داستان بازرگان- خاطرات اقتصادی مهندس مهدی بازرگان -۱
علی‌اکبر داور، شرکت «اما»و ورثه امین الضرب
شادروان مهندس مهدی بازرگان از شخصیت‌های برجسته تاریخ معاصر ایران است. او حضور گسترده‌ای در تاریخ نیم‌قرن اخیر ایران دارد و در حوزه‌های عامی و سیاسی چهره‌ای شناخته شده است. او که متولد ۱۲۸۶ در تهران است فرزند یک بازرگان از مبارزان علیه سلطنت مطلقه بود و با تاسیس نهضت آزادی راه خود را از جبهه ملی جدا کرد. بازرگان اولین نخست وزیر انقلاب اسلامی بود که در دوران سخت ماه‌های نخست انقلاب به این منصب رسید و کمتر از یک سال بعد استعفا داد. شادروان بازرگان از جمله سیاستمداران برجسته ایرانی است که خوشبختانه فعالیت‌هایش را به صورت مکتوب درآورده و در اختیار نسل‌های فعلی و بعدی قرار داده است. او در گفت‌وگو با سرهنگ غلامرضا نجاتی، خاطرات خود را در میان گذاشته است که در کتابی با عنوان «شصت‌سال خدمت و مقاومت» چاپ شده است.
با توجه به اینکه مهندس بازرگان از اوایل سده حاضر در بخش‌های مختلف فعالیت کرده است، مسائل اقتصاد ایران را می‌توان از لابه‌لای خاطرات او پیدا کرد. آنچه در چند شماره چاپ خواهد شد گوشه‌هایی از خاطرات شادروان بازرگان است که از کتاب یاد شده نقل می‌شود. او به سرهنگ نجاتی می‌گوید که در دوران تدریس در دانشکده فنی با تعدادی از همکارانش شرکت «اما» را تاسیس کردند. سرهنگ نجاتی می‌پرسد.
کار شرکت «اما» به کجا کشید. پیشتر گفتید که در راه‌آهن و بانک‌ملی کار می‌کردید، با وجودی که تعهد خدمت در دستگاه‌های دولتی را داشتید و در دانشکده فنی دانشگاه تدریس می‌کردید، اداره شرکت «اما» به چه منوال بود؟
مهندس بازرگان پاسخ می‌دهد: «رضا شاه در برنامه نوسازی ایران به امور ساختمان علاقه خاصی داشت. یکی از فعالیت‌های علی اکبر داور، وزیر دارایی، دولتی کردن شرکت‌های خصوصی بود. ایجاد شرکت‌های مختلف از قبیل فرش، حمل و نقل، بافندگی، پشم و پوست، پنبه و شرکت ساختمان که برنامه وسیعی داشت، ارتش و راه‌آهن در راس امور بودند. تبدیل برخی از این شرکت‌ها از خصوصی به دولتی، کار و نان مردم را از دست آنها خارج کرد. در شرکت ساختمان که زیر نظر وزارت دارایی بود، شخصی به نام یوسف جمال قرار داشت. ابتدا متخصصان خارجی که بیشتر آلمانی و از اروپای شرقی بودند، کارها را در دست داشتند. با ورود مهندسین ایرانی تازه وارد به تدریج کارها به آنها واگذار شد. مهندس حسیبی، عدل طباطبایی و حامی از کسانی بودند که در شرکت ساختمان وزارت دارایی فعال بودند. ما که دنبال کار می‌گشتیم و سرمایه‌ای هم نداشتیم، در دانشگاه درس می‌دادیم و در شرکت ساختمان هم کار می‌کردیم.
از میان استادان دانشکده فنی تا آنجا که به خاطر دارم، مهندس ریاضی به طور تمام وقت در دانشکده ماند و کار نگرفت. من در شرکت ساختمان کارهای تاسیسات، شوفاژ و تهویه که بانک ملی تازه به ایران آورده بود، مشغول بودم. حقوق اولمان هر ماه ۱۵۰تومان و بعد ۲۰۰تومان شد. در مقایسه با حقوقی که از دانشگاه می‌گرفتیم پول خوبی بود. مدتی هم در راه‌اندازی تاسیسات دانشکده افسری کار کردم.
ایجاد شرکت ساختمان دولتی که هدف اصلی آن سرعت در انجام برنامه‌های مورد نظر شاه بود و مستقل از قیود و مقررات دولتی، ظاهرا فکر خوبی بود، ولی چون جنبه دستوری و دیکتاتوری داشت با دشواری‌هایی مواجه شد، چندی بعد آرام رییس کل شرکت ساختمان شد (او بعدها وزیر کشاورزی شد.)
آرام بسیاری از پروژه‌ها را متوقف کرد، حقوق ما را از ۲۰۰تومان به ۹۰ تومان کاهش داد. بی‌نظمی کارها و خارج شدن از روند منطقی، دخالت‌های افراد ناآشنا به امور تخصصی و فنی (مانند وزیر کشاورزی شدن آقای عباس شیبانی بعد از انقلاب) به تدریج موجب متوقف شدن کارها شد. ما هم از آن اداره خارج شدیم. پس از انحلال اداره ساختمان وزارت دارایی، وزارتخانه‌ها هرکدام اداره ساختمان تاسیس کردند. از همان موقع بعضی از شرکت‌های دولتی دوباره خصوصی شدند. در مورد شرکت هفت نفری خودمان به اسم «اما»، این شرکت را بدون سرمایه اولیه تاسیس کردیم. دفتری اجاره و برای مخارج آن هرکدام ۶۰-۵۰ تومان در ماه می‌دادیم. مهندس گوهریان، مهندس کیوان، مهندس لاله (لاله در ۱۳۱۷ همراه با گروه ۵۳ نفر دکتر ارانی دستگیر و بعد از شهریور ۱۳۲۰ آزاد شد)، مهندس خلیلی، مهندس دولت‌آبادی و من اعضای موسس «اما» بودند. دولت‌آبادی که حقوق‌بگیر دولت نبود، مدیرعامل شد. به هر ترتیب بود، وسایل نقشه‌برداری خریدیم. مرادی نامی هم پیشخدمت ما بود. روزها می‌نشستیم چای می‌خوردیم و گپ می‌زدیم. نخستین درآمدمان، تهیه کپی یک نقشه ساختمان بود که بابت آن دو تومان گرفتیم. رفته‌رفته کارمان گرفت، چند مقاطعه کوچک امضا کردیم، نقشه‌برداری خط تلفن تهران- فشاپویه، نقشه‌برداری ساختمان‌های دانشکده کشاورزی کرج، هیدرولیک سد کرج، در دانشگاه تهران، نقشه‌برداری و نظارت در ساختمان تاسیسات دانشکده پزشکی را هم به‌طور افتخاری با همکاری دانشجویان دانشکده فنی به عهده گرفتیم، در عوض کارهایی در عملیات ساختمانی دانشگاه مانند تاسیسات باشگاه دانشگاه به شرکت ما واگذار شد.
ارسال نظر