30سنت تخفیف در قیمت نفت دادیم

شرکت نفت فیلیپس

آقای مرتضوی از دیگر نمایندگان مجلس شورای ملی در سال ۱۳۴۳ بود که در خصوص «طرح و تصویب لایحه اجرای پنج قرارداد جدید نفت در مجلس» به دفاع از آن پرداخت.وی در ادامه سخنان خود به تخفیف قیمت نفت پرداخت. سپس آقای قوام صدری به عنوان معاون وزارت دارایی به ذکر نکاتی درخصوص انتقادات نمایندگان مجلس شورای ملی پرداخت. آقای سرتیپ‌پور نیز در ادامه به کلیات آخر این لایحه اشاره کرد و گفت که بر اساس انعقاد این قرارداد ما باید به فکر آینده سیاسی- اقتصادی کشور باشیم. این مطلب که برگرفته از کتاب «تاریخچه و متن قراردادهای مربوط به نفت ایران» است و در سال ۱۳۴۴ توسط شرکت ملی نفت ایران چاپ شده است در شماره امروز تقدیم خوانندگان گرامی می‌شود. اینجا از طرف بعضی از دوستان در مورد بهای اعلان شده و بهای واقعی صحبت شد که بنده خیال می‌کنم برای بیشتر روشن شدن ذهن نمایندگان این توضیح ضرورت دارد که به عرض برسانم که الان بازار عمده نفت خاورمیانه اروپا است. اکثر نفتی را که از منطقه خاورمیانه استحصال می‌شود بایستی در بازارهای اروپا به مصرف فروش رسانید. با پیدا شدن منابع جدید نفت در آفریقا و با توجه به موقعیت جغرافیایی آنها که نزدیک به بازار هستند و هزینه کمتری از نظر حمل‌و‌نقل به آنها تعلق می‌گیرد، آنها توانسته‌اند نفت را به بهای کمتری به بازار مصرف‌کننده عرضه کنند به خصوص که در این میان یک عامل دیگری هم از نظر دمپینگ و توسعه منابع نفتی که در اختیار دولت‌های دیگر است باید در نظر داشت که موجباتی فراهم می‌کنند که در بازار اصلی مصرف‌کننده قیمت نفت پایین‌تر بیاید. روی این جهات فروشندگان نفت در بازارهای حقیقی که منابع نفتی‌شان در خلیج فارس است، برای اینکه بتوانند رقابت کنند ناچار هستند در قیمت در حدود ۳۰ سنت تخفیف بدهند.

این یک حقیقتی است. اگر واقعا قرار بر این بود که کنسرسیوم یا در قراردادهای فعلی رعایت بهای اعلان‌ شده را نمی‌کردیم و اجازه می‌دادیم که کنسرسیوم به همان اندازه‌ای که نفت در بازار بین‌المللی تخفیف پیدا کرده است قیمت را تنزل بدهند، ما بسیار متضرر می‌شدیم و می‌خواهم عرض کنم روی اطلاعاتی که بنده کسب کردم در نتیجه دخالت مستقیم شاه در محافل بین‌المللی به‌خصوص در برابر شرکای کنسرسیوم و طرف‌های دیگر قرارداد، قبول کردند که این پایین آوردن قیمت را در یک حد بسیار مختصری اعمال بکنند که به منافع حقیقی ملت ایران لطمه شدید وارد نیاید. به طوری که قبلا هم عرض کردم الان نرخ اعلان شده نفت آغاز جاری ۸۷/۱ است، در صورتی که نرخ حقیقی که به فروش می‌رسد ۶۳/۱ است. مطالبی را همکار محترم جناب آقای دکتر مبین ایراد فرمودند که جناب آقای قوام صدری جواب خواهند فرمود. دیگر موردی نیست که بنده صحبت کنم فقط در مورد مالیات بایستی به عرض برسانم موضوع مالیات به طور صریح در این قرارداد مشخص شده است و به هیچ وجه من‌الوجوه توهمی که ایشان فرمودند در مورد این قراردادها حکومت نخواهد کرد و اثری نخواهد داشت.

سخنان قوام صدری (معاون وزارت دارایی)

آقای دکتر مبین، نماینده محترم فرمودند که آیا این قراردادها در طی یک مزایده بسته شده است یا خیر؟ و سوال فرمودند که دولت تایید کند که مزایده است. بنابراین ناگزیرم عرض کنم که بلی، برای تنظیم این قراردادها اولا برای استخراج نفت از منطقه یک نفتی کشور مزایده گذاشته شده است. بیش از ۴۸ شرکت به ما پیشنهاد داده بودند و اضافه بر کار یک مزایده باید بنده عرض کنم که شرایط مزایده و حتی شرایط بسیار سنگین مزایده را شرکت ملی نفت ایران دیکته کرده است و آن همان شرایطی است که آقای مهندس جلالی نوری به استناد نوشته‌های نشریات فنی نفتی در اینجا تصریح فرمودند که پیش‌بینی کرده‌اند نشریه‌های محافل فنی نفتی که دولت ایران موفق نخواهد شد این شرایطی را که به مزایده گذاشته است به انجام برساند و مشتری برای این شرایط پیدا کند و ملاحظه فرمودید که به‌حمدالله موفق شده است دولت ایران که آن شرایط را بقبولاند و مشتری‌های حسابی هم برای نفت خودش پیدا کند و چنین قراردادی هم ببندد.

از بین ۴۸ شرکت عده‌ای پیشنهاد کرده بودند از طریق عاملیت عمل کنند که به کلی کنار گذاشته شدند و با آنها مذاکره نکرده‌اند. ده شرکت یعنی ده اکیپ دیگر که پیشنهادهایشان در راه مشارکت بوده است بررسی شده و آن پیشنهادهایی که حائز حداکثر منافع حاصل برای ایران بوده است، پذیرفته شده و این قرارداد به انجام رسیده است. بنده این قسمت را عرض کردم برای رفع نگرانی آقای دکتر مبین و مجلس ایران.

پس از توضیحات آقای قوام صدری بحث در کلیات لایحه به اتمام رسید و به ورود در شور ماده واحده رای گرفته و با اکثریت آرا تصویب شد.

ماده واحده به شرح زیر خوانده شد:

قانون راجع به اجازه مبادله و اجرای پنج فقره قرارداد نفت

ماده واحده: پنج قرارداد ضمیمه و پیوست‌های آنها که به استناد ماده ۲ قانون نفت مصوب مردادماه ۱۳۳۶ به منظور اجرای عملیات تفحص و اکتشاف و استخراج و بهره‌برداری و فروش و صدور نفت از مناطق مصرح در قراردادهای مزبور بین شرکت ملی نفت ایران از یک طرف و شرکت‌ها و گروه‌های مفصله‌الاسامی زیر:

۱ - باتافشه پترولیوم ماتشاپای.ن.و.

Bataafse Petroleum Maatschappij.N.V.

۲ - تاید واتر اویل کمپانی

Tidewater Oil Company

اسکلی اویل کمپانی

Skelly Oil Company

سان ری دکس اویل کمپانی

Sunray DX Oil Company

دی سوپر یور اویل کمپانی

The Superior Oil Company

کر - مک‌گی اویل ایندستریزاینکور پوریشن

Kerr -Mcgee Oil Industries, Inc

سیتیز سرویس کمپانی

Cities Service Co

ریچفیلد اویل کورپوریشن

Richfield Oil Corporation

۳ - اجیپ . اس . پ . ا

Agip - S.P.A

فیلیپس پترولیوم کمپانی

Phillips Petroleum Company

اویل اند نچرال گس کامیشن - ایندیا

Oil & Natural Gas Commission, India

۴ - دی اتلانتیک ریفاینینگ کمپانی

The Atlantic Refining Co.

مرفی اویل کورپوریشن

Murphy Oil Corporation

سن اویل کمپانی

Sun Oil Company

یونیون اویل کمپانی آف کالیفرنیا

Union Oil Company of California

۵ - بورودوروشرش دوپترول

Bureau de Recherches de Petrole

رژی اتونوم دپترول

Regie Autonome des Petroles

سوسیته ناسیونال دپترول داکیتن

Societe Nationale des Petroles D, Aquitaine

از طرف دیگر امضا شده و به تایید دولت نیز رسیده است تصویب و اجازه اجرا و مبادله آنها داده می‌شود.

آقای رییس گفتند: در اینجا یک اصلاح عبارتی لازم است بشود چون در این جمله کر -مک‌گی اویل ایندستریزاینکور پوریشن را به علامت اختصاری در انگلیسی نوشته‌اند باید به جای اینکورپوریشن اینکور پوریتد نوشته بشود و به فارسی اینکورپوریشن ترجمه کرده‌اند که صحیح نیست و حالا اصلاح می‌شود.

آقای مرتضوی گفتند: در سطر آخر فکر می‌کنم اشتباه چاپی شده است، تاخر و تقدمی در دو کلمه شده است که باید اصلاح بشود، این جا نوشته شده است، «تصویب و اجازه اجرا و مبادله آنها داده می‌شود» که باید اصلاح بشود «تصویب و اجازه مبادله و اجرای آنها داده می‌شود» موافقت بفرمایید که به همین ترتیب اصلاح شود.

سپس کلیات آخر لایحه مطرح شد و آقای سرتیپ پور سخنان ذیل را ایراد کردند:

سخنان سرتیپ‌پور

خیال می‌کنم ده سال پیش بود که قرارداد نفت با کنسرسیوم امضا شد و در مجلس طرح شد، ولی نه به صورتی که امروز طرح شده است که هر کس بتواند نظرات خودش را درباره قرارداد صاف و صریح و بی‌پروا عرضه بدارد. شاید به همین دلیل و شاید به دلایل دیگر مردم ایران از آن قرارداد ناراضی بوده‌اند. چرا ناراضی بوده‌اند؟ برای آنکه حق ملت ایران در آن قرارداد آنچنان که باید محفوظ نبود. چرا محفوظ نبود؟ به دلیل اینکه آن قرارداد موقعی منعقد شد که ایران در شطرنج سیاست زمان باخته بود یا مسوولینی که مدیریت را به عهده گرفته بودند و ضرب‌الاجل قرار داده بودند چون نتوانستند آنچنانکه باید پیش‌بینی موعد و زمان و حوائج را بکنند، باختند. باخت آنها به همه ملت ایران به آن صورتی که عرض کردم لطمه زد و آن قرارداد تحمیلی شناخته شد. بعد از ده سال امروز ما درباره قراردادی بحث کرده‌ایم که شرح مزیت آن بر قرارداد گذشته به شرحی بود که مخبر محترم کمیسیون، ماموران دولت و نمایندگان محترمی که وارد در جریان بودند شرح دادند، چه در قسمت مشارکت ایران با طرف قرارداد و چه در قسمت هموار شدن راه ایران برای نفوذ در بازارهای جهان چه از نظر آماده شدن وضعی برای به کار گماشتن اهل علم در شرکت‌هایی که مباشرت کار نفت را در آینده بر عهده خواهند گرفت که همه اینها جزو آرزوهای ملت ایران پیش از انعقاد قراردادها بوده است. خوب، ما گفتیم که از قرارداد ده سال پیش ناراضی بودیم به دلیل شکستی که نصیب شده بود و الان از این قرارداد اظهار رضایت می‌شود به چه دلیل؟ به دلیل اینکه آثار آن ننگ زایل شده است به دلیل اینکه در طی این ده سال نقش‌هایی ایفا شد که ایران توانست به قسمتی از آرزوهای خودش درباره استقلال عمل در قسمت نفت نائل بشود. پس قراردادهای موجود متفرع از پیروزی است.

بنده خیال می‌کنم در ایران هر چند جناحی که تصور بشود موجود باشد مادام که برای خودشان این حق را قائل باشند که درباره بدوخوب ایران اظهارنظر بکنند در صورتی که انصاف و عدالت داشته باشند باید تصدیق بکنند که این پیروزی ما پیروزی خود آنها هم خواهد بود و هست پس باید شاکر باشند، پس باید تحسین کنند، پس باید ستایش‌ کنند کسانی را که در حقیقت منشاء این پیروزی شده‌اند و اگر جز این بکنند ما باید متاسف باشیم از هر جناحی که بوده باشد، چون بالاخره یک ایرانی حق دارد درباره سرنوشت ایران اظهارنظر بکند، وقتی که درباره بدش اظهار نظر می‌کند حق این است که درباره خوبش هم اظهارنظر بکند و ستایش بکند و نشان بدهد که نفسی عادل است. هر فرد یا جمعی از جناح‌های مملکت بوده باشد، اگر عادل نباشد باید یک ایرانی دیگر از هر جناحی باشد اظهار تاسف بکند که چرا هموطن ناعادلی یافته است.

همه ملت ایران متعلق به هر جناحی که بوده باشند در این مقام با توجه به اینکه قسمت زیادی از مقررات ناهموار امتیازات گذشته به شرحی که گفته شد زایل شده و از بین رفته و به جای آنها مقررات تازه‌ای که مفید به حال ملت ایران است جانشین شده است باید شاکر باشد و ستایش بکند. در این باره بنده فکر می‌کنم که هر عاقلی را اشاره کافی باشد متعلق به هر جناحی بوده باشد، اما درباره اینکه ما در این قراردادها چه چیز را جست‌وجو می‌کنیم و کرده‌ایم در درجه اول تحکیم مبنای اقتصادی ایران است. به قول دولت ما اگر چه نفت فی‌حد ذاته نمی‌تواند یک امر سیاسی در جریان امروز ایران شناخته بشود ولی مسلم است که یکی از ارکان مهم اقتصادی مملکت است. بنابراین که اقتصاد نمی‌تواند از سیاست جدا باشد و سیاست تا حد زیادی به اقتصاد مملکت بستگی دارد. پس می‌توان گفت که کار نفت هم کار سیاست است، چون این پیروزی برای ایران یک پیروزی سیاسی هم می‌تواند باشد، چرا برای اینکه یک ملت یک واحد اعم از اینکه فرد باشد یا یک واحد جامعه باشد اگر وضع اقتصادیش روشن‌تر و آقایی این واحد بر وضع اقتصادیش مسلم‌تر باشد حکومت سیاسیش درخشنده‌تر و نافذتر خواهد بود.

قراردادهای امروزی که عرضه شده است بنابراین که به وضع اقتصادی ما و درآمد دولتی و مملکتی ما یک شکل تازه‌ای می‌دهد لاجرم می‌توانم بگویم که به سیاست ما هم یک رونق جدیدی می‌دهد، چون عرض کردم که سیاست از اقتصاد نمی‌تواند در عصر ما جدا باشد منتهی‌موقعی ما می‌توانیم از این درخشندگی استفاده بکنیم که بعضی یادآوری‌های دوستان ما که پیش از بنده پشت تریبون آمدند و فرمودند مورد توجه خاص مجریان قرار بگیرد. در جریان ششم بهمن امسال چه در تلویزیون و چه به وسیله رادیو پخش شد و در آنجا راه ۳۰ سال آینده جامعه ایرانی مشخص شد، یعنی وقتی که صحبت از این شد که فی‌المثل کارخانه ذوب‌آهن داشته باشیم باید از همین الان ماماتریال‌هایی که برای اداره کارخانه ذوب‌آهن لازم می‌شود خواه در قسمت بالای صنعت خواه در قسمت تکنیک، خواه در قسمت عمله فنی یا کارگر فنی از همین حالا زمینه تربیت آنها را فراهم بکنیم که فردا که کارخانه افتتاح شد ما از لحاظ کارگر و متخصص معسر نباشیم بتوانیم در جریان اعزام محصل به خارج، در جریان دادن پول برای محصلین به خارج موظف بکنیم عده‌ای را که در آن راه تحصیل بکنند که برای فردای ما به منظور اجرای آن برنامه‌های ۳۰ ساله آماده شوند.

به خاطر باید داشته باشیم آنچه را که از منابع زیرزمینی الان استفاده می‌کنیم متعلق به نسل امروز نیست، میلیون‌ها ایرانی آمد و رفت، این امانات را حفظ کرد و امروز ما داریم آنها را استخراج می‌کنیم می‌فروشیم پول تهیه می‌کنیم لاجرم ما باید برای قرن‌های آینده هم فکر بکنیم آنچه را که از گذشته گرفته‌ایم به نسل‌های آینده منافعش عاید بشود و این یادآوری فقط از این جهت است که دولت با همه عشق و علاقه‌ای که نشان داده است برای بهتر کردن وضع جامعه و مملکت و پیش بردن کارهای عمرانی دلیرتر بشود و به خاطر داشته باشد که مجلس مراقب است صمیمت مجریان درباره اجرای نیات و نقشه‌ای که طرح کرده‌‌اند و مورد تصویب ملت ایران قرار گرفته است تا چه میزانی می‌تواند امکانات فراهم بکند که از زمان استفاده کافی کرده باشیم، بنده می‌توانم به مجلس ایران واقعا تبریک بگویم که زمانی را درک کرده که توانسته است قراردادهایی را تصویب بکند که آن قراردادها از بسیاری لحاظ مزیت بر قراردادهای گذشته دارد و می‌توانم به دولت ایران هم تبریک بگویم و در عین اینکه تبریک به دولت حاضر می‌گویم، یاد می‌کنم از آن مردی که تا آخرین لحظات دنبال این قرارداد بوده و برای او مغفرت و روشنایی طلب می‌کنم و همچنین از امنای شرکت نفت از دکتراقبال، از مهندسین، از کارشناسان آنجا که واقعا در این عمل کمال حسن‌نیت و علاقه‌مندی و صمیمیت به منافع ایران را نشان دادند.