سدهای شکسته خوزستان

ساخت آبشار مصنوعی شوشتر در دهه‌های۱۳۰۰

تیمورتاش وزیر دربار رضاشاه با ارسال نامه‌ای حاوی ۱۰ پرسش به استانداران وقت از آنها خواسته بود، وضعیت صنعت، زراعت، دامپروری و سایر فعالیت‌های اقتصادی ایالت خود را توضیح دهند. در شماره‌های گذشته توضیحات مسوولان استان کرمان را خواندید. آنچه در صفحه امروز می‌خوانید، شرح وضعیت استان خوزستان در سال‌های ۱۳۱۰ و قبل از آن است. این نوشته‌ها از اسناد «گزارش‌های ایالات و ولایات از اوضاع اقتصادی، اجتماعی ایران در سال ۱۳۱۰» است.

وزارت داخله ایالت خوزستان

مقام منیع وزارت جلیله دربار شاهنشاهی پهلوی دامت شوکته

با عطف به مرقومه محترمه نمره ۳۰۸۳/۱ راجع به مواد ده‌گانه، به اجرای مقررات علیه مراتب را ذیلا به استحضار خاطر حضرت اشرف می‌رساند: صنایعی از قبیل قالی‌باقی و پارچه‌بافی و نخ‌ریسی و پنبه‌پاک‌کنی در ناصری موجود نیست. فقط مکاین آبی در شهر و اطراف شهر دارد از قبیل صابون‌پزی و لیمونادسازی و کره‌سازی و برق و یخ‌سازی بالغ بر ۲۸ دستگاه موجود است. صورت آنها جداگانه از لحاظ عالی می‌‌گذرد. استعداد محل در ناصری و کلیه نقاط خوزستان در صورتی که آب جاری باشد فوق‌العاده برای غرس اشجار، خصوصا توت‌کاری برای به عمل آوردن محصول ابریشم بسیار خوب و یگانه وسیله برای تشویق اهالی آب جاری است. فعلا چند دستگاه ماشین‌های آبی که اطراف ناصری در امتداد رودخانه کارون زارعات را فاریاب می‌نماید همه‌گونه اشجار توت، انجیر، مو تبریزی، بید، پسته، بادام، انار، هلو، شفتالو، مرکبات، همه رقم پنبه و حبوبات از هر قبیل زراعت و به خوبی نتیجه گرفته شده است. مخصوصا درخت توت که فوق‌العاده در این حدود رشد دارد. آب و هوای خوزستان طوری است که اغلب درخت‌های سردسیر هم در این حدود ترقی دارد و به خوبی می‌توان از آنها استفاده نمود. چیزی که اهالی را از منافع عمده باز داشته همانا شکسته شدن سدها و نبودن آب جاری است که ماشین و مکینه جبران ضرر شکستگی سدود را البته نمی‌کند، بلکه می‌توان گفت عملیات ماشین مانند قطره در مقابل دریا است. اگر سدهای اهواز و کلیه خوزستان مثل سد شادروان شاپور، نهر هاشم، شاخه بنی‌طرف، سد شاور و سدود دیگر این صفحه بسته شوند و چند موسسات فلاحتی در نقاط مختلفه خوزستان ایجاد گردد و عده‌‌[ای] زارعین بصیر از اصفهان و یزد و گیلان و مازندران به این حدود اعزام شوند، بر سبیل قطع می‌توان گفت خوزستان در زمان کمی به بین‌النهرین برتری خواهد داشت و مانند عهد شاپور هزار فرسخ مربع را تحت زراعت خواهد گرفت. تشویق مردم فقط تهیه آب است. کلیه اراضی خوزستان برای زرع تریاک خوب و در صورتی که اداره مالیه اجازه زرع تریاک را بدهد در سال ممکن است مقدار کلی از محصول شیره تریاک استفاده نمود و مقدار تقریبی هر جریب هزار ذرع مربع یک‌من تبریز خواهد بود و اطراف ناصری بعضی خورها (برکه‌های بزرگ که اغلب نیزار می‌شوند) مراتعی هست و استعداد حشم‌داری را دارد. چندین سد در اطراف ناصری هست که مهم‌ترین آنها سد اهواز است. تمام این سدها شکسته و از بین رفته، از قبیل سد نهر هاشم یا حمیدیه و سد شاپور و سد اهواز که فعلا در روی آن پل برای عبور راه آهن ساخته شده است.

شوشتر

صنایعی که در شهر شوشتر فعلا موجود است یک دستگاه قالی‌بافی مختصری که موسس آن میرزا حسن ولد حاج میرزا جعفر مرعشی است. موجبات وسعت این دستگاه به حد کمال فراهم نیست و محتاج است به مساعدت مالی. گلیم‌بافی شوشتری که سابقا صنعت خیلی مرغوبی بوده و قسمت زیادی از شوشتر به بازارهای داخله مملکت حمل می‌شده فعلا بیش از دو سه دستگاه باقی نمانده. بافندگان آن پریشان و در مضیقه هستند. سایر موسسات صنعتی و کارخانجات دیگری در شوشتر وجود ندارد. پیشتر عبابافی داشتند که آن هم حالا موقوف شده. با بودن آبشارهای مهم در شوشتر اهمیت فوق‌العاده را حائز؛ ممکن است در اثر توجه و جلب سرمایه‌داران از آبشارهای مزبور که هر یک از آنها قوه ششصد اسب را دارند خیلی خوب مورد استفاده واقع گردد. استعداد اراضی شوشتر برای توت‌کاری و به عمل آوردن محصول ابریشم، مخصوصا پنبه، کرچک، کنجد، کا(ئو)چو، مرکبات و هر قسم درخت، نیشکر و زراعت به اعلی درجه خوب ولی با شکستگی سد شادروان شاپور کلیتا دیم‌کاری و در صورتی که سد آن که در حدود چهل‌و‌پنج سال است شکسته شده بسته شود، میان آب شوشتر دوباره رونق اولیه را پیدا کرده از شوشتر تا ناصری هم اراضی فاریاب خواهد شد. فعلا مقدار اراضی که تحت تریاک‌کاری می‌رود خیلی کم و در حدود ۷۲۸۴ ذرع مربع است و مقدار ۶۲۵۹مثقال شیره تریاک از آن جمع‌آوری شده ولی «لآلی» محلی است در دوازده فرسخی شوشتر که جزو بختیاری است، زراعت تریاک عمده به وسیله الوار می‌شود و تاکنون مقدار اراضی که در آنجا زراعت تریاک می‌شود غیرمعلوم. تریاکی که هذه‌السنه از آنجا جمع‌آوری شده در حدود مقدار ۱۸۷۴مثقال شیره تریاک بوده که مامورین مالیه شوشتر رفته شیره تریاک آنجا را خریداری نمایند.

استعداد حشم‌داری در حوزه شوشتر خیلی خوب است خصوصا در بلوک شعیبیه که در قسمت غربی شهر واقع و فعلا محل سکونت عشایر و اعراب کعب و ممکن است حشم زیادی در آنجا پرورش داد. اسامی خالصجات دولتی مربوط به حوزه شوشتر قومات، نکار (و) عجیرب است. از اراضی مزبوره برای همه‌گونه زراعت مستعد و بذر فلاحتی آنها در حدود هزار جفت گاو است که فعلا در آنجا زراعت می‌شود. قسمت عمده محصولی که در بلوک شوشتر به عمل می‌آید گندم و جو است.

معادنی که در آنجا موجود است عبارت از گچ و نمک است که مورد استفاده عمومی است. از سنگ‌های رودخانه شوشتر هم آهک بسیار خوب به عمل می‌آید.