شرایط قرارداد هنری گریدی با رزم‌آرا

هنری ف. گریدی سفیر آمریکا در ایران

سازمان برنامه و وزارت امور خارجه ایران پس از مذاکرات و رایزنی‌هایی که در مورد اجرای اصل چهار ترومن در ایران انجام داده بودند، گزارش‌های خود را به مقام‌های ارشد خود ارسال کردند.

سپس ویلیام وارن، رییس هیات عملیات اقتصادی آمریکا در ایران، برنامه‌های پیشنهادی دولت وقتش را به علی رزم‌آرا، نخست‌وزیر ایران ارجاع داد. اصل چهار ترومن که نشات گرفته از سیاست‌های گوناگون اقتصادی ترومن در سال ۱۹۴۹ بود، بنا به سیاست‌های وقت آمریکا از ایران، آغاز شد و ۲۵۰ میلیون دلار برای اصلاحات عمرانی مورد توافق نمایندگان دو کشور اختصاص یافت. ادامه این اسناد در شماره امروز که برگرفته از کتاب «اسنادی از اصل چهار ترومن در ایران» است، تقدیم خوانندگان محترم می‌شود.

سازمان برنامه و وزارت دارایی

در پاسخ رونوشت نامه شماره ۱۷۷۸ مورخ ۲۲/۶/۲۹ نظریات سازمان برنامه را نسبت به نکاتی که مورد توجه آن وزارت قرار گرفته است به شرح زیر به استحضار می‌رساند:

۱ - اجرای اصل چهار ترومن در ایران با اختیاراتی که قانون به سازمان برنامه داده است، محتاج به تصویب مجلس شورای ملی و عقد قرارداد نمی‌باشد و مکاتبات متعاطیه هم صورت قرارداد نخواهد داشت. بدیهی است پس از آنکه اجرای آن در ایران صورت قطعی به خود گرفت موضوع در هیات وزیران مطرح خواهد شد و در صورت تصویب، مراتب به اطلاع کمیسیون خارجه مجلس شورای ملی رسیده و طبق تصمیم و نظر متخذه اقدام خواهد شد.

۲ - ماشین‌آلات کشاورزی به طور کلی از عوارض گمرکی معاف می‌باشند و در موارد خاص ممکن است پیش‌بینی شود که پرداخت عوارض گمرکی در صورتی که لازم بشود از اعتبارات ریالی توسط دولت یا سازمان برنامه پرداخت گردد.

۳ - در موضوع بی‌مورد بودن استرداد ماشین‌آلات و ادواتی که دولت آمریکا برای انجام دادن منظور در اختیار دولت ایران خواهد گذاشت در کمیسیونی که با حضور جناب آقای سفیر کبیر و نماینده اقتصادی آمریکا در سازمان برنامه تشکیل شده بود، مذاکره شد و اظهار داشتند که در کلیه یادداشت‌های مربوط به اصل چهارم ترومن در سایر کشورها استرداد ماشین‌آلات پس از پایان عملیات قید شده، ولی ممکن است ضمن عمل یا در خاتمه کار نسبت به واگذاری قطعی ماشین‌آلات و ادوات مزبور اقدام و نظریه قطعی اتخاذ گردد.

۴ - در مورد رعایت تناسب عده متخصصین و کارمندان و وسایلی که طرفین در اختیار یکدیگر خواهند گذاشت چون میزان و چگونگی کمک قبلا تعیین خواهد شد تناسب هم بالطبع محفوظ خواهد ماند. این مطلب نیز در کمیسیون مربوطه مورد توجه و بحث قرار گرفته است.

۵ - در موضوع تعیین حداقل و اکثر میزان کمک، چون قبل از تصمیم نهایی میزان قطعی آن تعیین و اعلام خواهد شد، ذکر آن در یادداشت اولیه ضروری به نظر نمی‌رسید و بدیهی است که در مقدمه کار، کمک دولت آمریکا نسبت به کمک‌های ریالی که از طرف دولت ایران پرداخت خواهد شد خیلی بیشتر خواهد بود و این تناسب به تدریجی که امور توسعه می‌یابد معکوس خواهد گردید به طوری که در هر مورد پس از اتمام کار، کمک دولت آمریکا متوقف خواهد گردید.

در خاتمه متذکر می‌گردد که کلیه مسائل مربوطه طی کمیسیون‌هایی که تشکیل شده با حضور جناب آقای وزیر دارایی دقیقا مورد بررسی قرار گرفته است.

مدیرعامل سازمان برنامه

وزارت امور خارجه مقاوله‌نامه

در باب همکاری فنی برای اصلاحات روستایی نظر به تقاضای دولت ایران از دولت ممالک متحده آمریکا راجع به همکاری دولت آمریکا در برنامه مبادله اطلاعات و تخصص و مهارت فنی که هدف آن پیشرفت و ترقی اقتصادی ایران است و نظر به موافقتی که از طرف دولت آمریکا بر طبق مقررات قانون عمومی شماره ۵۳۵ مصوب کنگره هشتاد و یکم نسبت بدین همکاری به عمل آمده است، موافقت حاصل شد که اصول و طرز اجرای برنامه مزبور مبنی بر مواد ذیل باشد:

۱ - هدف اولیه این برنامه همکاری عبارت است از بهبود وضع زندگی و ازدیاد فعالیت اقتصادی و تولیدی مردمی که در مناطق روستایی به سر می‌برند. به منظور نیل بدین هدف توجه مخصوص به مواضیع فرهنگ، بهداشت و اصلاح وضع کشاورزی معطوف خواهد گشت، چنانکه عملیات و اصلاحات در حدود سطح زندگانی مردم ده‌نشین بوده پیشرفت در این قسمت‌ها توام و متوافق باشد.

۲ - برنامه اصلاحات روستایی مبنی بر یک سلسله تشریح و نمایش عملی طرق جدید ترقی و تاسیس مراکز تربیتی خواهد بود. مراکز تربیتی متدرجا در تمام کشور، در نقاطی که نزدیک به تراکم جمعیت است برپا خواهد شد. مجاهدت و اهتمام می‌شود که طرق صحیح منتخب کشاورزی و غیره که در مراکز تربیتی تکمیل شده با حداکثر سرعت و تا حدی که متخصصین صلاحیت‌دار ایرانی یافته شوند توسعه و تعمیم یابد و در دسترس و معرض استفاده ادارات و املاک دولتی، بنگاه‌های ملی و صاحبان املاک خصوصی، در نقاطی که تسهیلات لازمه موجود باشد، گذاشته شود.

۳ - دولت ایران عده‌ای کارمند (شامل آموزگاران مدارس روستایی و متخصص کشاورزی و بهداشت) و زمین و ابنیه و آلات و اسباب و ابزاری که در محل یافته شود در اختیار مراکز تربیتی و نمایشگاه‌ها خواهد گذاشت. همچنین یک اعتبار کافی نقدی که میزان آن از سه میلیون و دویست‌ هزار ریال (۳.۲۰۰.۰۰۰ ریال) در سال کمتر نباشد در اختیار کمیسیونی که بر طبق ماده پنجم این مقاوله‌نامه تشکیل می‌شود خواهد گذاشت تا هزینه‌های اجرایی تامین گردد.

۴ - تهیه اقلام مشروحه ذیل به عهده دولت ممالک متحده آمریکا خواهد بود:

الف) متخصصینی که در رشته‌های فرهنگی و کشاورزی و بهداشت خدمت خواهند کرد و مسوول اداره امور فنی و اداری هر یک از مراکز نمایش خواهند بود.

ب) وسایل و آلات و ابزار و اسبابی که در ایران تولید و ساخته نمی‌شود.

۵ - به منظور برقراری نظارت مشترک بر آنچه در برنامه اصلاحات روستایی جنبه همکاری و تشریک مساعی دارد و به منظور تامین یک وسیله مناسب مشورتی میان اولیای دولتین ایران و آمریکا مربوط به اجرای این برنامه، یک کمیسیون همکاری اصلاحات روستایی ایران و آمریکا مرکب از چهار نماینده ایرانی و سه نماینده آمریکایی تشکیل می‌گردد و یکی از نمایندگان ایرانی به سمت ریاست کمیسیون انتخاب می‌شود و نیز کمیسیون یک نفر را به عنوان مدیر فنی انتخاب و استخدام می‌کند تا برنامه مصوب کمیسیون را به معرض اجرا بگذارد.

۶ - وظایف کمیسیون بدین قرار است:

الف) تعیین برنامه عمل، خط‌مشی و طرز کار نمایشگاه‌ها و مراکز تربیتی.

ب) انتخاب و تصویب نقاطی که در آن نمایشگاه و مراکز تربیتی باید تاسیس گردد.

ج) تقدیم پیشنهادها به دولتین ایران و آمریکا نسبت به زمین، مزرعه، ابنیه، وسایل و کارمند مورد لزوم.

د) وفق دادن عملیات کمیسیون با فعالیت‌های اصلاحی سایر ادارات دولتی و بنگاه‌های ملی خصوصی در هر یک از مناطق.

۷ - کمیسیون مرتبا گزارش‌هایی راجع‌به پیشرفت حاصله و خدمات انجام شده خواهد داد و دولتین ایران و آمریکا پیشرفت کار کمیسیون را به بهترین وجهی منتشر کرده و به اطلاع عموم خواهند رسانید.

۸ - در هر مورد که دولت ممالک متحده آمریکا بر طبق مواد این مقاوله‌نامه وسایل و ابزار تهیه می‌کند و وسایل و ابزار نامبرده از پرداخت عوارض گمرکی یا مالیات‌های جاریه کشور ایران معاف نباشد، عوارض و مالیات مربوط به وسیله سازمان برنامه هفت ساله ایران از اعتبارات سازمان مزبور پرداخته خواهد شد.

۹ - در هر مورد که از طرف کارمندان دولت آمریکا به غیر از کارمندان ایرانی دولت آمریکا که بر طبق این مقاوله‌نامه برای خدمت به ایران گسیل می‌گردند یا اعضای خانواده کارمندان آمریکایی مزبور که همراه آنان به ایران می‌آیند اشیا و لوازم شخصی برای مصرف و استفاده شخصی به ایران آورده شود و اشیا و لوازم مزبور از پرداخت عوارض گمرکی یا سایر مالیات‌های جاریه کشور ایران معاف نباشد و نیز در مواردی که کارمندان آمریکایی فوق‌الذکر و اعضای خانواده ایشان ملزم به پرداخت مالیات بر درآمد یا مالیات‌های دیگر اجتماعی باشند و معافیت از پرداخت عوارض گمرکی و مالیات‌های جاریه‌ای که در فوق ذکر شد میسر نباشد، عوارض و مالیات‌های متعلقه از طرف سازمان برنامه هفت ساله دولت ایران و از اعتبارات سازمان مزبور تادیه خواهد شد.

۱۰ - این یادداشت و مقاوله تا هنگامی که طرفین الغای آن را کتبا به طرف دیگر ابلاغ نمایند معتبر و مجری خواهد بود [و] الغای آن بایستی نود روز قبلا به وسیله یکی از طرفین به طرف دیگر کتبا اخطار گردد.

هنری گریدی؛ سفیر فوق‌العاده و تام‌الاختیار کشورهای متحد آمریکا

پیشنهاد رییس هیات عملیات اقتصادی آمریکا

جناب آقای نخست‌وزیر

با عطف به برنامه همکاری فنی برای عمران اقتصادی ایران از طریق مساعی انفرادی دولت ایران و از طریق مجاهدات مشترک دولت ایران و دولت کشورهای متحده آمریکا که قبلا بین هر دو دولت مورد مذاکره واقع شده است، اینک مایل است برنامه پیشنهادی و طرز عمل آن را برای ملاحظه دولت ایران به استحضار عالی برسانم.

دولت کشورهای متحده آمریکا حاضر است حداکثر معادل ۲۳ میلیون دلار در ظرف سال جاری که منتهی به ۳۰ ژوئن ۱۹۵۲ می‌شود طبق اختیارات حاصله از قانون عمران بین‌المللی مورخ سال ۱۹۵۰ و قانون امنیت مشترک مورخ سال ۱۹۵۱ کشورهای متحده آمریکا به منظور اجرای این قبیل برنامه‌های همکاری فنی که ممکن است مورد تقاضای دولت ایران و موافقت دولت کشورهای متحده آمریکا واقع شود در دسترس دولت ایران بگذارد. بابت هزینه این قبیل برنامه‌ها دولت ایران نیز به عنوان سهم عادلانه خود با دادن تسهیلات، وجوه و خدماتی که بنابر تشخیص خود فراهم ساختن آن در ایران میسر است در اجرای مقاصد نامبرده کمک خواهد کرد. این کمکی که از طرف دولت ایران به عمل می‌آید باید شامل عواید خالص و درآمدهای حاصله از طرح‌های مشترکی باشد که متعاقب این یادداشت به عهده گرفته خواهد شد.

به طوری که استنباط می‌شود قراردادهای متمم مربوط به این یادداشت متضمن پروژه‌های زیر که مورد تقاضای دولت ایران و تصویب دولت کشورهای متحده آمریکا واقع شده است باید بین وزیر صلاحیت‌دار یا سایر نمایندگان یا سازمانی که از طرف نخست‌وزیر دولت ایران و رییس هیات همکاری فنی دولت کشورهای متحده آمریکا در ایران تعیین می‌گردد، مورد مذاکره قرار گیرد.

این طرح قراردادها باید شرح و وصف لازم راجع به حدود و مدت پروژه‌های پیشنهادی همکاری فنی و همچنین طرز عمل و طرز فراهم ساختن وسایل مالی آن و کمکی [را] که هر یک از دولتین باید بنمایند شامل باشد.

دولت ایران موافقت می‌نماید که برای انجام مسوولیت‌ها و وظایفی که از برنامه‌های همکاری برای دولت کشورهای متحده آمریکا ناشی می‌شود یک هیات مخصوص همکاری فنی از کشور نامبرده پس از آنکه دولت کشورهای متحده آمریکا مراتب را اعلام نمود، بپذیرد و دولت ایران تا آخرین حد امکان به موجب قانون اساسی ایران و سایر قوانین موجود این هیات مخصوص و کارمندان آن را جزو هیات سیاسی کشورهای متحده آمریکا در ایران خواهد شناخت تا از مزایا و مصونیت‌هایی که به هیات سیاسی و کارمندان آن داده می‌شود با تطبیق درجات آنها برخوردار گردند.

پرداخت هرگونه حقوق، مالیات یا سایر عوارض که به هیات مخصوص یا هر یک از کارمندان آن یا به اعضای خانواده‌های آنها که همراه می‌آیند تعلق می‌گیرد، ولی از این بابت هیات سیاسی یا کارمندان آن یا اعضای خانواده‌های آنها که به همراه می‌آیند در وضع مشابه آن معاف می‌باشند به عهده دولت ایران خواهد بود و همچنین هرگونه جنس یا اموال شخصی که نسبت به آنها در موقع ورود حقوق یا سایر عوارض اخذ می‌شود باید به همان طریق در موقع ورود به ایران پرداخت شده و از گمرک به عنوان گیرنده آن فورا مرخص گردد.

هر دو دولت طرز عمل و ترتیبی برقرار خواهند ساخت که به موجب آن دولت ایران بتواند از کلیه وجوهی که به برنامه کمک دولت کشورهای متحده آمریکا اختصاص داده شده یا از آن محل حاصل می‌شود حق ودیعه گذاردن، تفکیک کردن یا تصاحب برای خود تامین کند به نحوی که این قبیل وجوه مشمول تامین مدعابه، توقیف، مصادره یا عمل قانونی دیگری از طرف شخص، بنگاه، اداره، شرکت، سازمان یا دولت دیگری نگردد و این در مواردی است که از طرف دولت کشورهای متحده آمریکا به دولت ایران اطلاع داده شود که اجرای این قبیل اعمال قانونی ممکن است مانع از نیل به هدف‌های موضوع برنامه کمک گردد.دولت ایران توسط نمایندگان خود که موافق قاعده تعیین شده باشند با تشریک مساعی با نمایندگان اداره همکاری فنی مجاهده خواهد نمود، کلیه برنامه‌های همکاری فنی را که در ایران به موقع اجرا درمی‌آید، هماهنگ ساخته و توام نمایند و نیز در مبادله مشترک معلومات فنی و کارشناسان با کشورهای دیگری که با آنها دارای روابط دوستانه می‌باشد و آنها نیز در این گونه برنامه‌های همکاری فنی سهیم می‌باشند همکاری خواهد نمود و همچنین کوشا خواهد بود که از نتایج پروژه‌های فنی که در ایران با همکاری کشورهای متحده آمریکا به موقع اجرا گذارده می‌شود، کمال استفاده را بنماید.

هر دو دولت بنا بر تقاضای هر یک از طرفین راجع به هر موضوعی که مربوط به انجام برنامه‌ همکاری فنی شود که اجرای آن به موجب این یادداشت به عهده گرفته شده است یا مربوط به انجام عملیات و ترتیباتی گردد که در پیرو آن یا متعاقب قراردادهای متمم این یادداشت به وجود آمده باشد با هم مشورت خواهند کرد.

پرداخت هرگونه مالیات ماخوذه از واردات اعم از حقوق و سایر عوارض که به وجوه مصالح و سایر لوازمی تعلق گیرد که دولت کشورهای متحده آمریکا برای پیشرفت برنامه همکاری به ایران وارد می‌کند به عهده دولت ایران خواهد بود و بنابراین حقوق و عوارض متعلق به این قبیل مصالح و لوازم که مشمول پرداخت عوارض می‌باشند باید از طرف دولت ایران پرداخت شده و در موقع ورود به اسم گیرنده آن فورا از گمرک مرخص گردد. این قبیل وجوه به موجب قانون اساسی ایران و سایر قوانین جاری باید تا آخرین حد امکان از قیود و مقررات مربوط به، به کار انداختن سرمایه و سپردن ودایع و نظارت پولی معاف باشند.هر دو دولت متوجه‌اند که ادارات اجراکننده برنامه همکاری فنی که اجرای آن را به موجب این یادداشت عهده‌دار می‌باشند ملزم خواهند بود یک قسمت از دلارهای واگذاری دولت کشورهای متحده آمریکا را تبدیل به ریال نمایند. برای اینکه کمکی که از طرف دولت کشورهای متحده آمریکا می‌شود تا اندازه‌ای منظور شده باشد دولت ایران متعهد می‌گردد دلارهای واگذاری دولت کشورهای متحده آمریکا را که تبدیل به ریال گردیده برای تکمیل واردات کالاها و خدماتی مصرف نمایند که نمایندگان صلاحیت‌دار دولت ایران و رییس هیات همکاری فنی کشورهای متحده آمریکا در ایران در آن باره موافق باشند که موجب پیشرفت مقاصد برنامه گردیده و به توسعه اقتصادی ایران کمک خواهد کرد. در موقع تبدیل دلارها به ریال نرخ تسعیر مورد استفاده برای این منظور باید هم ارز ریالی آن باشد که در آن زمان نسبت به آن با بنگاه بین‌‌المللی پول توافق حاصل شده باشد و این هم ارز ریالی یگانه نرخی باشد که برای خرد دلار جهت واردات کالا به ایران به کار می‌رود. در صورت فقدان یک چنین هم ارزی، نرخ تسعیر عبارت از آن نرخی خواهد بود (شامل هرگونه مبلغی که بابت مالیات ارز یا اضافه عوارض یا ارزش گواهینامه صدور) که قانونا برای واردکردن کالا به ایران در تاریخ انجام هر عمل تسعیری به کار می‌رود، مشروط بر اینکه برای طبقات مختلف کالا از نرخ‌های تسعیر مختلفی استفاده نشود والا برای این منظور ماخذ خواهد بود که نسبت به آن بین دو دولت متفقا موافقت حاصل شده باشد.