استقراض خارجی در سال ۱۳۶۷
نیمه دوم سال ۱۳۶۷ در ایران شرایط ویژه‌ای بود. جنگ تمام شده و موضوع بازسازی کشور در راه انداختن فعالیت‌های اقتصادی موضوع روز و مجلس قانونگذاری نیز مرکز این بحث‌ها بود. روز ۱۶ اسفند ۱۳۶۷ بود که «بحث و بررسی لایحه بودجه ۱۳۶۸ کل کشور» در مجلس شروع شد. این بحث‌ها تا روز ۲۹ اسفند ماه ادامه داشت و استقراض خارجی یا استفاده از تسهیلات خارجی از بحث‌برانگیزترین بحث‌های آن روز بود. یادآوری دیدگاه‌های مطرح شده در آن روزها می‌تواند برای حافظه تاریخی خوانندگان ارجمند و علاقه‌مندان به مباحث اقتصاد سیاسی جذاب باشد.
علی عبدالعلی‌زاده در آن روزها مخبر کمیسیون برنامه و بودجه آغاز کننده بحث بود که گفت: «... در بند ۱۳ تبصره ۲۹ برای وزارت نیرو به منظور ایجاد سالانه حداقل یکهزار مگاوات نیرو و برق جدید ما اجازه دادیم که برود برای نیروگاه‌های شهید رجایی، فارس و غرب هر کدام به ظرفیت هزار مگاوات و برای هفتصد مگاوات نیروگاه گازی بتواند در حد یک میلیارد دلار تعهد ارزی بکند، مشروط بر اینکه اقساط پرداختی این طرح سالانه از صد و پنجاه میلیون دلار تجاوز نکند و به همین منظور در قسمت ارزی برای امسال صد و پنجاه میلیون دلار اعتبار ارزی به عنوان قسط اول به وزارت نیرو تعیین شده است. من شنیدم که بعضی از نمایندگان محترم اظهار می‌کردند که این نوعی استقراض است. من این را توضیح بدهم که این به هیچ وجه استقراض نیست. این به این مفهوم است که اگر ما می‌خواستیم این نیروگاه‌ها را فرض کنید در سطح یک میلیارد دلار از خارج خریداری کنیم، باید این یک میلیارد دلار را وزارت نیرو یک جای می‌آورد و در حسابی نزد بانک مرکزی ایران متمرکز می‌کرد تا بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران بتواند ال سی طرف خارجی را گشایش کند و بگوید اعتبارات من محفوظ است. طرف خارجی به تدریج که کارخانه و نیروگاه مورد نظر را می‌آورد تحویل می‌داد یا احداث می‌کرد براساس شرایطی که در آن قرارداد منظور می‌شد از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران این پول را می‌گرفت. ما آمدیم و گفتیم بانک مرکزی ایران این تعهد را بکند بدون اینکه یک میلیارد دلار در آنجا متمرکز شود، این تعهد قرارداد طوری نوشته شود که سالانه بیشتر از ۱۵۰میلیون دلار بازپرداخت نداشته باشد، هر سال این دو ردیف بودجه منظور شود و بانک مرکزی پرداخت خواهد کرد. این هیچ‌گونه کوتاه آمدن در برابر طرف خارجی با بحث استقراض یا وام نیست، بلکه سیاستی است که ما در داخل خودمان بین دولت و مجلس و بانک مرکزی ایران اعمال می‌کنیم و اطلاق این جور لفظ‌ها به اینها به این سیستم یا ناشی از عدم اطلاع از ضوابط و مقررات مالی است یا اینکه بالاخره نمی‌شود گفت ناشی از چیست که من نمی‌دانم. به هر حال چیزی که ما با صلابت تمام آمده‌ایم و با طرف خارجی آماده‌ایم قرار داد بنویسیم و به تدریج و مرحله به مرحله که تعهدش را اجرا می‌کند پولش را نقد بپردازیم، اطلاق وام یا امثال اینها به این نوع ایجاد تعهد غیر از اینکه بگوییم یک مقدار غلط و اشتباه است تعبیر دیگری را من نمی‌توانم به کار ببرم. در بند ۱۴ تبصره ماده ۲۹ ما این تعهد را برای طرح‌های مهم کشور اعمال کرده‌ایم ...ما آمدیم و گفتیم در دنیا یکی از سیستم‌های متداول این است که یک پیش‌پرداخت اولیه‌ای می‌دهند، بعد واحد ساخته می‌شود و به بهره‌برداری می‌رسد یا از محل تولید واحد محصول واحد راه‌اندازی شده پول داده می‌شود ... در بند ۱۴تبصره ۲۹ به قسمت‌هایی از طرحهایی مهم مثل کارخانه‌های شیشه، کارخانه‌های سیمان و لاستیک که اینها برای صنعت ما حیاتی‌اند گفتیم بروید در بازار جهانی وارد بشوید یا با سازندگان مختلف صحبت کنید، هر سازنده‌ای که به تولیدات خودش اطمینان داشت و می‌تواند این تضمین را بدهد که بیاید با دریافت یک پیش پرداختی در کشور ما واحد خودش را راه‌اندازی کند، بعد در اقساط ۵ ساله پول از ما بگیرد با اینها قرارداد ببندید ... بنابراین ما برای تسریع در احداث حلقه‌های مفقوده صنعت، برای تسریع در ایجاد صنعت ما در دو کشور، برای تسریع در ایجاد صنایع مواد اولیه کشور و برای تسریع در ایجاد صنایعی که می‌تواند برای ما درآمد ارزی داشته باشد، در بند ۱۷ تبصره ۲۹ سیاست جدید را اتخاذ کردیم.
در ادامه و پس از توضیحات عبدالعلی‌زاده، موافقان و مخالفان صحبت کردند. در میان مخالفان آقای عابدی، بخشی از سخنان خود را به استقراض اختصاص داد و گفت: «... این اصطلاحی که آقایان در تبصره ۲۹ آورده‌اند استفاده از تسهیلات خارجی» تن دادن به اسارت خارجی‌ها است... من ترس از این دارم در حالی که ما سال ۶۲ بالای ۲۰میلیارد در این کشور تحصیل ارز داشتیم و ارز به دست آوردیم، همچنان که امروزه با ۱۰میلیارد دلار امکانات ارزی را داریم می‌چرخانیم نشان می‌دهیم که پول و ارز تنها مشکل کشور نیست... بنابراین توجه داشته باشید ضمن این که یک‌میلیارد دلار برای بخش نیرو در نظر گرفته‌اند در تبصره ۲۹ نیز ۶/۱میلیارد دلار تسهیلات خارجی برای اقلام مهم‌تر در نظر گرفته‌اند که می‌شود ۶/۲میلیارد دلار...»
هدایت‌الله آقایی در این جلسه ضمن مخالفت با کلیات لایحه بودجه درباره استفاده از تسهیلات خارجی گفت: «... می‌بینیم برخوردها احساسی است، برخوردها منطقی نمی‌شود و بیاید مزایا و معایب این روش که شما اجازه تعهد به دستگاه‌ها داده‌اید را بررسی کند... می‌خواهند یک مارک استقراض خارجی به آن بخورد و از رده خارج شود...»
مرتضی الویری نیز در این جلسه از مجلس درباره تبصره ۲۹ که منشا اختلاف میان مخالفان و موافقان استفاده از تسهیلات خارجی بود توضیح داد: «... کاری که در تبصره ۲۹ صورت گرفته است این است که تکلیف طرحهایی روشن شود، یعنی آمده در دو-سه جدول اینها را طبقه‌بندی و دسته‌بندی کرده و ارز اینها را مشخص کرده و ارز اینها را تخصیص یافته تلقی کرده، یعنی اگر درآمد ما دچار نوسان شد، ما باید حتما به این طرح‌های ضروری بپردازیم و این دسته‌بندی و طبقه‌بندی به این دلیل است که منابع ارزی ما محدود است... در تبصره ۲۹ استفاده کردن به یک نحوی از منابع خارجی در مورد آن طرح‌ها با توضیحاتی که داده‌اند یعنی در مورد طرح‌های زیربنایی و ضروری، سیاست‌هایی با کنترل دقیق اندیشیده‌اند.»
سیدابوالحسن حائری‌زاده از دیگر نمایندگانی بود که درباره استفاده از تسهیلات خارجی سخن گفت و یادآور شد: «.... بحث کردند که استقراض خارجی فلج کردن است. استقراض خارجی درست است که واقعا سم است، اما بحث مدیریت خوب داشتن در بعضی زمینه‌هایی که کشورهای دیگر هم دنبال کرده‌اند مثلا در زمینه نیرو اکثرا مخالف نیستند برای استقراض. یعنی استقراض حساب شده و کنترل شده. خیلی خب حالا کمیسیون نیروی تخصصی مجلس روی این موضوع کار می‌کند. اگر کمیسیون برنامه و بودجه مقداری استقراض را در نیروگاه گذاشته آقایان اگر نظری دارند هم در طول سال می‌توانند کنترل کنند الان هم پیشنهادهای اسلامی را در همین طول بحث می‌توانند بدهند، نه این که بگوییم آقا فلج شدن کشور در استقراض و این بحث که استقراض هم دست شما است. ..... مساله فلج شدن نیست، بلکه در کارهای اساسی اگر استقراض از جایی بشود و مدیریت درستی شود بله. البته ۱۵ کشور دنیا وقتی از بانک جهانی و جاهای دیگر قرض گرفتند مشخصا کار کارشناسی که وزارت اقتصاد و مخصوصا برنامه و بودجه و گزارش‌هایی که تهیه شده ۱۵ کشور دنیا استقراض خارجی‌شان در یک دوره ۱۰ ساله منجر به رشد تجارتشان شد.....»
محمد مجدآرا یکی دیگر از نمایندگان بود که در موافقت با لایحه بودجه صحبت کرد و بخشی از سخنانش را به موضوع استقراض خارجی اختصاص داد. وی گفت: «..... ما هم می‌گوییم استفاده از تسهیلات خارجی تن دادن به اسارت خارجی است. ما هم همین را می‌گوییم، ما هیچ وقت خدای ناکرده، پناه بر خدا این ادعا را نداریم که بیاییم یک دلار از یک آدم خارجی قرض بگیریم و زیرمنت و دین او برویم. هرگز چنین کاری نخواهیم کرد و با دین ما و با سیاست ما جور نیست.
برادران! نکته این است اگر شما بخواهید روغن‌سازی اصفهان را دایر کنید، اگر شما بخواهید پتروشیمی رازی را در جریان بگذارید، اگر شما می‌خواهید پالایشگاه آبادان را از ۱۳۰هزار بشکه به ۴۳۰هزار بشکه برسانید، اگر شما می‌خواهید سرمایه‌گذاری در داخل کشور کنید ۳ عامل داریم، بانک مرکزی که می‌خواهد تضمین بدهد، دستگاه اجرایی که می‌خواهد اقدام کند و سوم هر عامل دیگری که می‌خواهد در این امر مشارکت کند؛ چه داخلی و چه خارجی. نکته‌اش این جا است که ما گفتیم شما بیایید در همان مقدار سال‌های آتی که به ارز نیاز دارید این را جزو پیش پرداخت خودتان در دیون قرار دهید و بگویید ظرف چند سال آتی به‌خصوص در این مقطع یک ساله که این بودجه بسته شد استخلاص و رهایی پیدا کنید...»
مجید انصاری نیز درباره موضوع استفاده از تسهیلات خارجی گفت: «... الان مساله استقراض است که یک استقراض مستقیمی را ما داریم در رابطه با نیروگاه‌ها و وزارت نیرو (بالای یک میلیارد دلار) و بعد هم استقراضی که برای بعضی از طرح‌ها پیش‌بینی شده، درست است که آن استقراض مصطلح در اینجا نیست، ولی ماهیتش ماهیت استقراض است. من در بحث استقراض الان نمی‌خواهم اظهار نظر کنم که اصلا برای کشور خوب است یا نیست. متاسفانه بحث استقراض قبل از اینکه در کشور یک بحث اقتصادی باشد و کارشناسانه روی آن بحث اقتصادی شود یک بحث سیاسی شده و در مخالفت‌ها و موافقت‌ها نوعا جنبه سیاسی آن بر جنبه اقتصادی می‌چربد. عرض بنده این است که این بحث مهمی است اگر قرار باشد انجام شود باید با درایت و تیزبینی انجام شود و اگر قرار نیست انجام بشود، به هر حال در قالب یک تبصره بودجه نمی‌شود این بحث را مطرح کرد. روی بحث استقراض به اندازه لایحه بودجه کل کشور باید مخالف و موافق حرف بزنند، کار کارشناسی بشود، فرض کنید که اصلا استقراض خوب است و ما
۵-۴میلیارد دلار خوب است که استقراض بکنیم، با فرض این مطلب، تخصیص این ارز به موارد ضروری باز هم باید بحث شود. نمی‌شود در یک نصف صفحه و یک هفته بحث در کمیسیون برنامه و بودجه یا چند لحظه در مجلس ما تصمیم بگیریم که آیا این یک میلیارد دلار الان اولویت هست یا نیست که در این طرح‌های خاص توزیع شود. همان جدول و پیوست را نمایندگان محترم ببینند، آن مقداری که از ارز استقراضی به معادن و فلزات داده شده آیا واقعا اولویت‌های ما در این بخش همین‌ها است.»
علی آقامحمدی از دیگر نمایندگانی بود که در این باره صحبت کرد. او توضیح داد: «... ما می‌گوییم چه بخواهیم و چه نخواهیم، باید و نباید ندارد، در ۵سال آینده ناگزیریم ۳۰میلیارد دلار مصرف کنیم، هیچ راهی ندارد، شما روی ۵۰۰میلیون دلار دارو هیچ حرفی برای زدن ندارید، هیچ کس روی کالاهای اساسی حرفی ندارد بزند که ۵/۲میلیارد را ندهید، هر سال داده‌ایم. ما می‌گوییم ۳۰میلیارد دلار قرار است در ۵ سال آینده مصرف کنیم، می‌خواهیم اجازه بگیریم و بپرسیم اگر راهی پیدا کنیم که از این ۳۰میلیارد، ۳میلیاردش در مملکت به صورت سرمایه بماند خدمت است یا خیانت؟.... برای استفاده از تسهیلات خارجی ۹ کارخانه سیمان ۲هزار تنی آورده‌ایم، هجده هزار تن ظرفیت تولید سیمان به اندازه کل ظرفیت نصب شده فعلی ... تازه شما می‌خواهید سیمان را سوار ماشینتان کنید، کلی ارزبری دارد، برای همان ماشین باید بروید ارز بدهید. ما می‌گوییم ۹ کارخانه سیمان می‌خواهیم دایر کنیم. ۲۵۰میلیون دلار تعهد ارزی می‌خواهد الان هم لازم نیست این کار صورت بگیرد ما اجازه قرارداد می‌دهیم... ما می‌گوییم آیا به وزارتخانه اجازه بدهیم برود یکجا بحث کند نه یک دانه یک دانه.»
ارسال نظر