جلوگیری از ساخت ذوب‌آهن درایران

موضوع شرکت‌های چندملیتی که در گذشته عموما با عنوان «کارتل» و «تراست» شناخته می‌شدند از چندین دهه قبل وجود داشته و ادامه دارد. برخی صاحب‌نظران اقتصادی و گروهی از سیاستمداران اعتقاد دارند که کارتل‌ها و شرکت‌های بزرگ در هر سرزمینی که باشند به اقتصاد ملی آسیب می‌رسانند. یک گروه دیگر اما باور دارند که این شرکت‌ها به دلیل کاهش هزینه‌های تولید، سرمایه‌گذاران بزرگ بر روی تکنولوژی نو و مدیریت کارآمد، نقشی پیش برنده دارند.دکتر همایون الهی، یکی از نویسندگان ایرانی در اوایل دهه ۱۳۶۰ کتابی با نام «دیکتاتوری کارتل‌ها» نوشته است که ماهیت آن نشان می‌دهد وی جزء گروه اول از داوران نسبت به شرکت‌های چندملیتی است. مزیت نوشته وی این است که تاریخچه‌ای از تاسیس شرکت‌های بزرگ را به رشته تحریر درآورده و از این جهت مفید است. آنچه می‌خوانید بخشی از نوشته وی است که درباره کارتل‌های فولاد است.

آمارهای موجود نشان می‌دهند که در اوایل دهه ۱۹۷۰ میلادی (۱۳۴۹ شمسی) کشورهای به اصطلاح در حال توسعه می‌بایستی سالانه به طور متوسط مبلغی بین ده تا ۱۲میلیارد دلار از مجموع محدود ذخایر ارزشمند ارزی خود را به واردات فولاد مصرفی (در حدود ۳۰ تا ۴۰میلیون تن) اختصاص دهند.

یکی از علل این وابستگی وجود کارتل‌های چندملیتی است که دانش و تکنیک صنایع ذوب‌آهن را طی یکصد سال گذشته در کشورهای اروپا و ایالات متحده آمریکا به طور جدی و دقیق به انحصار خود درآورده‌اند. در سال ۱۹۴۵ میلادی یک گزارش تهیه شده توسط دولت انگلستان به طور صریح و روشن تایید نمود که کارتل‌های فولاد و آهن حداقل تا سال ۱۹۳۹ میلادی موفق شده بودند از ایجاد کارخانجات ذوب‌آهن در بسیاری از کشورها جلوگیری به عمل آورند. برای مثال صاحبان صنایع فولاد و آهن در سطح بین‌المللی برای سال‌های متمادی توانستند تاسیس کارخانه ذوب‌آهن در ایران را به عهده تعویق بیندازند. تنها هنگامی که تضاد ابرقدرت‌های وقت یعنی آلمان هیتلری و انگلستان بر سر تقسیم جهان به اوج خود رسید،‌ دولت آلمان آماده تاسیس کارخانه ذوب‌آهن در ایران گشت. آن بخش از قطعات و لوازم این کارخانه که قبل از آغاز جنگ جهانی به محل کارخانه واقع در کرج حمل شده بود، پس از اشغال ایران توسط متفقین به یغما رفت و بخشی از آن نیز با شروع جنگ در راه حمل به ایران به قعر دریا فرستاده شد. این اقدامات متفقین در حقیقت در جهت ضدیت با آلمان هیتلری نبود، بلکه در چارچوب تدبیری بود که طبق آن انحصار صنایع ذوب‌آهن غرب می‌بایست محفوظ بماند. در حقیقت از سال‌ها قبل، جهان توسط کارتل‌های چندملیتی مزبور به دو قطب تولید‌کننده و وارد‌کننده تقسیم گردیده بود و این تقسیمات می‌بایستی به هر قیمتی حفظ شود. با انعقاد قراردادهای محرمانه برای حمایت از بازارهای داخلی، قابلیت سودآوری تولید اعضای کارتل‌ها تضمین می‌گردید. البته منظور از «حمایت بازار داخلی» چیزی جز زیر پا گذاردن رقابت آزاد و اصل عرضه و تقاضا نبود. در چنین حالتی صاحبان صنایع فارغ از هر گونه دغدغه خاطری قیمت کالاهای تولیدی خود را در بازار کشور محل تولید به دلخواه تعیین می‌نمودند و چون امکان جایگزینی کالا طبق قراردادهای محرمانه از بین رفته بود، بنابراین مصرف‌کننده چاره‌ای جز پرداخت قیمت‌های غیرعادلانه نداشت. از سوی دیگر، ایجاد قیمت‌های مصنوعی تاسیس کارخانجات ذوب‌آهن و تهیه فولاد را در کشورهای واردکننده غیرممکن می‌کرد. بدین ترتیب کارتل‌های چندملیتی از یک سو مردم کشور تولیدکننده و از سوی دیگر ملل واردکننده را استثمار می‌نمودند. این سیستمی است که امروزه با شدت و ظرافت بیشتری توسط کارتل‌ها به اجرا گذارده می‌شود.

تاریخ تاسیس کارتل‌های آهن و فولاد حتی به سال ۱۸۴۰ میلادی بازمی‌گردد. در سال مزبور اولین کارتل در این بخش در آلمان پایه‌گذاری شد که به دنبال آن در سال ۱۹۰۴ میلادی کلیه کارتل‌های مربوط به آن تحت پوشش «اتحادیه فولاد آلمان» به صورت کارتل واحدی درآمدند. در فرانسه کارتل مربوط در سال ۱۹۶۴ میلادی (۱۳۴۳ شمسی) تاسیس شد. در ایالات‌متحده آمریکا نیز تولید‌کنندگان در مقابل قدرت «اتحادیه فولاد و ایالات‌متحده آمریکا» سر فرود آوردند و به آنچه این اتحادیه دیکته نمود گردن نهادند.

بدین ترتیب این کارتل‌ها که حاکمیت بر صنایع تهیه فولاد و آهن را در کشورهای مختلف در دست گرفته بودند به دلخواه قیمت فرآورده‌های خود را بالا می‌بردند و از این راه با چپاول مصرف‌کننده سود سرشاری را نصیب خود می‌نمودند. کارتل‌ها با کنترل صنایع ذوب‌آهن و فولاد از ایجاد و به‌‌کارگیری روش‌های جدید جلوگیری کرده و بدین ترتیب بزرگ‌ترین سد را در مقابل پیشرفت علم و تکنولوژی ایجاد نمودند. در این میان ورقه آهن، ورقه آهن سفید، ریل و لوله به همان سیستم قدیمی تولید می‌گردید. قرارداد کارتل‌ها نه تنها صنایع ذوب‌آهن و فولاد، بلکه سنگ‌آهن را نیز شامل گردید. هنگامی که متشکل کننده صنایع تهیه فولاد آمریکا آقای «گاری» در سال ۱۹۲۷ میلادی (۱۳۰۶ شمسی) جهان را ترک گفت یک کارتل نیرومند فولاد به وجود آمده بود. صاحبان «صنایع بزرگ فولاد» دیکته می‌کردند و دولت‌ها می‌بایستی تسلیم باشند.

تحقیقات اداره کارتل آلمان غربی در سال ۱۹۷۴ میلادی

(۱۳۵۳ شمسی) ده کارتل صادراتی فولاد آلمان را به ثبت رساند.در سال ۱۹۵۳ میلادی «کنوانسیون صادرات بروکسل» برای تعیین حداقل قیمت، ازدیاد قیمت، سهم بازار و شرایط پرداخت برای اعضای کارتل فولاد اروپا، تشکیل گردید. کنوانسیون بروکسل در رسیدن به اهداف خود بسیار موفق بود و منافع زیادی را نصیب اعضای کارتل کرد.

گاهی نیز اتفاق می‌افتد که یکی از اعضای کارتل برخلاف خط مشی کارتل و در جهت مخالف منافع سایر اعضا اقدام می‌نماید. چنانکه «صنایع تهیه فولاد» فرانسه برای مدتی، یعنی در سال ۱۹۸۵ میلادی به عنوان «شکننده قیمت‌ها» اقداماتی نمود، اما همیشه کارتل‌ها موفق می‌شوند همکاری‌های لازم را بین اعضای خود ایجاد نمایند و از متلاشی شدن خود جلوگیری به عمل آورند. در سال ۱۹۶۵ میلادی روسای کارخانجات فولادسازی اروپا و ژاپن در زوریخ گردهم آمدند. آنها تصمیم گرفتند که به هیچ وجه در بازار آمریکا به رقابت با ژاپن نپردازند و در عوض ژاپنی‌ها نیز موافقت نمودند که از بازار اروپا کنار بروند. اعمال کنترل از سوی کارتل‌ها به نفع اعضای آن و کوشش در راه نابودسازی رقبای غیرعضو موجب گردید که کارخانجات تولیدی قدیمی صنایع فولاد آمریکایی به زودی در وضع بدی قرار گیرند و قدرت رقابت خود را از دست بدهند، تا جایی که تولیدکنندگان خیلی زود از دولت آمریکا تقاضای حمایت کردند.