کدام کشورها از طرح مارشال استفاده کردند
هری ترومن رییس جمهور آمریکا درحال مذاکره با جرج مارشال، اورل هریمن و پال‌هافمن
د.ه گرشام، مشاور اقتصادی مرتضی قلی بیات برای توجیه دریافت وام و کمک ایران از طرح مارشال و ماده ۴ قانون ترومن ناگزیر شد شرح بلندی از اهداف طرح مارشال و سرمایه‌گذاری خارجی برای وزیر دارایی وقت تهیه کند. وی در گزارش خود جدولی از کشورهای وام‌گیرنده در آسیا، در آمریکای لاتین و حتی در اروپا را فراهم کرد که نشان می‌دهد شیلی در آمریکای لاتین و فرانسه در اروپا با دریافت ۳۳ میلیون و ۵۵۰ میلیون دلار بیشترین دریافت کننده وام بوده‌اند.

نکته جالب این است که کشورهای اروپایی دریافت‌کننده وام، خرید کالا از آمریکا را در اولویت قرار داده‌‌اند. آنچه می‌خوانید اسناد مربوط به اجرای قانون ترومن در ایران است که توسط مرکز اسناد ریاست جمهوری منتشر شده است.
۶ - کمتر تصور می‌رود که کشورهای وام گیرنده بتوانند درآمد ملی خود را به نحوی اضافه نمایند که موفق به پرداخت سود آن گردند. هرگاه بخواهند مقداری از منافع ملی خود را بی‌جهت به مصرف مخارج نظامی برسانند این افزایش را می‌توان به وسیله تجدید حیات اقتصادی در مناطق عقب‌افتاده (مناطق غیرآباد) و سرکار آوردن نفرات جدید و استفاده از وسایل قوه تولید تحصیل نمود و چنانچه قرضه‌های خارجی درست به مصرف برسد، بدون شک در موضوع تحصیل وام فوق‌العاده موثر خواهد بود. استعداد کشورهای وام‌گیرنده در بسط صادرات کالاهای اضافی به نحوی که بتوان از آن محل سود وام‌های خارجی را تامین نمود تا اندازه‌ زیادی تابع‌ تراز بازرگانی جهان بوده که این نیز بستگی به بالا رفتن سطح درآمد جهان و از بین رفتن سدهای گمرکی نسبت به امور بازرگانی بین‌المللی که در گذشته به نسبت زیادی اعمال می‌گشت خواهد داشت. انتظار می‌رود که سازمان بازرگانی جهان و نگاهداری آن خواهد بود شرکت نماید.
عملیات صندوق پولی بین‌المللی بایستی حسن جریان پرداخت‌های متعدده را تضمین نماید تا کشورهای وام گیرنده بتوانند کالاهای اضافه صادرات را با هر کشوری که بخواهند تبدیل به ارز نموده و از این راه تعهدات خود را ایفا نمایند.
۷ - اساسا استعداد کشورهای قرض کننده در مورد انتقال سود و استهلاک اقساط وام خارجی خود منوط به این است که چه مقدار دلار کشورهای متحده آمریکا بتوانند از راه صادرات کالا یا انجام خدمات یا به کار بردن سرمایه در کشورهای خارج در دسترس دنیا بگذارند. سایر کشورهای جهان سالانه در حدود یک میلیارد دلار محصول زر بیرون می‌دهند که می‌توانند آن را با افزودن به ذخیره ارز خود وسیله تضمین پرداخت‌ها قرار دهند. در دنیایی که صلح و امنیت و سیاست بازرگانی آزاد حکمفرما باشد سرمایه‌های خصوصی آمریکا را می‌توان در ممالک خارجه به مقدار زیادی به کار انداخت.
8 - کشورهای متحده آمریکا سازمان کشورهای متفق را کاملا پشتیبانی خواهند نمود و موفقیت سازمان‌ تنها تابع انعقاد قراردادهای سیاسی نبوده بلکه بستگی زیاد به پیشرفت اقتصادیات خواهد داد. اعطای وام جهت تجدید حیات اقتصادی، به کشورهای وام گیرنده اجازه خواهد داشت که محصولات خود را اضافه نمایند و بازرگانی خارجی خود را از مقررات زاید حفظ و به توسعه روابط بازرگانی خود با کشورهای متحده آمریکا بپردازند. چه تثبیت وضع اقتصادی به صلح خدمت نموده و برنامه وام خارجی مزبور اهمیت مقاصد اقتصادی کشورهای متحده آمریکا را یعنی پی‌ریزی شالوده اقتصادی بر مبنای صلح مجسم می‌سازد.
صورت زیر متضمن اقلام وامی که به تصویب بانک صادرات و واردات رسیده و تا ۳۱ دسامبر ۱۹۴۵ پرداخت گردیده است، می‌باشد. ضمنا مقاصد و تعیین روش متخذه به نحوی که در فوق اشاره گشت به طور خلاصه نشان می‌دهد.
به طوری که در مقدمه این گزارش معروض گشت هزینه مربوط به پیشرفت امور اقتصادی بایستی حتی‌المقدور از سرمایه‌های ملی تامین گردد، ولی در مورد عملی نمودن پروژه‌های دامنه‌دار مربوط به تزیید قوه برق، ایجاد وسایل قوی آبیاری، توسعه راه‌آهن، راه‌سازی، توسعه بهره‌برداری معادن، تاسیسات فرودگاه، وسایل مخابراتی رادیو و تلگراف و تلفن، مصالح و لوازم کشاورزی و صنعتی، لوله‌کشی و بهداری [و] شهرداری در صورتی که مقتضی بدانند باید از سرمایه‌های خارجی استفاده نمود.
در موضوع به کار گذاشتن سرمایه‌ها و اعتبارات برای پیشرفت اقتصادیات، داشتن دستگاه منظم مالی که شامل پروژه‌های قوه تزیید مالیاتی و نقشه وصول و نظارت بر هزینه باشد، لازم به نظر می‌رسد. چه در حقیقت داشتن سیستم مالی صحیح اساس هر برنامه‌ای [را] که به منظور توسعه و تجدید حیات اقتصادی و بالا بردن سطح زندگی تدوین می‌شود، تشکیل می‌دهد و این برنامه باید منابع عمده‌ای را که برای پیشرفت و توسعه کار لازم می‌باشد پیش‌بینی نماید. بنابراین اعتبارات خارجی باید فقط برای تکمیل نمودن منابع خاص به مصرف برسد.
نظریه مستر آچسن
چندی قبل زمامداران آمریکا معتقد بودند که اجرای ماده ۴ برنامه ترومان در مورد کشورهای خاورمیانه و خاور دور عبارت از تحصیل وجه از کنگره و بانک صادرات و واردات و بانک بین‌المللی و سرمایه‌داران خصوصی است. مستر آچسن این فرمول را غیرمتناسب دانسته و اکنون در زمینه دیگری کار می‌کند. تجربه تلخ آمریکا در چین و گزارش میسیون گلاپ، رییس میسیون کمک به عمران خاورمیانه، دائر به اینکه دول غربی میل ندارند که سرمایه‌داران غرب تغییری در وضعیت قدیمی آنها بدهند موجب تغییری در عقاید شده است.
عقیده مستر آچسن، وزیر امور خارجه آمریکا، اکنون این است که کشورهایی که طالب کمک آمریکا هستند باید زمینه مساعدی برای استعمال آن عرضه بدارند. بعضی از معاونین جوان او نیز همین عقیده را دارند. چنانکه مستر «جرج‌گی» که معاون آچسن در کارهای مربوط به خاورمیانه و جنوب آسیا است اظهار داشته است که «تصمیم حقیقی اینکه آیا مایل به سرمایه و کمک آمریکا هستند یا نه [را] باید خود کشورهای مورد بحث اتخاذ نمایند. اگر چنین میلی را دارند باید زمینه لازم را برای جلب آن ایجاد نمایند.» همین نظریه را یک معاون دیگر مستر آچسن راجع به کمک به آمریکای جنوبی اظهار نموده است.
مستر جرج‌گی در شورای تجارتی و صنعتی آمریکایی خاور دور مطلبی بیان کرده است که خطاب به سرمایه‌داران آمریکایی و همچنین خطاب به زمامداران دولت‌های عقب‌مانده است. نامبرده گفته است که: «پول چه به وسیله دولت داده شود و چه به وسیله سرمایه‌داران خصوصی باید به منظور ایجاد کار و رفاه حال طبقه کارگر در مقابل کمونیسم باشد. کمک به خودی خود صورت نخواهد گرفت. اگر کشورهایی مایل به کمک گرفتن باشند باید از مجاهدت دریغ نکرده مالیات به اغنیای خود ببندند و زمینه کار متناسبی برای قرض‌دهندگان غربی و متخصصین فراهم نمایند.»آیا انگلیس هم در همین زمینه در کنفرانس کلمبو فکر کرده است؟ تشکیل کمیته دول متحده بریتانیا در کانبرا، پایتخت استرالیا، می‌رساند که استرالیا مایل است در این راه قدم بردارد. کنفرانس دیپلمات‌های آمریکایی که اخیرا به ریاست «دکترجسب»، سفیر سیار آمریکا در بانکوک تشکیل شد پاره‌ای پیشنهادهای انگلیسی‌ها را راجع به همکاری اقتصادی با نظر مساعد تلقی کرد، ولی نتیجه مهمی عاید نشده است. در این معادله می‌توان گفت که عامل مجهول همانا وقت است. کمک اقتصادی به دولت‌های مردد آسیایی وقت می‌طلبد. آیا وقت در کار خواهد بود؟ روسیه در حالت جنبش و پیشروی است. در مقابل این پیشروی چه می‌توان برای دولت‌های مستقل شرق آسیا و خاورمیانه کرد؟ کمک اقتصادی جواب متانی این موضوع است و جواب سریع آن جنگ سرد معنوی، ولی صدای آمریکا هنوز ملایم است و به اندازه رادیوی انگلستان بلند نیست. کارگران کشورهای عقب‌افتاده احتیاج دارند به اینکه متقاعد شوند که کارگران چینی فی‌الحقیقه آزاد نشده‌اند.
امپریالیسم برخلاف آنچه کمونیست‌ها می‌گویند تخصص روس‌ها شده است؛ تسلیم کردن آزادی شخصی به استالین متضمن نفع نخواهد بود، زیرا در آن صورت کارگران باید سخت‌تر کار بکنند بدون اینکه بیشتر به آنها عاید شود.
مقاله‌های مندرج در روزنامه‌های چاپ روسیه در مورد دریافت کمک‌های فنی از آمریکا و اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران
دیدگاه ایزوستیا
روزنامه «ایزوستیا» تحت عنوان «زمامداران ایران در صدد انداختن یوغ برنامه مارشال به گردن ایران هستند» خبری انتشار داده است که ترجمه آن از سفارت کبرای شاهنشاهی در مسکو به وزارت امور خارجه رسیده و اینک برای استحضار به پیوست ایفاد می‌گردد.
زمامداران ایران درصدد انداختن یوغ برنامه مارشال به گردن ایران می‌باشند.
نیویورک - ۷ ژوئن (تاس). به طوری که مخبر خبرگزاری آسوشیتدپرس از تهران اطلاع می‌دهد دیپلمات‌های عالی‌رتبه آمریکایی با شامل بودن کمک مارشال به ایران موافق می‌باشند، مشروط به اینکه مصرف وجوهی را که ایران به عنوان کمک دریافت خواهد کرد تحت‌نظارت و کنترل دقیق آمریکا قرار گیرد. بنا به اظهارات مخبر مذکور آمریکا تنها به شرط استقرار کنترل کامل خود بر ایران به این کشور پیشنهاد کمک خواهد نمود. دامنه این کنترل و نظارت باید حتی شامل عزل و نصب اعضای هیات دولت ایران نیز بگردد.
رونوشت گزارش مورخ 18/3/1329 شماره 504 سفارت کبرای شاهنشاهی در مسکو پیوست به ترجمه خبر مندرج در روزنامه «ستاره سرخ» چاپ مسکو راجع به تغییر و تبدیل اعضای کابینه ایران برای استحضار به پیوست ایفاد می‌گردد.
از طرف وزیر امور خارجه
آمریکاییان به صلاحدید خود اعضای دولت ایران را تغییر می‌دهند
تهران- ۶ ژوئن (تاس). روزنامه‌ها خبر استعفای وزیر اقتصاد ملی ایران را که هنوز تایید نشده است انتشار داده‌اند.
روزنامه «فرمان» همچنین می‌نویسد که شاید مشرف نفیسی، مدیرعامل تهیه و اجرای برنامه هفت ساله ایران، به زودی استعفا بدهد. روزنامه مذکور این مدعا را با این خبر تایید می‌کند که آقای حسین علاء، وزیر امور خارجه ایران «علنا اظهار داشته‌اند که با وجود این اشخاص و عدم اطمینان به اینکه قرضه آمریکا بنا به نقشه قبلی در محل حقیقی خود مصرف خواهد شد، آمریکا از بذل کمک اقتصادی به ایران خودداری خواهد نمود.»
دیدگاه ترود
روزنامه «ترود» چاپ مسکو تحت عنوان «گریدی تجربه خود را به ایران انتقال می‌دهد» شرحی نوشته است که ترجمه آن برای استحضار به پیوست تقدیم می‌گردد.
هانری گریدی، سفیر کبیر آمریکا در یونان، ماموریت جدیدی دریافت نموده است. نامبرده به سمت سفیر کبیر آمریکا به ایران عزیمت خواهد نمود. وزارت امور خارجه آمریکا در مورد این انتصاب بیانیه مخصوصی انتشار داده است. در این بیانیه گفته می‌شود که: «انتصاب گریدی به سمت سفیر کبیر آمریکا در ایران معرف اهمیت فراوانی است که آمریکا برای رفاه و امنیت ملت ایران قائل می‌باشد.» هنگامی که گریدی به سمت سفیر کبیر آمریکا در آتن تعیین گردید، وزارت خارجه آمریکا بیانیه مشابهی انتشار داد و در آن از «تمایل آمریکا به تامین رفاه ملت یونان و نجات دموکراسی در این کشور» سخن به میان آورد. یونان نخستین کشوری بود که از «نعمت» نقشه ترومن برخوردار گردید. امروز دنیا می‌بیند که «کمک» آمریکا یونان را به چه روزی نشانده است. گریدی در یونان به منزله نایب‌السلطنه آمریکا بود، هرچه می‌خواست می‌کرد و وزرای مزدور و دست‌نشانده دولت آتن در برابر او غلام‌وار می‌لرزید[ند]. فاشیست‌های سلطنت‌طلب تمام کشور یونان را با کمک آمریکا تبدیل به یک ناحیه وسیع زندان نمود[ه] و خاک آن را از خون بهترین فرزندانش آبیاری کردند. حتی خود آمریکاییان ناگزیرند اعتراف کنند که کشور در کنار پرتگاه ورشکستگی کامل اقتصادی قرار دارد و اینکه اعتصاب‌های پی در پی کارگران آن کشور دلیل بر وضع بسیار اسفناک آنها می‌باشد. اکنون این تجربه کافی در مورد «رفاه و امنیت ملت» با کمک گریدی به ایران انتقال داده می‌شود. ایران در نقشه تهاجمی آنگلوساکسون‌ها در شرق نزدیک یکی از جاهای مهم را دارا می‌باشد. رادیو تهران هنگام تفسیر خبر انتصاب گریدی، زبان به تمجید از این نایب‌السلطنه گشوده و از تجربه او بسیار تعریف و تحسین کرد. البته گریدی تجربه زیادی دارد ولی این تجربه خیری برای ملت ایران در بر نخواهد داشت.