰۶ قرارداد تازه‌ای بین دولت‌های ایران و اتحاد شوروی منعقد شد. این قرارداد به گونه‌ای بود که به طور موقت بازرگانان را از افسردگی خارج می‌کرد، اما ۹ ماه بعد معلوم شد که در تجارت میان بازرگانان ایرانی و دولت شوروی ایران با کسری ۹ الی ۱۳ میلیون منات به زیان ایرانیان شده است.در این سال‌ها بود که بازرگانان ایرانی نامه‌هایی به دولتمردان نوشته و گلایه‌ها و راه‌حل‌های خود را با آنها در میان می‌گذاشتند و انتظار کمک داشتند. اسناد این مقطع از تاریخ اقتصاد ایران و به ویژه مناسبات یادشده توسط محمود طاهر احمدی جمع‌آوری شده و در کتابی با عنوان «اسناد روابط ایران و شوروی» به وسیله سازمان اسناد ملی ایران چاپ و در سال ۱۳۷۴ منتشر شد. برخی از این گلایه‌های تاریخی را در چند بخش می‌خوانید.

۱ - میتینگ و راپورت وزارت داخله

سرهنگ محمد درگاهی، رییس کل تشکیلات نظمیه در گزارش خود به وزارت داخله (وزارت‌کشور امروز) گزارشی از بیانیه نهضت اقتصاد قزوین می‌فرستد که این وزارتخانه آن را به اطلاع مستوفی‌الممالک (حسن) نخست‌وزیر وقت می‌فرستند. در این گزارش آمده است:

از نظمیه قزوین راپورت می‌دهند، روز ۲۲ اسفندماه بیانیه‌ای از طرف جمعیت نهضت اقتصاد قزوین منتشر گردیده و قریب سه هزار نفر تجار و کسبه برای میتینگی که قبلا اعلان نموده بودند در مسجد شاه حاضر و سه نفر از آنها نطق‌های مفصلی دایر به وضعیات صادرات [و] واردات تجار ایران و اقدامات آنها با کمپانی‌های روسیه ایراد و ضمنا یک دسته اوراق بیانیه که از طرف جمعیت نهضت اقتصاد تبریز به قزوین فرستاده شده بود، بین حضار توزیع کرده و نیز تلگرافاتی که از طرف جمعیت اقتصاد تهران و گیلان به آنها مخابره گردیده بود با تلگرافاتی که در این چند روزه اخیر به دولت و مجلس شورای ملی مخابره نموده بودند با جواب‌های مساعدی که به آنها رسیده بود قرائت نموده و اهالی به اقدامات سریعه هیات دولت امیدوار شده و میتینگ مزبور با حسن مراقبت مامورین پلیس با کمال نظم، اختتام یافته و عده کثیری مجددا به تلگرافخانه رفته که از هیات دولت تقاضا نمایند تا قرارداد تجارتی ایران و روسیه آبرومندانه و به طور تعادل عملی نشده، همان‌طوری که سرحدات روسیه برای صادرات ایران بسته است، معارضه به مثل نمایند. اینک مراتب را برای استحضار آن مقام منیع معروض داشت.

تلگراف از رشت به تهران

در این مدت سه ماه هر قدر جمعیت‌های نهضت شمال سعی و جدیت در متانت کرد که بلکه عمال شوروی متقاعد شوند و تا زمانی که نماینده محترم دولت ایران به مسکو عزیمت نموده ساکت نشینند، متاسفانه موفق نشدیم، از یک طرف اقدامات شرکت شرق، از طرفی تحریکات مستقیم [و] غیرمستقیم نماینده شوروی تا جایی که به وسیله اعلامیه‌ها وسایل تفرقه بین تاجر و فلاح را وجه همت قرار می‌دارند که بلکه در دربار مسکو عملیات نهضت‌ها را خنثی معرفی کرده و از بردباری دولت ایران مثل سابق استفاده نمایند. این بود [که] جمعیت نهضت اقتصاد مجبور شده که در تاریخ ۱۷ فروردین کنگره جمعیت را با حضور نمایندگان نه محل تشکیل داده، تکلیف آنی و آتی را در مقابل این پیش‌آمدها معین سازد. با رعایت نظریات دولت تصمیم قطعی اتخاذ گردید که روز دوشنبه ۲۱ فروردین گمرکات شمال را تحت نظر گرفته از واردات [و] صادرات متخلفین استحضاری حاصل نماید. در خاتمه استدعای عاجزانه داریم که دولت محبوب هم وضعیات اسفناک شمال را در نظر گرفته، بستن سرحدات را اعلام فرمایند. چنانچه تا به امروز از عزیمت آقای انصاری نتیجه مترتب نگردیده، بعدها هم منتج نتیجه نخواهد شد و هر روزی که بستن سرحدات به تاخیر می‌افتد بر فلاکت [و] بدبختی افزوده خواهد شد.