بنادر آزاد، مناطق آزاد قرن نوزدهم

هر یک از کشورهای مختلف دنیا در تاسیس مناطق آزاد اهداف خاصی را مدنظر قرار داده‌اند؛ به عنوان مثال می‌توان از کشورهای ترکیه، هند، کره جنوبی و امارات نام برد. - در ترکیه، افزایش صادرات صنعتی، شتاب بخشیدن به ورود سرمایه‌های خارجی، انتقال تکنولوژی به کشور، جلب سرمایه‌ها در بخش مولد، افزایش میزان بهره‌وری از امکانات، مبادلات و اعتبارات بین‌المللی مدنظر بوده است.

- در هند، افزایش درآمدهای ارزی، افزایش سطح اشتغال، بالا بردن میزان تخصص، دستیابی به تکنولوژی پیشرفته و تبدیل برخی از بخش‌های عقب‌مانده به قطب‌های صنعتی مورد توجه بوده است.

- در کره‌جنوبی، تشویق سرمایه‌گذاران خارجی به فعالیت در رشته‌های صنعتی، تولید کالاهای صنعتی به قیمت مناسب و صدور کالا به خارج از اولویت برخوردار بوده است.

- در جبل‌علی در کشور امارات، تشویق سرمایه‌گذاران خارجی، رفع موانع بوروکراسی و افزایش سطح اشتغال، افزایش صادرات مجدد و گسترش دادوستد، توسعه حمل‌و‌نقل و ترانزیت از جمله اولویت‌های ایجاد این منطقه بوده است.

اما به طور کلی، اهداف اصلی و ملی از ایجاد مناطق آزاد را می‌توان در چهار مورد خلاصه نمود:

• تامین کمبودهای توسعه اقتصاد ملی

• بهره‌گیری از مزایا، امکانات بالقوه و بطور کلی مزیت‌های نسبی اقتصاد ملی

• برقراری ارتباط نظام مند بین اقتصاد ملی و اقتصاد جهانی

• گسترش پیوندهای اقتصاد ملی و اقتصاد جهانی

موفقیت مناطق آزاد ایجاد شده در دهه ۷۰ موجب شد سازمان‌های بین‌المللی از جمله سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (UNIDO)، کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد (UNCTAD)، کمیسیون اقتصادی واجتماعی برای آسیا و اقیانوسیه (ESCAP)، دفتر بین‌المللی کار (ILO)، بانک جهانی (WB) و مرکز بررسی شرکت‌های فراملیتی سازمان ملل متحد (UNCTC) موضوع مناطق پردازش صادرات را از جنبه‌های مختلف مربوط به حوزه فعالیت خویش مورد مطالعه قرار دهند:

(UNCTAD) معتقد است که ساختار فعلی تجارت جهانی به زیان کشورهای توسعه یافته است و یکی از راهکارهایی را که می‌تواند موجب دگرگونی در این ساختار شود، ایجاد مناطق آزاد و ویژه پردازش صادرات می‌داند.

دفتر بین‌المللی کار ضمن تاکید بر محترم شمردن حقوق نیروی کار در این مناطق، در مجموع آن را از نظر اشتغالزایی و کاهش بیکاری، مثبت ارزیابی کرده است.

قرن ۱۹ و نیمه اول قرن بیستم، منطقه آزاد و ویژه مترادف با بندر آزاد بود. این مناطق مکان‌های محدودی را در بر‌می‌گرفت که ورود و خروج کالا در آنها آزاد بود و چون این‌گونه مناطق در بنادر واقع شده بودند، معمولا نام بندر آزاد به خود می‌گرفتند. به این تعبیر، بندر آزاد به منطقه‌ای اطلاق می‌شد که تجارت آزاد در آن امکان‌پذیر بود. ناگفته پیداست که تجارت آزاد به منزله حذف حقوق و عوارض گمرکی بر واردات و صادرات و نیز فقدان هرگونه قید بر تجارت خارجی است. در حقیقت، در تجارت آزاد تفاوتی بین تولید داخلی و خارجی در منطقه آزاد تجاری وجود ندارد.

سایر اصطلاحاتی که دراین گونه موارد به کار می‌روند عمری کوتاه تر از ۳ دهه دارند. در سال‌های ۱۹۷۴ و ۱۹۷۶ دو اقتصاد دان به نام‌های «هامادا» و «رودریگز» اصطلاح «مناطق آزاد از حقوق گمرکی» را به کار بردند که بعدها به صورت کوتاه‌تر،

«منطقه آزاد» به کار گرفته شد.

این دو تعبیر به رونق تجارت عنایت دارند و موضوع ساخت و تکمیل کالا مورد توجه آنها نیست. در سال ۱۹۷۶ اقتصاد‌دان دیگری به نام «وال» اصطلاح «مناطق صادرات ساز» را به کار گرفت که در آن، گرایش به فرآوری و تکمیل کالای صادراتی منظور نظر بود؛ اما سرمایه‌گذاری تولیدی در کانون توجه قرار نداشت. در سال ۱۹۸۲، «گروبل» اصطلاح «مناطق آزاد فعالیت اقتصادی» را به کار برد که تعبیری گسترده و شامل سرمایه‌گذاری، فرآوری و ورود و خروج کالا است. پس از آن اصطلاح مناطق صنعتگری نیز به کار گرفته شد.

منبع: پایگاه اینترنتی منطقه آزاد دوغارون