مکتب تاریخی در تحلیل اقتصاد ایران

عملکردهای اقتصادی جوامع به ویژه در حوزه اقتصادی را می‌توان در قالب نظریاتی مشخص تشریح کرد. با چنین رویکردی می‌توان توانایی پیش‌بینی آینده را به دست آورد. با چنین رویکردی صفحه تاریخ اقتصاد در نظر دارد مقاله‌ها و پایان‌نامه‌های مرتبط با مقولات تئوریک با مقوله تاریخ اقتصادی را در این صفحه منعکس کند. مقاله سیدحسین میرجلیلی که در پژوهشنامه اقتصادی به چاپ رسیده است، به عنوان نخستین مطلب در این زمینه انتخاب شده است. آنچه می‌خوانید بخش اول این مقاله است.

تاریخ، گنج شایگان تجربه بشری است و مکتب تاریخی یکی از مکتب‌های دگراندیش اقتصادی است که با انتقاد از آموزه‌های مکتب کلاسیک، تاریخ و بررسی عینی را وسیله تجدید بنای تمام دانش اقتصاد قرار داد. مهم‌ترین نقدهای مکتب تاریخی به مکتب کلاسیک عبارت است از: جهان‌روایی، روانشناسی ناقص مبتنی بر خودخواهی و افراط در روش قیاسی، روش تاریخی از یک سو در جدال با روش مکتب اتریشی قرار دارد و از سوی دیگر زمینه‌ساز ظهور و مکتب نهادی در آمریکا بوده است. مهم‌ترین آموزه‌های مکتب تاریخی عبارت است از: کاربرد روش تاریخی در تحلیل پدیده‌های اقتصادی، استفاده از روش استقرایی، به‌کارگیری آمار اقتصادی، منحصربه‌فرد بودن اقتصاد هر کشور و بنابراین ضرورت الگوی بومی توسعه، اجتناب از الگوهای انتزاعی در تحلیل اقتصادی، لزوم یافتن تعامل پدیده‌‌های اقتصادی با عوامل غیراقتصادی و تلاش برای درک تطور تاریخی اقتصادها. در این مقاله با استفاده از آموزه‌های مکتب تاریخی نشان داده شده است که اتخاذ روش تاریخی، امکان تجزیه و تحلیل عقب‌ماندگی تاریخی اقتصاد ایران، شناخت ساختار تطوری اقتصاد ایران و تهیه الگوی بومی توسعه اقتصادی ایران را فراهم می‌کند.

مقدمه

تجزیه و تحلیل هر اقتصادی براساس الگوی تحلیلی صورت می‌گیرد. الگوی تحلیلی جریان اصلی علم اقتصاد، الگوی کلاسیکی و نئوکلاسیکی است که در آن از الگوهای مبتنی بر فروض عقلانی استفاده می‌شود. جریان اصلی علم اقتصاد، الگوی قیاسی خود را جهان روا می‌داند و فارغ از پیشینه اقتصادها و بدون توجه به ساختار تکاملی هر اقتصاد، الگوی واحدی برای توسعه اقتصادی تجویز می‌کند. اما مکتب‌های دگراندیش اقتصادی مانند مکتب نهادی یا مکتب تاریخی رویکرد دیگری برای تحلیل اقتصادها انتخاب کرده‌اند، از آنجا که گفتمان غالب در تحلیل‌های مربوط به اقتصاد ایران در چارچوب رویکرد جریان اصلی انجام شده است، در این مقاله رویکرد مکتب تاریخی به عنوان رویکرد آلترناتیو معرفی شده و کاربرد آن در تحلیل تحولات چند قرن اخیر اقتصاد ایران نشان داده می‌شود.به این منظور ابتدا دیدگاه‌های مکتب تاریخی با سه روایت آلمان، انگلیس و فرانسه معرفی شده و سپس رابطه آن با دیدگاه‌های مکاتب اتریشی و نهادی تبیین می‌گردد. سپس درس‌های مکتب تاریخی برای تحلیل اقتصادی استنتاج خواهد شد. در ادامه مقاله با استفاده از آموزه‌های مکتب تاریخی، افق‌های جدید برای تحلیل اقتصاد ایران طبق روش تاریخی تبیین می‌گردد. سرانجام، نتیجه‌گیری، آخرین بخش مقاله را تشکیل می‌دهد.