خـاطـرات - از خاطرات ناظم الاسلام کرمانی-۲
اعلان تاسیس بانک ملی
ناظم‌الاسلام کرمانی در کتاب خود به نام تاریخ بیداری ایرانیان رویدادهای مهم در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی ایران را یادآوری کرده است. یکی از این رویدادها تاسیس بانک ملی است که آن را می‌خوانید. ... امروز که دوره ترقی و سعادت به طرف ایران رو نهاده و اول قدمی است که به استقبال آن با جان و مال اهالی برداشته‌اند و در تدارک و تهیه این امر محترم از بذل جان و مال مضایقه ندارند و برای انتظام این نیت مقدس اولیای دولت محتاج به وجه معتدبه بودند و گفت‌و‌گویی با دولتین انگلیس و روس نموده بودند که از آنها استقراض نمایند. دولتین نیز حاضر شده بودند به قدر لزوم کارگشایی نمایند. شاهنشاه ارواح‌العالمین فداه، مساله را رجوع و به مجلس شورای‌ملی فرمودند. اهل مجلس، محض پاس حقوق شاهانه و حفظ شئونات ملی و ملاحظات خیرخواهانه دولت و مجلس، قرض از خارج را تصویب نمودند. عموم اهالی غیرتمند وطن‌پرست حتی مخدرات محترمه در مجالس و مساجد و منابر به صدا درآمدند که این وجه را ولو اینکه مجانا باشد و بلاعوض، خودمان حاضریم که به دولت داده و از خارجه استقراض نشود.لهذا اعضای مجلس شورای ملی چنین صلاح دانستند که بانکی به نام بانک ملی تاسیس شود که عموم اهالی ایران در آن بانک شرکت داشته باشند.هر کس به قدر قوه و همت و وطن‌پرستی خود وجهی به عنوان سرمایه شرکتی در این بانک بگذارد قبض و سهام دریافت دارد. بانک با این سرمایه دادوستد نموده حالا و فعلا رفع حوائج دولت و ملت را بنماید. مراتب به توسط آقای صدراعظم به عرض شاه رسیده، تاسیس این بانک را امر و اجازه فرمودند.جمعی از وزرای عظام و رجال محترم و تجار با یکدیگر همراهی و اتحاد نمودند و تشکیل این بانک را درصدد برآمدند. فعلا سرمایه این بانک را مبلغ ۳۰ کرور تومان معین نمودند... تعداد موسسین این بانک یکصد نفر است که این صد نفر هر کدام از ۵ هزار تومان الی ۵۰ هزار تومان وجه تاسیس سرمایه تاسیس داده و خواهند داد، ولی عموم اهالی غیرتمند ایران از تمام ممالک محروسه مجاز و مختار است.این بانک ملی به قدر قوه خود از ۵ تومان الی هر میزانی که بخواهد وجه داده شرکت نماید قبض و سهام دریافت داشته و خیر دنیا و آخرت را برای خود تحصیل کند. چون تا موقع نوشتن قوانین صحیحه و شرایط آن مدتی لازم است که از روی بصیرت و صحت و اعتبار موافق ترتیبات بانک‌های ملل متحدند ترتیبات اساسی بانک فراهم شود و مبلغی عمده فعلا بر حسب ضرورت و لزوم برای مخارج فوق‌العاده دولتی که تاخیر و تعویق آن ممکن نیست، لازم است. عموم اهالی وطن‌دوست عجله در راه انداختن وجه و دفع احتیاج دولت از استقراض از خارجه داشتند و خواهش نمودند اعلانی نوشته شود و چندین محل برای تحویل وجوهات معین شود. این اعلان انتشار داده شد که هر یک از ابنای وطن عزیز که مایل هستند در این بنای مقدس شریک و نام نیک خود را در صفحه روزگار باقی و ثابت بگذارد، در ادارات مقرره ذیل وجه سرمایه اشتراکی خود را تحویل دهند. قبضی موقتی که طبع شده به امضا و مهر صاحب اداره بگیرد و همان طور که در قبوضات چاپ‌شده نوشته شده، پس از آنکه بانک حاضر شود این قبوضات موقتی را به بانک ملی رد نموده و رقم یک سهام دریافت خواهند داشت. امتیازات مراجعه به این بانک که از طرف دولت قوی شوکت مرحمت می‌شود با شرایط مقرره در قوانین اساسنامه مندرج و اعلان خواهد گردید. اداراتی که وجه باید تحویل شود: حجره جناب حاجی امین‌الضرب، حجره جناب آقای محمد اسماعیل آقا تبریزی، حجره جناب حاجی آقا صراف تبریزی، حجره ارباب جمشید تاجرزردشتی، حجره طومانیانس.
اسامی بعضی از موسسان
بر پایه آنچه که در کتاب تاریخ بیداری ایرانیان آمده است، برخی موسسان بانک ملی عبارت بودند از: نایب‌السلطنه، صدر اعظم، وزیر دربار، مشیر‌الملک، سعد‌الدوله، مؤتمن‌الملک، وزیر افخم وزیر داخله، حاجی ناصر‌السلطنه، وزیر بقایا، شیخ خزعلی‌خان معز‌السلطنه، سردار ارفع، شیخ‌جاسم‌خان نصرت‌الملک، سعید‌السلطنه، سردار منصور، مدیرالملک رشتی، محتشم‌الملک، صدق‌السلطنه، ناظم‌الدوله، عمیدالسلطنه، سردار امجد، سیدمرتضی آقا مرتضوی، حاجی‌سیدمحمد، حاج‌سید رضی گیلانی، امین‌التجار کردستانی، حاجی امین‌دارالضرب، حاجی معین‌التجار، محمد اسماعیل‌آقا تاجرتبریزی، محمدعلی شالفروش، محمد ابراهیم ملک‌التجار اصفهان، حاجی‌عبدالرزاق تاجر اسکویی، حاجی افتخارالتجار، میرزا محمد شفیع ملک‌التجار، حاجی محمدحسین کازرونی، حاجی محمد اسماعیل آقا قزوینی، حاجی فرج آقا صراف تبریزی، حاجی‌میرزا عباسقلی آقاتاجر تبریزی، معاون‌التجار دهدشتی، حاجی مشیر‌التجار عمره، آقا محمدصادق دهدشتی، حاجی‌میرزا احمد تاجر لاری شیرازی، سیدمحمد حسن شبانکاره و اخوان در بوشهر، حاجی میرزاحسن کاشانی معروف به شالفروش، حاجی میرزا یعقوب آقا تاجر امینی‌قزوینی، آقا محمد آقاکمپانی عراق، آقا محسن آقا، آقا حسن‌آقا، عمده‌التجار ارباب جمشید تاجر فارس، عمده‌التجار طومانیانس.
ناظم‌الاسلام کرمانی در ادامه دیدگاه خود را چنین نوشته است:
این بانک از جهت عدم‌مقتضی و وجود موانع، تاسیس آن را از جمله محالات می‌دانیم. نه پول موجودی هست و نه علم اداره و تاسیس آن. حضرات موسسان به علاوه‌اینکه پول نداده و نخواهند داد، اکثر آنها دهان باز نموده آنچه پول به دست آنها برسد یا می‌خورند یا در مورد قروض خود می‌دهند. رییس مجلس جناب صنیع‌الدوله به مقتضای صداقت گول خواهند خورد. باز اگر شرکت عمومی را به جایی رسانیده بودند و پول مردم را از دزدها گرفته به صاحبانشان می‌رساندند، شاید مردم امیدواری حاصل نموده و پول می‌دادند، لکن با آن وضع شرکت عمومی خیلی مشکل است که این بانک موجود شود.
ارسال نظر