تاریخ نفت ایران
حاجعلی رزم آرا و نفت-۱
حاجعلی رزمآرا از نخست‌وزیران عجیب ایران در دوران نابسامانی سیاسی این سرزمین بود. او نیز همچون سایر نخست‌وزیران نسبتی با نفت داشت که می‌خوانید. این مطلب از کتاب ... اخذ شده است.
اگر از تاریخ پیدایش نفت در دنیا، وضعیت آن را مورد بررسی قرار دهیم، خواهیم دید هر جا اثری از نفت به دست آمده، رد پای دولت انگلستان که از ابتدا خوی استعمارگری داشته و تمام منافع خود را از غارت و چپاول ذخایر دیگر کشورها تامین می‌کرد دیده می‌شود. کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده و از دیرباز محل تاخت‌و‌تاز آن دولت در عرصه نفتی این مملکت بوده است. حتی این روش تا جایی پیش رفته که آنان خود را مالک تام‌الاختیار این معدن خدادادی می‌دانستند.
در سال ۱۳۲۹ زمان نخست‌وزیری رزمآرا، مساله نفت توفانی به پا کرد که همین امر سبب شد تا مساله ملی شدن نفت به مجلس شورای ملی کشیده شود. این توفان به غوغایی عظیم و سپس به بحرانی شدید تبدیل شد که تمام سیاست‌های مملکتی را تحت‌شعاع قرار داد. انگلیسی‌ها که با ملی شدن صنعت نفت همه آرزوهای خود را بر باد رفته می‌انگاشتند با تمام قدرت با این طرح به مقابله پرداختند. آنها می‌خواستند با استفاده از مهره‌های داخلی مانع طرح موضوع نفت در مجلس شورای ملی بشوند به همین منظور همه هم‌و‌غم و فکروذکر و چه بسا تمام فعالیت و کوشش و جهد سیاسی و غیرسیاسی خود را به رزمآرا نخست‌وزیر معطوف داشتند، او هم با تمام قوا در برابر خواسته ملی شدن نفت ایستادگی کرد.
مقوله احمد هاشمی که در آن زمان با شیوه خبررسانی و گزارش‌نویسی پرده از سیاست‌های استعمارگرانه دولت استعماری برمی‌داشت، نشانه این واقعیت تلخ تاریخ است. او در این باره نوشته است؛ «گرچه ایران به طور رسمی عنوان مستعمره نداشت، اما ابرقدرت‌ها کوشیده‌اند به دست افرادی از میان ملت، در بالاترین مراکز قدرت رخنه و نفوذ کرده و اوضاع را به نفع خود تغییر دهند. به عبارت دیگر از حساسیت مردم در برابر مسائل اقتصادی و سیاسی بیشترین بهره را برده و حتی حرکت‌های ملی را به نفع خواسته‌های خود تغییر جهت داده‌اند.»
اولین قرارداد استخراج نفت از معادن ایران در زمان ناصرالدین‌شاه منعقد گردید که طرف این قرارداد شخصی به نام «ویلیام نکس‌دارسی» بود.
عدم‌آگاهی مسوولان آن زمان حاکی از این بود که نمی‌دانستند انجام این قرارداد چه عواقب وخیمی برای ملت ایران در پی خواهد داشت. البته باید گفت که این موضوع تنها شامل کشور ما ایران نبود، بلکه این ماده حیاتی در جهان مشکلات عدیده‌ای به وجود آورد و بسیاری از مردم دنیا را در تنگنا قرار داد که باید گفت این مشکل هنوز که هنوز است دامن‌گیر تمام ممالک جهان است. به همین دلیل دول مقتدر همیشه در صدد تامین منافع خود از این راه هستند.
مساله نفت در هر زمان فراز نشیب‌هایی داشته و دارد که بیانگر اهمیت این مایه حیاتی برای ساکنین کره زمین است. به همین دلیل، سیاسیون و زمامداران دنیا آن را وسیله‌ای برای حاکمیت قدرتمندانه و ادامه حکومت جابرانه خود می‌دانند.
این موضوع از انعقاد اولین قرارداد در ایران متناوبا مورد بحث و گفت‌و‌گو قرار گرفته و گاها همچون توفانی سهمگین تومار زندگی سیاسی ملت را در نوردیده است. یکی از مباحث جنجال‌برانگیز در این زمینه انعقاد قراردادی بود که در سال ۱۳۱۲ برابر با ۱۹۳۳ توسط وزیر مالیه وقت مرحوم تقی‌زاده به شرح زیر به مجلس تقدیم گردید.
او طی سخنانی خطاب به نمایندگان مجلس گفت: «البته آقایان مسبوقند که مذاکرات مربوط به نفت جنوب تمام شده است که تقدیم مجلس شورای ملی می‌شود که به جریان خودش بیفتد و بعد بیاید به مجلس سنا»
اصل قرارداد
موافقتنامه بین دولت ایران و شرکت نفت انگلیس و ایران محدود منعقده درتهران به تاریخ ۲۹ آوریل ۱۹۳۳برابر اردیبهشت ۱۳۱۲ صورت گرفت.
مقدمه: به قصد برقرار کردن امتیاز جدیدی که در تاریخ ۱۹۰۱ به ویلیام نکس دارسی داده شده بود، این امتیاز را دولت ایران اعطا و کمپانی نفت انگلیس و ایران محدود آن را قبول می‌نماید.
تعریفات: بعضی اصطلاحات مستعمله در این قرارداد قطع نظر از هر معنی دیگری که ممکن است در حال یا در آتیه در موارد دیگر داشته باشد در این قرار مطابق تعریفات ذیل معنی خواهد شد.
دولت: یعنی دولت شاهنشاهی ایران.
کمپانی: یعنی شرکت نفت انگلیس و ایران محدود و تمام شرکت‌های تابعه آن. شرکت نفت انگلیس و ایران محدود:
یعنی شرکت نفت انگلیس و ایران محدود یا هر شخص حقوقی دیگری که با تصویب دولت ایران مطابق ماده ۲۶ این امتیاز بدود منتقل شود.
شرکت تابعه: یعنی هر شرکت که در آن کمپانی حق تعیین بیش از نصف مدیران را مستقیما یا غیرمستقیم داشته باشد یا آنکه کمپانی در آن شرکت به طور مستقیم یا غیرمستقیم مالک یک مقداری سهام باشد که بیش از پنجاه درصد حق رای در مجمع عمومی شرکت مزبور را برای کمپانی تضمیم نماید.
نفت: یعنی روغن نفت خام و گازهای طبیعی و قیرها (آسفالت‌ها) و موم‌های طبیعی و تمام مشتقات دیگری که یا از مواد مذکور حاصل می‌شود و یا به وسیله اختلاط و امتزاج این مواد به مواد دیگری به دست می‌آید.
ارسال نظر