تنظیف شهر تهران

سندی که پیش‌رو است سند جالبی است از دوره ناصری و مضمون آن فرمان ناصرالدین شاه است مبنی بر چگونگی دفع مواد زائد و زباله و آراستگی شهر تهران آن روز. این امر نشان دهنده آن است همچنان که امروز نیز تهران با این مشکل مهم یعنی دفع زباله شهری مواجه است در بیش از یکصد و بیست سال پیش نیز بلای جان این شهر بود به طوری که شاه شخصا ناگزیر به صدور فرمانی با خط خود در این باب شد. البته باید توجه داشت که در آن سال‌ها (۱۲۹۶ق) هنوز سازمانی به نام بلدیه یا شهرداری تاسیس نشده بود که به این کار رسیدگی نماید و اولین بلدیه رسمی تهران در سال ۱۳۲۸ق به هنگام نایب السلطنگی عضدالملک تاسیس گردید. با هم این سند را می‌خوانیم:

دستورالعمل امین حضور برای پاکیز‌گی شهر تهران از محلات و کوچه‌های خارج و داخل که جناب آقا ملاحظه کرده احکام آنها را نویسنده به امین حضور بدهند:

اولا، شهر و اطراف شهر و محلات اندرون و بیرون کلا باید پاکیزه باشد و ابدا زبیل و کثافات از هر جور و هر قسم نباید در کوچه‌ها و معابر و پس کوچه‌ها دیده شود.

ثانیا، ‌شهر و محلات بیرون اندرون عبارت از خانه و دکان و حمام و مستغلات و کاروانسرا و محوطه و میدان‌هاست و هر یک از این بناها صاحبی دارد. هر صاحبخانه و مستقل مجبور است و محکوم که جلو و اطراف خانه و ملک خود را هر روز جارو و پاک نماید و زبیل و کثافات ظاهره را مفقودالاثر نماید و اگر از این خانه‌ها و املاک خالصه دیوان باشد، امین حضور باید از جانب دولت رفع کثافاتش را بکند.

ثالثا، قراول بدهند که آب‌هایی که از کوچه‌ها جاری است کوچه را کثیف و لجن نکند که به آن واسطه عفونت در هوا ظاهر شود و آب انبارهای شهر را ماهی دو مرتبه خالی کرده عوض کنند و آب تازه بیندازند.

رابعا، هر جا سقف کوتاهی، دیوار خرابه یا سقف خراب شکسته یا کوچه خرابی و محل خرابی ملاحظه کند همه را بالمره از بیخ و بن خراب کرده صاحب و مالکش را مجبور نماید که در نهایت خوبی بسازد و اگر خالصه باشد دیوان می‌سازد.

خامسا، در هر مکان که لازم باشد دیواری تعمیر شود یاوری به کوچه گذاشته شود که مانع از چشم‌انداز جاهای کثیف باشد به معمارباشی بگوید به مجرد اعلام امین حضور بسازد و تعویق نیندازد.

سادسا، شتر و خر و سایر حیوانات باردار و غیر باردار که از کوچه‌ها و کاروانسراها و میدانها عبور می‌کنند و بار می‌برند و می‌آورند نگذارند بی‌جهت و سببی در کوچه‌ها معطل بایستند یا در وسط کوچه و شاهراه بخوابانند، هر چه زودتر از کوچه‌ها حیوانات بیرون بروند بهتر است.

سابعا، هر جا خاکروبه و زبیل زیاد و تل باشد حکما در حریم و در خانه و دکان و مستغلات هر کس باشد مجبور کنند بردارند و مفقودالاثر نمایند و اگر در حریم خالصه جات دیوان باشد بارکش‌های دیوان بردارند.

ثامنا، رخت شورخان‌ها که در شهر و خارج و مبال‌ها و قبرستان‌های با دیوار در خارج شهر که به اطلاع حکیم باشی طولوزون قرار شده است بسازند از حالا برآورد خرج آنها و نقش و مکان آنها را معین کنند به اطلاع معمارباشی در بهار تنخواه داده شود، امین حضور خودش مراقب بوده بسازد و به اتمام برساند.

تاسعا، کل ریکاها و الاغ‌های بارکش دیوانی و عمله‌جات اینها ابوالجمع امین حضور باید باشند که به کار وادارند و اگر الاغ بارکش و عمله کم باشد دیوان باز هم می‌دهد هر قدر لازم باشد.

منبع: ماهنامه بهارستان