شرایط تکنیکی قراردادهای نفت

اشغال پالایشگاه آبادان توسط نیروهای نظامی انگلستان

بیانات مرتضوی، مخبر کمیسیون دارایی درباره پرسش‌های چندگانه‌ای که در مورد قرارداد نفت در سال ۱۳۴۳ مطرح شده بود، در روزهای گذشته منتشر شد. در شماره امروز آقای مرتضوی در پاسخ به سوال‌های ناحیه عملیات، ترکیب هیات‌مدیره دستگاه اجرایی، تعهد عملیات اکتشاف و همچنین میدان تجارتی طرح و تصویب لایحه اجرای ۵ قرارداد جدید نفت در مجلس شورای ملی ایران، توضیحاتی را بیان کرده‌اند. از همین روی به نقل از کتاب «تاریخچه و متن قراردادهای مربوط به نفت ایران» که توسط شرکت ملی نفت ایران در اسفند ۱۳۴۴ منتشر شده است، بخشی دیگر از سخنان وی در شماره امروز تقدیم خوانندگان ارجمند می‌شود. سوال سوم که مطرح فرمودند این بود که ماخذ ناحیه عملیات چیست و میزان آن چقدر است؟ بنده بایستی قبلا حضور همکاران ارجمند توضیح عرض کنم که شرکت ملی نفت در اعلان مزایده‌ای که برای ناحیه یک فلات قاره منتشر کرده است نسبت به گذشته امتیازات خاصی به دست آورده و مسائل قابل توجهی را قبلا حل کرده است. در قانون نفت حداکثر ناحیه‌ای که می‌شود به کسی واگذار کرد ۱۶ هزار کیلو مترمربع است، ولی چون در قراردادهایی که الان مطرح رسیدگی است قبل از مشارکت داوطلبان شرکت در این کار عملیات لرزه‌نگاری انجام گردیده بود که به عقیده بنده موفقیتی است که بایستی به شرکت ملی نفت ایران از این بابت تبریک بگویم، زیرا ما وقتی این ناحیه را به معرض مزایده قرار دادیم که تا این اندازه‌ای از کم و کیف نفت زیر سطح فلات قاره اطلاع پیدا کرده بودیم با این مزیت که مخارج آن را از جیب دیگران پرداختیم، مباشرش شرکت ملی نفت ایران بود، ولی حقیقتا مخارجش از آن ده گروهی که داوطلب این کار شده بودند پرداختند.

با این ترتیب ما توانستیم که ناحیه قرارداد را از ۱۶ هزار کیلومترمربع حداکثر به هشت هزار کیلومترمربع تقلیل بدهیم.

گرچه جزو سوال نیست، ولی بنده باید عرض بکنم در طی این قرارداد موضوع استرداد هم پیش می‌آید؛ یعنی حداکثر هشت هزار کیلومترمربع برای کاوش و حفاری در اختیار شرکت‌ها گذاشته می‌شود، ولی آنها موظفند که در ۵ سال اول بیست و پنج درصد، در ۵ سال دوم بیست‌و‌پنج درصد از ناحیه‌ای را که در اختیارشان است به شرکت ملی نفت که طرف اول قرارداد است پس بدهند و این‌ها در حقیقت یک مناطق آزاد جدیدی خواهد بود که ما بعدا می‌توانیم باز از آنها استفاده بکنیم مستقیما یا به وسیله عقد قراردادهای جدید.

سوال چهارم جناب آقای دکتر رمضانی این است که ترکیب هیات‌مدیره دستگاه اجرایی چیست؟ بنده تصور می‌کنم که مقصود ایشان از دستگاه اجرایی همان شرکت مختلط است یا سازمانی مختلطی است که برای انجام عملیات اکتشافی و بهره‌برداری تشکیل می‌شود، به طوری که در قرارداد معین شده این شرکت دارای یک هیات‌مدیره خواهد بود مرکب از ۸ نفر که چهار نفر را طرف اول قرارداد که شرکت ملی نفت است انتخاب می‌کند و چهار نفر دیگر را طرف دوم قرارداد انتخاب می‌کند. این توافق هم به عمل آمده است که رییس هیات‌مدیره را طرف اول معین می‌کند مدیرعامل و نایب‌رییس هیات‌مدیره را طرف دوم بنابراین به طوری که ملاحظه می‌فرمایید طرفین قرارداد دارای اختیارات و امتیازات مساوی در اداره این شرکت مختلط هستند.

سوال پنجم این است که تعهد عملیات اکتشافی با کدام طرف قرارداد است و چنانچه در خاتمه دوره اکتشافی میدان تجارتی کشف نشده باشد چه اتفاقی می‌افتد؛ این موضوع در قرارداد کاملا تصریح شده است که طرف دوم قرارداد متعهد انجام کلیه عملیات اکتشافی است چه به طور مستقیم و چه به وسیله آن شرکت مختلطی که این جا ذکرش آمد. طرف دوم متعهد است که در یک دوره ۱۲ ساله عملیات اکتشافی را در میدان‌هایی که طبق این قرارداد در اختیار آن‌ گذاشته شده است انجام بدهد و طرف اول وجهامن‌الوجوه تعهدی در انجام این عملیات بر عهده ندارد، بلکه همان طور که به عرض رساندم طرف دوم قرارداد مستقیما یا به وسیله شرکت مختلطی که تشکیل شده است این وظایف را انجام می‌دهد.

همان طوری که به عرض رساندم در قراردادها تصریح شده که طرف دوم برای عملیات اکتشافی یک فرصت ۱۲ ساله دارد که البته با فروعی که در این تعهد ذکر شده است، ظرف ۶ ماه از تاریخ اجرا که از زمان توشیح قانون به صحه مبارک همایونی است بایستی عملیات اکتشافی را شروع بکنند و حداکثر تا ۱۸ ماه اول اولین چاه اکتشافی را حفر کرده باشند. حالا در انجام این تعهد ممکن است موارد مختلفی پیش بیاید. در قرارداد تصریح شد که هیچ امری نمی‌تواند در چهار ساله اول عملیات اکتشافی را متوقف کند و این عملیات اکتشافی تا رسیدن به مرحله اکتشاف چاهی که جنبه تجارتی داشته باشد به شرحی که در این قانون تصریح شده است بایستی همچنان ادامه پیدا کند و اگر به طوری که سوال کرده‌اند در پایان این دوره ۱۲ ساله یا در خلال این دوره ۱۲ ساله به اعتقاد طرف دوم دانسته شد که احتمال رسیدن به‌یک هدف مثبت نیست قرارداد کان‌لم‌یکن خواهد بود و پذیره‌هایی را که طرف دوم قرارداد به طرف اول پرداخته است به سود طرف ضبط می‌شود و اگر احیانا مبلغی که طبق این قرارداد تعهد نموده است که تا پایان ۱۲ سال به مصرف برساند طبق صورت حساب‌های مثبت به مصرف نرسانده باشد بایستی ۵۰ درصد آن مبلغ را هم به طرف اول بپردازد.

سوال ششم که مطرح شده این است که منظور از میدان تجارتی چیست؟ بایستی توضیحا به عرض نمایندگان محترم برسانم دستگاهی که روی یک طاقدیس نفتی مشغول کاوش و اکتشاف است ممکن است به یک چاه نفتی برخورد بکند، ولی این کافی نیست، بلکه باید ثابت بشود که این چاه،‌چاهی است که از نظر تجارتی یک چاه نفتی به حساب می‌آید؛ یعنی بایستی مقدار معینی در روز نفت از آن استخراج شود و در زمان معینی میزان بهره‌دهی نفت این چاه ثابت بماند. وقتی که به این نتیجه رسیدیم در حقیقت در آستانه بهره‌برداری تجارتی یا در آستانه میدان تجارتی هستیم، ولی صرفا با برخورد چاهی که جنبه تجارتی داشته باشد یک میدان نفت را میدان تجارتی نمی‌دانیم، بلکه بایستی با کاوش‌های بعدی هم ثابت شود این میدان آن قدر نفت دارد که اگر ما نفت آن را استخراج بکنیم پس از کسر هزینه‌ها و پرداخت مالیات به دولت ایران ۲۵ درصد سود خالص برای هر دو طرف اول و دوم باقی بماند. وقتی که ما در یک میدان نفتی به این اطمینان رسیدیم که میزان استخراج از این چاه برای یک مدت معقولی که در صنعت نفت پذیرفته شده است، می‌تواند حداقل بعد از مخارج اکتشاف و استخراج و پرداخت مالیات ۲۵ درصد هم سود برای طرفین اول و دوم تامین بکند آن وقت آن میدان یک میدان تجارتی تلقی می‌شود.