تفاوت کارخانه‌های اصفهان با خارجی‌ها

صنعت فلزکاری

پیش از آنکه کارخانه ذوب‌آهن اصفهان توسط روس‌ها ساخته شود، شمس‌الدین جلالی در راپورتی به تیمورتاش، وزیر مقتدر دربار رضاخان در سال ۱۳۱۰ نوشته بود که برای ریخته‌گری آهن، در ایالت اصفهان نیاز به داشتن کوره ذوب‌آهن هستیم که در دو سال گذشته مقدمات کاری آن انجام شده است. این راپورت که توسط جلالی تهیه شده است به امضای رییس شرکت مهندسی و تجارتی فنی در ایران به نام شونمان، سلطانی و شرکای اصفهان است که بخش دیگری از این اسناد در شماره امروز تقدیم خوانندگان ارجمند می‌شود.

یک کارخانه‌ای که جواب هر اتفاقی از اتفاقات کارخانه‌های ایران مثل کارخانه وطن و غیره را بدهد لازم است که غیر از قسمت ریخته‌گری آهن دارای یک «سوتینیست» یا سلسله ماشین‌هایی باشد تا اینکه بتواند از عهده تمامی قسمت آهن‌کاری که عبارت از قسمت‌های ذیل باشد، برآید و موفق به تعمیرات کامل آنها بشود. قسمت خراطی آهن، صفحه‌تراش آهن، دنده درآری آهن، صافکاری آهن دارا باشد و چون اغلب ماشین‌های ساده یک قسمت چوبی را هم دارا می‌باشند یک دستگاه نجار [ی] هم از برای مقصود فوق‌الذکر لازم بود و می‌توان گفت پس از تکمیل‌شدن کارخانه مذکور به طوری که در نظر گرفته‌ایم بتوانیم ۱۰ صدم [از] صد [ی] نود از یدکی‌ها و لوازمات و مایحتاج کارخانه وطن یا کارخانجات دیگر را در اصفهان تهیه نماییم. البته در ایران کارخانجات خیلی کم است، مثل اینکه در اصفهان فقط یک کارخانه وطن داریم و کارخانه‌های دیگر مثل سیگار‌ریزی و جوراب‌بافی و زرگری و غیره نسبتا کوچک و تمام اینها به انضمام کارخانه وطن در صورتی که همه روزه محتاج باشند به یک کارخانه‌ای مثل کارخانه راستی نمی‌توانند کار به آن اندازه و از برای این کارخانه فعلی که عبارت است از نجاری و آهنگری و ریخته‌گری برسانند و کارخانه آهنگری از نداشتن کارگاه، گاهی بیکار می‌ماند و تعمیرات یدکی‌ها را که کارخانه‌های دیگر محتاج بودند مجبور بود گران محسوب دارد تا اینکه کار دخل و خرج بکند. از همین نقطه‌نظر از اول در نظر گرفته شده است که کارخانه مذکور برای اینکه دائمی باشد و از حیث نداشتن کار لنگ نشود، در مقام ساختن بعضی از مایحتاج عمومی هستیم که تا سال آتیه بتوانیم تلمبه‌های دستی و چرخی و موتورهای کوچک از یک اسبی الی ۱۲ اسبی و سلنج‌های پنج تنی و قپان‌های بزرگ تا ده خرواری و چرخ‌های آبی و آسیاب‌های موتوری از سنگ‌های ایران و دستگاه از برای خشک کردن میوه‌جات و خشکبار ایران و غیره را در این کارخانه می‌سازیم، ولی چون این قبیل اسباب‌ها که فوقا تذکر دادیم تاکنون سابقه نداشته در ایران فروش دائمی ندارد و مجبور هستیم در مقام تدارک کارهای دیگر از برای این کارخانه باشیم.

در سایر ممالک مشتری دائمی و همه روزه این قبیل کارخانجات فلاحین و زارعین می‌باشند، ولی در ایران بالعکس فلاحین و زارعین با همان آلات و اسباب که از دو هزار [سال] قبل معمول بوده هنوز کار می‌کنند و حاضر نمی‌شوند که با اسباب‌های فلاحتی امروزه داخل عمل بشوند و خود را از زحمت‌های فوق‌العاده نجات بدهند، ولی یقین داریم که روزگار در این نزدیکی آنها را هم مجبور خواهد کرد اسباب فلاحتی را تکمیل‌تر نمایند و برای این مقصود کارخانه راستی فوق‌العاده به درد می‌خورد برای اینکه اسباب و اثاثیه‌های فلاحتی که از اروپا وارد می‌کنند از صد، نود و پنج به درد ایران نمی‌خورد، چون این اثاثیه برای یک آب و هوا و زمین و یک طرز فلاحتی ساخته شده که به کلی با اسلوب طرز زراعت ایران تفاوت دارد و از این جهت است که آنچه تاکنون وارد نموده‌اند و به راه انداخته‌اند اسباب یاس صاحب کار یا زارعین فراهم شده، اسباب جدید فلاحتی از برای این بایستی اغلب در خود ایران مطابق وضعیات زراعتی و سلیقه زارعین ایرانی تدارک شود تا بتوانند از آنها نتیجه بگیرند و اسباب یاس فراهم نگردد و البته این قبیل آلات بدون یک کارخانه‌ای مثل کارخانه فوق‌الذکر غیرممکن بود تدارک شود. این است که در نظر گرفته‌ایم در بدو امر مدل‌هایی را از اروپا برای ساختن و تدارک کردن لوازمات زراعتی بیاوریم که یک مرتبه از لوازمات معمولی امروزه ایران بالاتر باشد که هم مالکین بتوانند خریداری نمایند و هم زارعین بتوانند از آنها استفاده نمایند. همچنین نساجی‌های دستی تاکنون با اسباب‌های خیلی ساده قدیم کار می‌شود و تفاوت بین دستگاه‌های نساجی ماشینی اروپا مثل نساجی کارخانه وطن با دستگاه‌های قدیمی که فعلا معمول است فوق‌العاده می‌باشد و چون بیکار در ایران فراوان و اجرت ارزان می‌باشد چنین صلاح است که نساجی‌های دستی را توسط بعضی تصرفات علمی به صورت دیگری درآورده تا اینکه موفق به پیشرفت و ترقی بشوند و از همین نقطه‌نظر مدل‌های این دستگاه‌ها را خواسته‌ایم که از روی آنها از برای نساجان در کارخانه فوق‌الذکر ساخته و تدارک نماییم و کارهای دیگری که در این کارخانه تدارک [و] حاضر می‌شود فعلا محتاج به ذکر نیست تا موقع نوروز آتیه در تهران یک نمایش از آلات و اسبابی که در این کارخانه ساخته شده داده می‌شود و این نمایش بهتر از حرف ثابت خواهد کرد قابلیت این کارخانه تا چه اندازه می‌باشد. فقط در اینجا لازم است یک مطلب توضیح داده شود به نوعی که فوقا عرض شد اساس یک چنین کاری ریخته‌گری آهن می‌باشد و ریخته‌گری آهن بالاخره بدون ذوب آهن و تدارک آهن جدید غیرممکن است و از همین جهت مجبور شدیم از برای ذوب‌آهن یک نقشه عملی بکشیم و پس از تحقیقات و «اتود» دوساله و بعد از حاضر کردن یک متخصص مخصوص از برای همین منظور اینک مشغول ساختن یک کوره کوچک برای ذوب کردن آهن هستیم و در تعقیب این عمل یک معدن سنگ‌آهن در نزدیکی اصفهان پیدا کردیم که ان‌شاء‌الله امیدواریم پس از چند ماه دیگر موفق به این مقصود شده و نتیجه مطلوبه حاصل گردد.