مهندسان آلمانی و چای‌سازان چینی

ایران در دوران قاجار وضعیت دشواری را به لحاظ توسعه صنعتی، فنی و اقتصادی تجربه می‌کرد. فقدان آزادی سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و متمرکز شدن همه قدرت در دربار شاه و یک گروه کوچک وابسته به این نهاد، موجب دور شدن ایران از فرآیند توسعه بود. وقتی که کشورهای اروپایی و حتی برخی کشورهای آسیایی با توزیع قدرت میان نهاد دولت و نهادهای مدنی راه را برای پیشرفت هموار می‌کردند، شاهان قاجار و حتی روشنفکران و نخبگان دوره قاجار همه قدرت را در دولت متمرکز کرده و در عمل راه را برای هر گونه ترقی بسته بودند.

در دهه دوم ۱۳۰۰ بود که حکومت مرکزی مقتدری ایجاد شد و جامعه ایرانی فرصت پیدا کرد نقاط ضعف خود را در عرصه صنعت و فن شناخته و اقدام به برطرف کردن آن کند. اما در ایران نیروی متخصص و فنی کافی وجود نداشت.

مجلس قانون‌گذاری در سال‌های ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۴، مجوز استخدام متخصصان از کشورهای اروپایی را در دستور کار قانون قرار داده است. آنچه در ادامه می‌آید، از کتاب «مجموعه قوانین موضوعه و مسائل مصوبه دوره نهم تقنینیه» که مشتمل بر چند فصل و در دوره فروردین ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۴ است، اخذ شده است. این کتاب بخشی به نام «کنترات‌ها» دارد که عمدتا مربوط به استخدام متخصصان خارجی است.

سال‌های میان ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ به دلایل گوناگون دوره اوج ساخت راه‌آهن در ایران است. مجلس قانون‌گذاری وقت در ۱۸ خرداد ۱۳۱۲ تصویب کرد که دو مهندس دانمارکی و یک مهندس نروژی برای تشکیلات و ساختمان بنادر و اداره امور بهره‌برداری خطوط راه‌آهن جنوب و شرق با حقوق ماهانه ۳۵۰دلار طلای اتازونی که نصف آن به ریال و نصف آن به ارزهای معتبر است، استخدام شوند.

در ۱۸ شهریور ۱۳۱۲ بار دیگر مجلس تصویب کرد که هانری هاگلین و اتومانوسترال که مهندسین تبعه سوئد بودند برای خدمت در اداره شبه فنی اداره مرکزی راه‌آهن با حقوق ماهانه ۴۰۰دلار طلای اتازونی استخدام شوند. در تیرماه ۱۳۱۳ نیز مجوز استخدام دو مهندس سوئدی دیگر برای تصدی کارخانه‌های تعمیر راه‌آهن با حقوق ماهانه ۵۰۰۰ریال صادر شد.

در ۱۲ دی‌ماه ۱۳۱۳، مجلس شورای ملی به وزارت راه اجازه داد آقای زترهلم مهندس و متخصص پل‌سازی با دستمزد ماهانه ۴۰۰دلار طلای اتازونی و حق ماموریت ۴۰ریال در روز برای ماموریت در داخل ایران استخدام شود.

مناسبات ایران و آلمان در سال‌های ۱۳۱۰ تا ۱۳۲۰ روندی رشد یابنده را تجربه می‌کرد. دولت‌های وقت با توجه به این مناسبات بالنده و با توجه به مهارتی که مهندسان آلمانی داشتند اجازه استخدام آن‌ها را برای بخش‌های مختلف صادر کردند که در ادامه به برخی از استخدامی‌ها اشاره می‌شود.

بر اساس مفاد کتاب یاد شده در ۱۲ آذرماه ۱۳۱۲ به وزارت معارف اجازه داده شد یک معلم آهنگری تبعه دولت آلمان را به مدت ۳ سال با حقوق سالانه ۱۲۹۰۰ ریال به علاوه ۲۱۵۰ پهلوی استخدام کند.

در ۳۱ تیرماه ۱۳۱۳ به وزارت معارف اجازه داده شد دکتر هانری اشترونک مدیر هنرستان دولتی را به مدت ۳ سال دیگر و با حقوق سالانه ۴۸۰ هزار ریال بابت تدریس در دانشکده طب و دواسازی با حقوق ۶هزار ریال استخدام کند. در ۳۱ تیرماه ۱۳۱۳، مجلس به اداره کل فلاحت و صناعت اجازه داد یک متخصص نجاری از اتباع آلمان را برای مدت ۳ سال با حقوق سالانه ۱۸هزار ریال جهت هنرستان دولتی فارس استخدام کند. در همان روز وزارت معارف مجوز یافت تا قرارداد استخدام ویلهام مایر هنرآموز آلمانی هنرستان دولتی را به مدت ۳ سال دیگر و حقوق سالانه ۱۶۲۰۰ ریال تمدید کند.

در ۸ آذر ۱۳۱۳ وزارت معارف و اوقاف اجازه پیدا کرد دکتر هاز تبعه آلمان و دکتر ادوارد بلر تبعه آمریکا را به ترتیب با حقوق سالانه ۵۴ هزار ریال به علاوه ۵۴۰ پهلوی و ۳۰هزار ریال استخدام کند. در ۱۱ خرداد ۱۳۱۲ به اداره کل صناعت و فلاحت اجازه داده شد ۳ مهندس از اتباع آلمان برای کارخانه گودرن‌سازی با حقوق ماهانه ۲۷۵ دلار استخدام کند.

مخارج ایاب و ذهاب مستخدمین جمعا از ۲هزار دلار تجاوز نخواهد کرد. در ۳ تیرماه ۱۳۱۳ همین اداره کل مجوز استخدام مسیوکونمان نقشه‌کش تبعه آلمان را با حقوق ماهانه ۲هزار ریال و ۱۰۰ دلار طلا و خرج مراجعت که از ۲۰۰ دلار طلا تجاوز نکند را استخدام کند.

در ۲۳ مهرماه ۱۳۱۲، وزارت مالیه مجاز شد ربرت مرتس و ویلهلم بوخنر را برای امور فنی ضرابخانه استخدام کند.

در ۲۸ اسفند ۱۳۱۳، مباشرت مجلس شورای ملی مجاز شد اتومبیل تبعه آلمان را برای مدیریت فنی مطبعه مجلس با حقوق ۱۸۰۰ پهلوی به مدت ۳ سال استخدام کند.

در ۱۱ خرداد ۱۳۱۲ به اداره کل صناعت و فلاحت اجازه داده شد اپ موچون، تبعه دولت چین را به مدت یک سال و با حقوق ماهانه ۷۵۰ ریال برای چای‌سازی استخدام کند. در۱۹ آذرماه همان سال قرارداد استخدام دو نفر متخصص چای‌ساز چینی برای موسسات چای‌کاری لاهیجان تمدید شود. در۲۰ آذرماه ۱۳۱۳، این اداره کل مجوز استخدام ۴ چای‌ساز چینی را تمدید کند.