سلطان خاویار ایران-۲
منیراعظم دولو قاجار سلطان بود
انحصار دولت بر خرید، فروش، صید و تجارت خارجی محصول خاویار ایران از دوران قاجار شروع و هنوز ادامه دارد. این انحصار همانند هر وضعیت انحصاری دیگر مفاسد خود را داشته است و منجر به رانت‌جویی گروهی از کسانی که به مرکز قدرت سیاسی یعنی شاه و دربار نزدیک‌تر بودند، شد. آنچه که در چند شماره از نظر شما می‌گذرد، روایت مفسده‌ای است که تجارت انحصاری خاویار در سال‌های پس از ۱۳۳۰ تا زمان سقوط رژیم گذشته ادامه داشت.
انحصار دولت بر خرید، فروش، صید و تجارت خارجی محصول خاویار ایران از دوران قاجار شروع و هنوز ادامه دارد. این انحصار همانند هر وضعیت انحصاری دیگر مفاسد خود را داشته است و منجر به رانت‌جویی گروهی از کسانی که به مرکز قدرت سیاسی یعنی شاه و دربار نزدیک‌تر بودند، شد. آنچه که در چند شماره از نظر شما می‌گذرد، روایت مفسده‌ای است که تجارت انحصاری خاویار در سال‌های پس از ۱۳۳۰ تا زمان سقوط رژیم گذشته ادامه داشت.
هر چند در اوایل دهه چهل شمسی خانم منیراعظم دولو به عنوان مفسد اقتصادی دستگیر شد، ولی چه سود که این کار فقط جنبه تبلیغاتی داشت و تقریبا یک سال پس از اعلام فضای باز سیاسی که به دلیل حکومت کندی بر شاه تحمیل شده بود با کنار آمدن محمدرضا پهلوی با کندی و سپس ترور کندی به یکباره برچیده شد. در آن سال مجلات و روزنامه‌های ایران سروصدای فراوانی درباره برخورد دولت امینی با مفسدان اقتصادی به راه انداختند و به علاوه اشخاص سرشناسی چون سپهبد علوی مقدم، سپهبدکیا، سرلشکر ضرغام، سرتیپ نویسی، ابتهاج، آجودانی، جواد طباطبایی و خانمی نیز به عنوان ملکه خاویار ایران دستگیر شدند، خانم دولو.
چنانکه در جراید آن زمان آمده است:
پرونده شیلات که منجر به محکومیت سرتیپ‌نویسی و چند تن دیگر شد از جمله داستان‌هایی است که در اغلب جراید و مجلات خارجی نیز منعکس شد. در این پرونده که (سرتیپ‌نویسی) متهم اصلی تا روز آخر سکوت کرد، عده‌ای از افراد ناشناس (زن و مرد) شریک و سهیم بود که با سکوت سرتیپ‌نویسی نام آنها برده نشد.
این پرونده قطور که از شصت پرونده کوچک تشکیل شد با وجودی که دادگاه عالی جنایی متهمان آن را محکوم کرد، مع‌ذلک خانم دولو سلطان خاویار ایران و سایر متهمان کماکان به معاملات خود با شرکت شیلات ادامه می‌دهند. محکومین پرونده مذکور عبارتنداز: سرتیپ‌نویسی 5/3سال زندان و پرداخت 13میلیون ریال، مهدی عظیما و نجم‌آبادی 18ماه‌زندان، نصرت‌الله منتصر و جلال‌الدین جلالی 6 ماه زندان، خانم دولو محکوم به پرداخت چهل میلیون ریال و نازاریان تبرئه.
با کنار رفتن دولت امینی کل این تبلیغات نیز به یکباره از بین رفت و متهمین به کار و زندگی خود مشغول شدند.
مهندس نعیمی در این سفر با فروشندگان عمده خاویار فرانسوی، انگلیسی و آلمانی نشست‌هایی که در نوع خود جالب بود، برگزار کرد. آنان با ارائه مدارک، نشان می‌دادند که شرکت شیلات ایران با عدم‌معامله مستقیم با این شرکت‌ها عملا آنان را به سوی دلالان و سوداگران واسطه همچون دولو - ریاحی سوق می‌دادند و آنان نیز برای تامین بازار خود یا چاره‌ای جز تمکین نداشتند یا اینکه به سوی شوروی‌ها تمایل پیدا کرده بودند.
نعیمی اظهار می‌دارد که کارکنان سفارت نیز مرعوب این دو نفر بودند چنانکه می‌نویسد: متاسفانه در صحبت سه ساعته که [با] ایرانیان سفارت داشتم و این صحبت به درخواست خودشان انجام گرفت، مقامات رسمی سفارت مرعوب دولو و ریاحی می‌باشند و تمام اینها را مانور بیهوده می‌دانند و من برعکس با تمام قوا و دلایل این نظریه سفارت را رد نمودم تا بعد چه بشود.
البته حوادث آینده نشان می‌دهد که نظر مقامات رسمی سفارت ایران بسیار متقن‌تر از نظر جناب آقای بازرس بوده است. چون این دو - دولو و ریاحی - با کمال صراحت و جسارت هر کجا می‌رسیدند بدون ترس و واهمه انتساب خود را به خاندان سلطنت و دربار کتمان نمی‌کردند و از این راه دهان مخالفان را می‌بستند. با توجه به همین پشتوانه دست به عملیات خلافی می‌زدند که حتی آدم کارکشته‌ای چون مهندس نعیمی را به تعجب وامی‌داشت. وی در جلسه‌ای که با فروشندگان خاویار انگلیسی داشت متوجه نکته جالبی شد که در نوع خود کلاهبرداری مدرنی بود.
وی به هویدا می‌نویسد:
نامبردگان [انگلیسی‌ها] با حرارت و شهامت بیشتری از فرانسوی‌ها مدارک آخرین قیمت خریداری را با رونوشت اسناد خرید از
دولو - ریاحی کتبا به بنده دادند که یک تفاوت قیمت بسیار قابل‌ملاحظه را شامل است که اگر عمری باقی بود و کار به گزارش نهایی رسید تقدیم خواهم نمود.
در این صورت قیمت یک رقم خاویار رقم دو بلوگا فروخته شده است که قیمت آن از رقم یک قدری کمتر و از رقم دو معمولی خیلی زیادتر است. علت را سوال کردم گفتند می‌توانید عین جنس را که در تاریخ 9 دسامبر 1966 صورتحساب آن صادر شده است ملاحظه بکنید. متاسفانه از لحاظ رقم‌بندی جعبه که در بندر پهلوی شده است خاویار مزبور از لحاظ ظواهر امر درجه 2 بوده است، ولی وقتی که باز شد دیدم خاویار بلوگا طلایی درجه یک است. این مساله را به آنها متذکر شدم معلوم بود خودشان کاملا در جریان هستند. گفتند اینجا [به] این خاویار اصطلاحا می‌گوییم درجه 2 محصول احسانه (مقصود خانم احسانه دولو است) که به علت مخارجی که در ایران می‌نماید قیمت این درجه 2 خیلی بالا است. جناب آقای نخست‌وزیر، بنده خلی متاسفم که ناچارم این حقایق را به عرض جناب‌عالی برسانم اگرچه مثمرثمر باشد یا نه...
مهندس نعیمی به وظیفه خود عمل کرد و گزارش‌های دیگری نیز فرستاد که در مجموعه اسناد حاضر موجود است، ولی از ظواهر امر کاملا مشهود است که هیچ گونه تغییر و تحول مثبتی در شیلات ایران و نحوه فروش خاویار به واسطه‌ها به عمل نیامد، چنانکه در گزارشی افشاگرانه در سال ۵۷، به دولت ازهاری می‌خوانیم که همان سران گذشته شیلات با تمام قدرت بر راس این سازمان پردرآمد مستقر بودند و به کارهای گذشته خود می‌پرداختند.
هویدا نیز توجیه شد که دیگر پای از گلیم خود درازتر ننماید، چنانکه مهندس نعیمی نیز در نامه‌اش از مثمرثمر نبودن این همه دقت در کار و کنجکاوی حکایت می‌نماید.
[نامه داریوش به اسدالله فرود درخصوص کارسازی برخی مسائل اقتصادی و از جمله خاویار] Park Lane
اسد عزیز؛ امیدوارم که حالت خوب و سلامت‌باشی و چند وقتی است که از اروپا برگشته‌ای. من هم چند هفته است که در نیویورک هستم و ان‌شاء‌الله تا چند روز دیگر به طرف میشیگان و کالیفرنیا حرکت خواهم کرد به اتفاق والاحضرت.
در لندن، همان‌طور که در آلمان گفتم، با شرکت‌هایی که مشغول کار هستند صحبت کردم و همه این شرکت‌ها چند کار بزرگ در ایران با شرکت نفت می‌خواهند شروع کنند که ان‌شاء‌الله هر کدام از آنها بگیرد همه به یک چیز می‌رسیم. یک خواهشی داشتم که چون لردهاردویک در نیویورک است و چند کار با او و شما می‌‌خواهیم انجام دهیم که من تمام اسم شرکت آلفا را داده‌ام. لرد هاردویک می‌خواهد برای اروپا خاویار ایران را بگیرد و پیشنهادات خود را به وزارت دارایی برای ماه آتیه بفرستند. من تمام چیزهایی را که می‌دانستم راجع‌به شیلات و صحبت‌هایی که با آقای مبشر در تهران کرده بودم گفتم به او و او به انگلیسی نوشت. چند چیز لازم است که از شیلات بپرسید البته به اتفاق فرخ می‌توانید چند دقیقه آقای مبشر را دیده و این چند چیز را از او بپرسید و بعدا مستقیما به آدرسی که آخر کاغذ خواهم نوشت به انگلستان بفرستید.
30 تن خاویار موردنیاز اروپا به شرح زیر است
پرداخت‌ها به صورت فرانک قابل‌انتقال فرانسه، بر مبنای نرخ رسمی دلار و از طریق تنظیم اعتبارنامه خواهد بود. خاوریار، در صورت امکان، در تهران تحویل داده خواهد شد.
باید این موضوع را صحبت کرده و بدهند که اگرچند چیز باید عوض شود فورا به آدرس زیر اطلاع دهید و بگویید که چگونه پیشنهادات خود را بنویسند:(متن آدرس)
مکاتبه مهندس ستوده با وزیر دارایی درخصوص چگونگی مزایده خاویار ایران
جناب آقای وزیر دارایی به طوری که طی گزارش شماره ۱۰۷۰۹/۱۷/۱/۴۳ از نظر عالی گذشت، برای فروش خاویار باب اروپا قراردادی طی شماره ۶۱۷۱/۲۸/۹/۳۹ با شرکت خاویار ایران به مدت سه سال منعقد گردید و قرارداد مزبور در پایان سال۴۲ منقضی و از تاریخ مزبور تاکنون خاویارهای استحصالی در سردخانه این شرکت در بندر پهلوی نگاه‌داری می‌گردد.
برطبق گزارش اداره شیلات در شمال و قسمت بازرگانی، موجودی خاویار باب اروپا (پس از کسر مقدار 38 تن که طبق قرارداد منعقده بایستی به دولت اتحاد جماهیر شوروی تحویل گردد) بالغ‌‌بر 34 تن است که از این مقدار 18400 کیلو آن خاویاردان سوروگا رقم یک می‌باشد.
چون خاویار جنسی است سریع‌الفساد و در اثر ماندن در سردخانه ممکن است تغییر رقم داده و خساراتی متوجه نماید و از طرف دیگر، به طوری که قبلا نیز به استحضار خاطر مبارک رسید، با وصول پیشنهادهای متعدد و اعلام نرخ‌هایی بالاتر از نرخ پیشنهادی مدیرعامل وقت (حداکثر قیمت اروپا و آمریکا) که به تصویب جناب آقای نخست‌وزیر وقت نیز رسیده است، دیگر اجرای نرخ مزبور به صرفه و صلاح نمی‌باشد.
مجددا نظر عالی را به گزارش
شماره ۱۰۷۰۹/۱۷/۲/۴۳ معطوف و تقاضا دارد اجازه فرمایند که خاویار باب اروپا از طریق انتشار آگهی مزایده و انجام تشریفات قانونی به فروش برسد. ضمنا برای جلوگیری از هر گونه ضرر احتمالی در اثر تغییر رقم استدعا دارد موافقت فرمایند در طول مدتی که تشریفات قانونی در شرف انجام است (که مسلما کمتر از دو ماه نخواهد بود) با توجه به حداکثر قیمت به دست آمده، با یک یا بعضی از خریداران مذاکرات لازم جهت فروش خاویار به عمل آید. ضمنا برای اطمینان بیشتر و رعایت کامل صلاح و اصلاح تعهدی به انضمام ضمانت‌نامه بدون قید و شرط ارزی بانکی از خریدار و یا خریداران اخذ گردد که چنانچه نرخ اولین مزایده هر یک از انواع خاویار باب اروپا از نرخ واگذاری بیشتر باشد خریدار مابه‌التفاوت را پرداخت نماید و اگر کمتر باشد حق دریافت مبلغ اضافی را نداشته باشد. ضمنا یک نسخه از آگهی مزایده‌ای که به این منظور تهیه گردیده است به پیوست تقدیم می‌گردد تا در صورت موافقت به انتشار آن اقدام شود.
اعلام بلامانع بودن وکالت خانم دولو
خانم فاطمه دولو قاجار (منیر اعظم)، در پاسخ‌نامه مورخه ۲۲ آوریل ۱۹۶۶ که به شماره ۶۶۲۴-۷/۳/۱۳۴۵ دفتر هیات‌مدیره شرکت سهامی شیلات ایران ثبت شده، اشعار می‌دارد: موضوعات وکالت شما فقط در مورد تحویل خاویار به آقای جهانگیری ریاحی بر طبق مقررات بلامانع است.
وکالت‌نامه خانم دولو به جهانگیر ریاحی
هیات‌مدیره محترم شرکت سهامی شیلات ایران
چون مقدار کل خاویار مورد قرارداد تنظیم شده بین شرکت سهامی ایران و شرکت خاویار ایران موضوع قرارداد شماره 4921 مازادهای احتمالی آن را شرکت خاویار ایران برای مدت قرارداد مزبور و در صورت تمدید برای تمام مدت سال‌های تجدید شده یک جا به آقای جهانگیر ریاحی طبق قرارداد مورخ 19 فوریه 1966 فروخته است بنابراین اینجانب بانو فاطمه دولو قاجار مدیریت شرکت خاویار ایران مراتب زیر را به اطلاع هیات‌مدیره محترم شرکت سهامی شیلات رسانیده و تقاضا دارد که مورد توجه قرار دهند:الف- آقای جهانگیر ریاحی دارای شناسنامه شماره 17703 از بخش 2 تهران یا نماینده تام‌الاختیار ایشان از طرف شرکت خاویار ایران وکالت بلاعزل دارند که با شرکت سهامی شیلات ایران مستقیما تماس گرفته و ترتیب حمل خاویارهای مورد قرارداد شماره 4921 مازادهای احتمالی را، به هر ترتیب که مایل باشند، با افتتاح اعتبار مستقیم به نام شرکت شیلات ایران بدهند.
ب. آقای جهانگیر ریاحی شخصا از طرف شرکت خاویار ایران وکالت دارند با هیات‌مدیره محترم شرکت سهامی شیلات ایران دائر به اضافه کردن بعضی از انواع خاویار که باب بازار اروپا باشد و در عوض نقصان بعضی از انواع دیگر و همچنین درباره تمدید مدت قرارداد مزبور مذاکره نمایند.
در صورتی که اداره محترم شیلات تقاضای آقای ریاحی و شرکت خاویار ایران را درباره تعویض بعضی از انواع خاویار یا تمدید مدت مورد قبول واقع قرار دهد و بالنتیجه قرارداد شماره 4921 تعویض یا قرارداد مکملی به آن اضافه گردد. شرکت خاویار ایران تقاضا دارد که در این قرارداد جدید (در صورت‌تعویض) یا در قرارداد تکمیلی ماده الف این نامه مندرج گردد که آقای ریاحی بتوانند با خیال راحت به سرمایه‌گذاری در اروپا برای پیشرفت فروش و پخش خاویار ایران اقدامات لازمه را بنمایند.
منیر اعظم (۶۲-۳۵-۹۳۱۸ن)
ارسال نظر